Прагийн Үндэсний музейд амьдаар нь өвчсөн Монгол хүний арьс байдаг

Чех улсын Прага хотын үндэсний музейн хамгийн аймшигтай үзмэр нь, амьдаар нь өвчиж авсан Монгол хүний арьс, яснууд байдаг ажээ. Энэ талаар 2002 онд "Өдрийн сонин"-д хэвлэгдэж байсан нийтлэлийг бүрэн эхээр нь хүргэе. 

Прагийн Үндэсний музей
Амьдаар нь өвчсөн хүний арьс

"Прага хотын үндэсний музей 1981 онд нэгэн өвөрмөц гайхалтай үзмэрээр баяжсан нь амьдаар нь өвчиж хатаасан хүний арьс байлаа. Энэ нь Жа ламын хамаатан бөгөөд муудалцсаны улмаас түүнд баригдаж тамлуулсан Хайсан хэмээх ноён хүний арьс ажээ. Үзмэрт хамаатай баримтуудыг дурдвал:

Аймшигт үзмэрийн түүх

 
Ахмад Булатовын Эрхүүд авчирсан Хайсан ноёны арьсыг 1920 онд Вацлав Копэцки хэмээх чех хүн бичиг баримтын хамт өөрийн болгож авчээ. В. Копэцки Сибирьт ажиллаж байсан хугацаандаа яг Булатовын гэрт амьдарч байсан бөгөөд 1920 онд тэрхүү арьсыг Прагад авчирчээ. В. Копэцкийг нас барсаны дараа энэ нь Прагийн Үндэсний музейд шилжсэн юм.
Жа лам өөрийн хамаатан ноён Хайсантай маргалдан муудалцсанаас уурсан хилэгнэж түүнийг баривчлах тушаал өгчээ. Хайсан ноёны эх Жа ламын зэрлэг догшинг мэдэх учраас тэр даруй түүн дээр ирж хүүгийнх нь амийг өршөөхийг гуйж, өөрийнхөө бүхий л хөрөнгө, алт мөнгөн эдлэл, үнэт чулуу, арьс ширийг амалж байдаг бүх малаа тууж авчиржээ. Жа лам нүүрэн дээр нь зөвшөөрсөн дүр үзүүлэн амласан бүхнийг нь авч буцаасан ч золгүй ноён Хайсангийн арьсыг амьдаар нь өвчих тушаал өгсөн байна. Уг ажлыг туршлагатай алуурч киргиз хүнд даалгахдаа Хайсанг амьд үлдээж арьсыг нь өвчихийг тушаажээ. Яргачин хөлийн улнаас нь эхлэн, дараа нь нурууг нь ярж, сүүлд нь ар дагзыг нь гэх мэтээр өвчиж дуусгажээ. Хайсан ноён ийм тамлалыг даалгүй үхсэн байна. Энэ бүхнийг удирдан хажууд нь харж зогссон Жа лам, арьсыг нь өвчсөн амьд хүүг нь эхэд нь өгөх гэсэн санаа нь бүтээгүйд уурсан хилэгнэсэндээ Хайсангийн толгой руу бууджээ. Дараа нь түүний арьсыг эхэд нь илгээж үзүүлсэн байна. Хөөрхий эх тэр дороо галзуурсан гэдэг.

Энэ арьсыг модон хүрээнд тэлж хатаасан байдаг. Уг үзмэр садизм буюу тарчлаан жаргагч явдалд хамаарах аймшигт баримт юм. Жа ламын үйл ажиллагаа нь нацистуудын бөөнөөр хорих лагеруудад хэрэглэж байсан аргаас ч давж гарсан юм. Тухайлбал Дахаугийн хорих лагерьт хүний арьсыг авдаг байсан боловч үхсэнийх нь дараа л салгадаг байжээ. Юуны өмнө хүзүү, нуруу, дараа нь биеийн бусад хэсгийн арьсыг авдаг байж. Хамгийн үнэтэй нь нурууны арьс байсан байна. Арьсаар эмээл, бээлий, гэрийн шаахай, эмэгтэй хүний цүнх, чийдэнгийн бүрхүүл зэргийг хийдэг байсан гэдэг. Үүнээс гадна угсаатны зүй судлалын олон жишээ байгаа боловч мөн л үхсэн хүний арьсыг ашигладаг байсан байна. Францын хатан хаан Евгения, цаазаар авахуулсан хар арьстан хүний арьсаар хийсэн бээлий өмсдөг байсан тухай ч баримт байдаг юм. Хүний арьсыг бүтнээр нь өвчиж хатааж хадгалсан үүнээс өөр ямар ч баримтыг бид одоо хүртэл олоогүй байгаа билээ. Жа ламын энэхүү харгис хэрцгий үйл ажиллагааны үндсийг бид буддын ертөнцөд л хайх хэрэгтэй юм” хэмээн Эмануэл Влчэк гуай бичжээ.
Дашрамд сонирхуулахад уг музейн антропологич эрдэмтэн Витэзслав Кужэлка гуай намайг монгол хүний хувьд энэ үзмэрийг үзэхийг урьсны дагуу би сониуч зандаа хөтлөгдөн үзсэн билээ.
Ноён Кужэлка намайг дагуулан музейн үзмэрийн танхимуудыг өнгөрөөд өөрийнхөө ажлын өрөөний дэргэдэх их л нууцлагдмал нэгэн өрөөнд оруулсан юм. Энд ороод би эмэгтэй хүний хувьд ч сэтгэлд эвгүй байсан ч түүнээ ил гаргасангүй. Хүний араг яснууд шилэн хоргонуудаар дүүрэн байх бөгөөд 90 см одой хүнээс эхлээд 230 см өндөртэй хүний араг яс ч байна. Үзмэр болгон өөр өөрийн онцлог түүхтэйг энд багтааж бичих аргагүй юм. Дээрх арьснаас гадна Монголд хамаатай бас нэгэн үзмэр байсан нь, дээрх нийтлэлийг бичигч Влчэк гуай 1958 онд манай оронд хүн судлалын ажлаар судалгаа шинжилгээ хийж яваад ирэхдээ авчирсан, тэмбүү өвчнөөр үхсэн монгол хүмүүсийн яснууд байлаа. Кужэлка гуай энэ бүхнийг тайлбарласаар өрөөний мухарт очоод босоо хүний дайтай шүүгээг нээвэл дотор нь өнөөх золгүй ноёны бүтэн арьс дэлгээстэй байх нь тэр. Би айсан гайхсандаа өөрийн эрхгүй маань уншиж эхэлсэн. Яалт ч үгүй л бидний мах цусны тасархай гэдэг нь нүүрнийх нь хэлбэр төрхөөс илт нэгэн монгол эр, ийнхүү гаж харгис донтны гайгаар хорвоод ховор, аймшигт үзмэр болчихсон холын Чех орны музейд хадалгагдаж байдаг юм байна.