С.ПҮРЭВМАА: ӨӨРӨӨРӨӨ БАЙХ НЬ ДОТООД ХҮЧИЙГ БИЙ БОЛГОНО

ХҮМҮҮС НАМАЙГ ҮРЛЭЭ ГЭДГЭЭР МИНЬ ТАНЬЖ, ХАЙРЛАДАГ НЬ САЙХАН САНАГДДАГ

"Зиндаа” сэтгүүл эмэгтэйчүүдэд зориулсан “Үлэмж төгөлдөр” буланг хөтлөн уншигчдадаа хүргэж байна. Энэхүү буланд монгол эмэгтэйн намба зохирол, хайр энэрэл, ухаарал мэдлэг, гоо сайхан, эрхэмсэг оршихуйн хэм хэмжүүрийг нээн харуулах зорилго агуулна.  

“Үлэмж төгөлдөр”-ийн хойморт Жүжигчин, загвар зохион бүтээгч, бясалгагч, сэтгэл зүйч Сэрчмаагийн ПҮРЭВМАА уригдлаа.

Жүжигчин, загвар зохион бүтээгч, бясалгагч, сэтгэл зүйч С.Пүрэвмааг монголчуудын олонх нь “Би чамд хайртай” киноны Үрлээгийн дүрээр мэднэ. Түүнтэй уулзахаар Олимпийн хороог зорин очлоо. Монгол бөхийн хөгжлийн асуудлаар хэлэлцүүлэг явагдаж буй танхимын үүдэнд хүлээж байтал Пүрэвмаа гараад ирлээ. Хөнгөн шингэн, энгүүн чөлөөтэй алхаагаар бараг гүйх шахам гарч ирэх түүний инээмсэглэл тодруулсан царайг нь хараад “Үрлээ яг л хэвээрээ байна шүү” гэсэн бодол төрснийг нуух юун. Нударгатай монгол цамц, хөдөлгөөнд чөлөөтэй битүү хийцийн банзал өмсөөд монгол загварын өргөн бүс бүсэлжээ. Тасрах шахам гэж тодорхойлоход болох нарийн бэлхүүс, уян налархай хөдөлгөөнийг нь харж, хүүхдэрхүү яриа хөөрөөг нь сонссон хэнд ч жинхэнэ Үрлээтэй хамт байгаа мэт сэтгэгдэл төрнө. Хөлдөө өвөрмөц загварын эсгий гутал углажээ. Ер нь түүний бүх хувцас монгол байлаа. Нэхий дээл, монгол загварын үстэй малгай, бээлий, цүнх гээд бүгд л өөрийнх нь бүтээл болов уу гэж таамагласан минь үнэн байв. Нэхий дээлээ бүр 20 жилийн өмнө оёж өмссөн гэж ярьсан нь, 20 жилийн турш биеийнх нь галбир огт өөрчлөгдөөгүй гэсэн үг байлаа. Гайхалтай санагдав. Энэ бол нэг талаас өнөө үед “нүдний гэм” болсон минималист амьдралын хэв маягийн яруу тод жишээ болмоор ч юм шиг, нөгөөтэйгүүр дэндүү монголоороо, зөвхөн өөрийн гараар хийсэн хувцсаа өмсдөг эртний заншлыг өнөө үед түүчээлэн авчирсан ч юм шиг, нэг тийм дулаахан мэдрэмж төрүүлсэн юм.

Түүний хувийн амьдрал Үрлээгийнхээс өөр. Пүрэвмаа бол таван сайхан хүүхдийнхээ ээж нь, халамжит сайн ханийнхаа гэргий нь билээ. Хань Ё.Жаргалсайхан нь гэргий С.Пүрэвмаагийнхаа хүсэл тэмүүлэл, эрэл хайгуул, судалгаа, ажил үйлсийг нь дэмжиж ойлгохын зэрэгцээ аж амьдралаа гайхалтай сайхан авч явдаг нэгэн. Магадгүй ханийнх нь түшиг тулгуур, уужуу сэтгэл, хүлээцтэй зан чанар нь түүний амжилтын бас нэгэн хөшүүрэг байж ч мэднэ. Харин Пүрэвмаа угаас минималист амьдралын хэв маягийг баримтлагч төдийгүй, хань ижлээ элдэв жижиг сажиг асуудлаар зовоохыг цээрлэдэг эмэгтэй. Ханийнхаа чин шударга зан, халуун эх оронч үзэл, аргын гэмээр нэн хүчирхэг орон зайг нь мэдэрч сэтгэл татагдсанаа тэрбээр нуудаггүй. Арга билгийн төгс зохирол бүрдсэн ийм л сайхан хосууд айл гэр болж, таван сайхан хүүхдийн эцэг эх болоод өнөр олуулаа аз жаргалтай амьдарч байна. Амар тайван бөгөөд эгэл амьдрал, цэвэр тунгалаг бөгөөд үнэн харилцаа гэдэг энэ буюу. Бид ярилцлагын цагаа тохироод Шангри-Ла дахь “Coffee bean” кафед тухаллаа. Цай, кофений сонголт хийх болоход би багагүй сандарснаа хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Пүрэвмаа жимсний цэвэр шүүс л захиалав. Би яагаад ч юм уух дуртай американо кофегоо захиалсангүй, жимсний шүүсний сонголтод нэгдсэн юм. Бидний ярилцлага “Би чамд хайртай” киноны тухай сэдвээр эхэллээ. Өөр сэдвээр эхлэхийн аргагүй тийм л гүн гүнзгий сэтгэгдлийг үзэгчдийн сэтгэл зүрхэнд мөнхөлж чадсан Үрлээ шүү дээ. Пробонд хэрхэн тэнцсэн бэ? гэсэн миний асуултын хариуд тэрбээр их сонин түүх хуучилсан юм.

КИНО ЖҮЖИГЧИН С.ПҮРЭВМАА: ХҮҮХДЭДЭЭ ЭРЭГТЭЙ Ч БАЙ, ЭМЭГТЭЙ Ч БАЙ ЗОЛБОО ГЭЖ НЭР ӨГНӨ

Пүрэвмаа сурагч байхдаа спортын гимнастикаар хичээллэж асар их тэсвэр хатуужилд суралцжээ. Улсын наадмын уран гимнастикийн үзүүлбэрт байнга оролцдог тамирчны нэг Пүрэвмаа охин, наадам дуусмагц хичээл орох хүртэлх сар гаруйн хугацаанд эмнэлэгт ажилладаг байлаа. Хамгийн анх Хүүхдийн 2-р эмнэлэгт бага насны сахиургүй хүүхдийн тасагт асрагчаар ажиллажээ. Хүүхдүүдэд ижил өнгийн хормогч өмсгөөд бүгдийг нь горшоконд суулгана. Хувцас хунарыг нь угаана, хооллоно, палатны шал угаана, коридор угаана гээд бүхий л ажлыг хийдэг байв. Гэтэл сургууль цуглахын өмнөхөн сахиургүй тасгаас нэг хүүхдийн бие эрс мууджээ. Бүгд сандралдаж эмчилгээг эрчимжүүлж байсан ч, хамгийн их санаа зовж, хүүгийн төлөө бурханд залбирч, хичээлдээ ирсэн ч явсан ч “Энэ хүүхэд л амьд гараасай” хэмээн бодож Хүүхдийн 2-р эмнэлэг, 3-р дунд сургууль хоёрын хооронд тодоос тод жим гартал алхсан хүн бол Пүрэвмаа охин байлаа. Аз болоход хүүхдийн амь нас аврагдсан байна. Тэрбээр хэмжээлшгүй их баярлаж, анхны хүүхдэдээ ямар ч хүйстэй байсан энэ хүүгийн л нэрийг өгнө гэж өөртөө андгайлжээ.

Арван жилийн сургуулиа төгсөөд кино урлагийн сургуульд шалгалт өгсөн ч эрүүл мэндийн байдлаас шалтгаалж ЗХУ-д суралцахаар явж чадсангүй. Ингээд 3-р эмнэлэгт асрагчаар оров. Түүнд томчуудын амьдрал нэг л таалагдахгүй байлаа. Пүрэвмаа асрагчийн халадныхаа дотуур байнга л сурагч формоо өмсөнө. Гэртээ ч бас ээжийгээ ажлаас ирэхэд нь сурагч формтойгоо гүйж очоод л хаалгаа нээнэ. Тэрбээр хүүхэд насандаа эргэж очихыг үнэхээр их хүсэж байсан юм. Удалгүй Хүүхэлдэйн театрт дагалдан жүжигчнээр орж ажиллалаа. Гэтэл арван жилийн сурагчдын хайр сэтгэлийн тухай киноны пробонд шалгаруулалт явуулах зар гарчээ. Пүрэвмаа очиж бүртгүүллээ. Пробонд шалгуулсан хүмүүсийн төгсгөл хавьд Пүрэвмаагийн ээлж таарав.

Пробонд тоглох зохиолыг нь өгөхөд тэрбээр нүдэндээ ч итгэсэнгүй. “Хүүхдэдээ эрэгтэй ч бай, эмэгтэй ч бай Золбоо гэж нэр өгнө” гэж Үрлээ хэлэх ёстой байв. Энэ “Золбоо” гэдэг нэр бол, эмнэлэгт бие нь муудсан хүүхэд, аврагдсаных нь дараа анхны хүүхдэдээ нэрийг нь заавал өгнө хэмээн андгайлсан тэр хүүгийн нэр байлаа. Тийм ч учраас Пүрэвмаа энэ үгийг үнэн сэтгэлээсээ хэлж, киноны гол дүрд тэнцсэн гэдэг. Тэнцсэн гэдгээ нэлээд олон сарын дараа мэджээ. Нэг өдөр гадагш гарах гээд Хүүхэлдэйн театрынхаа коридороор алхаж явтал, өөдөөс нь бүрх малгай духдуулаад нүдний шил зүүчихсэн, цувтай өндөр хүн дипломат цүнх бариад явж байсан нь Дамчаа гуай байв. Мэндлээд хажуугаар нь өнгөрөх гэтэл, чи чинь хэн билээ гэхэд нь “Пүрэвмаа” гэвэл, “Аан тийм үү, хамт явна аа” гэж. Тэгээд театрын даргын өрөөнд орохдоо Пүрэвмааг үүдэнд хүлээж бай гэжээ. “Би ямар буруу зүйл хийчихсэн юм бол оо” хэмээн санаа зовж суусан Пүрэвмаад, хагас онгорхой хаалганы завсраар “Энэ хүүхдийг кинонд тоглуулна” гэсэн үг сонсогдоход баярласандаа дуугарч чадахгүй болтлоо хөшиж орхив. Ийнхүү хүссэн киноныхоо дүрд тоглох эрхээ авчээ. Хүүхэлдэйн театрт хүн хүч дутагдалтай байсан учир Кино үйлдвэрээс нэг хүн өгч байж, Пүрэвмааг “Би чамд хайртай” киноны гол дүрд тоглуулсан байна.

ХҮМҮҮС ГОЁ ХАЙРЛАЖ ХАРНА, ЭСВЭЛ ЭВЭРТЭЙ ТУУЛАЙ ҮЗСЭН ЮМ ШИГ ГАЙХАЖ ХАРНА

- Кино зохиолоо уншаад анх ямар сэтгэгдэл төрж байв?  

- Хүүхэд тэврээд үлддэг нь л их хэцүү санагдаж байсан. Бусад нь бол гоё, яг л сурагчийн амьдрал. Зураг авалтад ороод л, бодит байлгахын тулд сурагчийн цүнх үүрнэ. Хүүхэд болчихсон юм чинь “Бамбарууш” кафед орж үзэмтэй будаа, хайлмаг авч иднэ. Хөдөө бригадаар явахдаа өмсдөг гутлаа зураг авалтын үеэр өмсөнө. Миний муухай сайхан огт хамаагүй. Би бол өөрийгөө хөөрхөн гэж бодохгүй шүү дээ. Харин найруулагч юу гэж хэлсэн, тэрийг нь л би тодотгоод өгчих юмсан. Энийг нь л нэг байгаагаар нь гаргачих юмсан гэж боддог байлаа. Сайн, муу тоглож байгаагаа ч мэдэхгүй. Ямар ч байсан намайг загнахгүй байгаа болохоор сайн тоглож байна л гэж бодно. Үсрээд л хоёр дубль, өөр олон дубль хийдэггүй байлаа. Тэр кинонд Баяраа гэдэг дүрийг яаж тэгж олдог юм. Их сонин, манай арван жилийн ангид надтай нэг ширээнд суудаг Баяраа гэж хүүхэд жинхнээсээ байсан юм. Ингээд л кино зураг авалт дуусаж, киноны нээлт болсон доо.

- Киноны нээлтийн өдрийн дурсамжаасаа хуваалцвал сонирхолтой байна?

- 1985 оны 7 сарын 25-нд киноны нээлтэд орчихоод байж байтал манай ангийн Баяраа, хоёулаа энэ киног үзэх үү гэж байна. Би дүүрэн цэцэг барьчихсан байгаа шүү дээ. “Би кинонд тоглосон” гэж хэлээгүй, зүгээр л “Манай гэрийнхэн намайг машинтай хүлээгээд байна. Би явалгүй болохгүй” гэж хэлсэн. “Би ганцаараа үзэх юм уу” гэхэд нь үг хэлэхгүйгээр яваад өгсөн. Тэгсэн чинь манай ангийн Баяраа тэр киног үзээд бүр ичиж үхэх шахсан гэнэ. Автобусанд суугаад явж байхад нь хүн болгон л Баярааг, ямар тэнэг амьтан бэ, тэр хөөрхөн охиныг зовоож байдаг гэсэн чинь, өөрийг нь хэлж байгаа юм шиг л санагдсан гэдэг. Тэгээд манай гэрт ирээд надад ярьж байгаа юм. “Би ирэх замдаа ямар их зовж ирсэн гэж бодно. Бүр ичиж ирлээ. Намайг хэлж байгаа юм шиг санагдаад, энэ чих бүр халуу оргиод байна” гэдэг байгаа. Баяраа их мундаг онц сурлагатай хүүхэд байсан. Миний тархи гэмтсэн үед ангийнхан нэг нэг дэвтэр гаргаад миний хичээлийг хуулах, тэр ажлыг зохион байгуулж байсан гэдэг. Нэг ангийнхан гэдэг чинь сайхан шүү дээ.

- “Би чамд хайртай” киноны дараа өөр ямар кинонд тоглосон бэ?

Хоёр ихрийн тухай “Аль нь вэ” гэдэг кинонд гимнастикчин охины дүрд тоглосон. Тэр үед би эмнэлэгт жижүүр хийсээр байгаад ядраад, тавхан өдөр Баянбуурал амралтын газарт зураг авалтад оролцохдоо нэг бодлын амарч байгаа юм. Тэр үеийн Батзангиа, Алтансүх гээд манай спортын төв ордны хөнгөн атлетикийн залуучууд кинонд тоглож байсан. Би бол уран сайхны гимнастикт явдаг. Бид бие биенийгээ мэддэг. Би хэдийгээр кино урлагт орсон ч гэсэн спортын бэлтгэлээ хийгээд л явдаг байлаа. Үеийнхээ тамирчидтай зурганд явсан чинь ямар гоё юм бэ? гэж бодогдож байсан. Буянтын гуанз гээд л ярьдаг Гүржав гуай, бас Сэсээр гээд Батад тоглодог жүжигчин манай Хүүхэлдэйн театрын жүжигчид байсан. Тэд нартай хамт энэ кинонд тоглосон юм. Дараа нь Багануур явж барилгачин охины дүрд тоглосон. Дандаа л залуучуудтай хамт явж, кино натур гэж ийм байдаг юм байна гэсэн ойлголттой болсон сайхан үе л дээ. Тэд нарын дотор бие биедээ хайртай болж байгаа хөөрхөн залуучууд, хүүхдүүд байна. Тэрийг харж гайхаад л. Өөрөө бол би нэлээн хашир хүүхэд байгаа шүү дээ, асрагч хүн юм чинь. Тийм ч амархан сэтгэл хөдлөхгүй. Эмоци багатай, бодит юманд илүү дуртай. Гэхдээ л тэдний хөгжилдөж байгаа нь их гоё. Дараа нь “Амьдралын урсгал” зэрэг хэд хэдэн кинонд тоглосон. Хүүхэлдэйн театрт ажиллаж байхад Актив гээд мундаг зураач байдаг байлаа. Пролоноор алтан загас хийхдээ дандаа боронз шигтгээд будчихсан. Тэгээд “Хүндэт өвгөн ах минь хүрээд ирэв үү та” гээд алтан загас руугаа хараад хэлж байхад миний нүд рүү нөгөө боронзон будаг нь ороод, нүдний салст хавагнаад, хүүхэн хараа хүртэл харахгүй болчихсон. Тэгээд л группт орсон. Надад маш том цохилт болж байгаа юм.

- Яаж даван туулав?

- Эхлээд уйлаад л, ээжийгээ, гэрийнхнийгээ зовоож байсан. Аз болж нүдний хараа гэмтээгүй. Салстууд л гэмтсэн. Залуу хүнд зургаан сар групптэй байна гэдэг чинь маш хэцүү. 3-р групп гэхээр бүр айхтар. Эмч дээр очиж тариа хийлгэдэг. Тэгж байхдаа ер нь оёдол суръя гэж бодоод, ээжийн маань хамаатны Чалхаа эгчдээ очоод дагалдан нь болсон. Оёдолд сайн суралцахын тулд Сансарын захиалга оёдолд орж ажилласан. Үнэхээр тэвчээр шаарддаг ажил юм билээ. 1986 оноос хойш 30-аад жил оёод ч би оройд нь гараагүй л гэж боддог. Би загвар, эсгүүрээ өөрөө гаргаж, бүх деталиа оёж чадна. Одоо энэ нэхий дээлээ гэхэд 1996 онд оёсон. Гурав дахь охиноо төрж байх үед нэг их гоё хатны хувцас оёж байсныг 20-иод жилийн дараа том охин маань өмсөж амилуулсан шүү. Оёдолчны ажилд суралцчихаад Хүүхэлдэйн театртаа эргэж ороод, киноны анхдугаар фестивальд оролцохоор Хөвсгөл явж байлаа.

- Алтан үеийнхэнтэй хамт явсан байх нь ээ?

- Тийм ээ. Кино фестивалийн үеэр Хуланд тоглодог Долгорсүрэн гуай, Ардын элчийн Ариунаад тоглодог Цэвэлсүрэн гуай, Цогзолмаа гуай, Балжинням гуай, Дамчаа гуай гээд жинхэнэ алтан үеийнхэнтэй хамт Хөвсгөлд очиж байсан. Би тэр үед давхар биетэй. Намайг юунд ч хүргэхгүй, ямар их өргөж дээдэлдэг байсан гэж бодно. Бид нар Төмөрбулаг, Эг- Үүр, Тариалан сумаар явж байсан юм. Ард Аюушид тоглодог Чойжилсүрэн гуай, гавьяат операторчин Уртнасан гуай бид нар жолоочтойгоо нэг баг. Манай группт Жамц баянд тоглодог өвөө байсан юм. Түрийвчнээсээ эсгийгээр хийсэн оготно гаргачихдаг, түүгээрээ тоглоод л явна. Би бол киноныхоо дууг дуулна.

- “Би чамд хайртай” кинонд тоглосныхоо дараа олны танил байхын хэцүүг мэдэрч байв уу? Яагаад гэвэл 1985 онд өөр ийм кино байгаагүй шүү дээ.

- Анхны кино маань гараад удаагүй байхад Хүүхэлдэйн театрынхантайгаа бригадаар яваад ирсэн чинь “Би чамд хайртай”-гийн Үрлээ, Дэлгэр, Баяраа гээд нэг тийм гурвалжингийн тухай ярилцлага “Залуучуудын үнэн” сонинд харагдаад, тэр охины амьдралд ийм юм тохиолдож гээд биччихсэн байсан. Би гэрээсээ гарахгүй зөндөө уйлсан, Балжинням гуайд гомдоод. Тэгээд Кино үйлдвэр дээр очихдоо уулзаж “Балжинням гуай, би хүүхэд гаргаагүй, хүнтэй ч суугаагүй байна. Та яагаад ийм ярилцлага өгсөн юм бэ?” гэсэн чинь, “Найруулагч нь юу гэж тэгж хэлэх вэ дээ, тэр хүн л тэгээд бичсэн юм байгаа биз” гэсэн. Тэр үед би “Кинонд юу гэж тоглов оо” гээд их харамсаж байлаа. Олны танил байх хэцүү. Ажлаа тараад би хороолол хүртэл алхана. Автобусанд сууж чаддаггүй. Хүмүүс харахдаа гоё хайрлаж харна. Эсвэл эвэртэй туулай үзсэн юм шиг гайхаж харна. Тэр үеийн хүмүүс хүнийг хайрлаж чаддаг байж. Бригадаар хөдөө явахад бүр дээдэлнэ. Ааруул гээд л байгаа юмаа барина. Ямар гоё юм бэ гэж бодогдмоор. Хүний чанар тийм гоё байсан юм.

ЭМНЭЛЭГТ АЖИЛЛАЖ БАЙХДАА ДҮР БҮТЭЭХ ЭРЛЭЭ ОЛСОН

- “Шарай голын гурван хаан” киноны саналыг хэзээ хүлээж авсан бэ?

- Группт байхад минь надад киноны санал ирсэн юм. “Шарай голын гурван хаан” киноны Рогмо гуа хатны дүрд тоглохоор боллоо. Эрэл хайгуул хийхийн тулд би эргээд эмнэлэгт ажиллахаар шийдсэн. Миний найз, судлаач, шүүмжлэгч Эрдэнбулганы Болормаа маань намайг Нямын Цэгмэд гуайн гэрт дагуулж очсон юм. “Энэ хүн Рогмо гуа хатны дүрд тоглох гэж байгаа юм, та зөвлөгөө өгөөч” гэсэн. Би бүр өөртөө ч итгэхгүй, энэ агуу хүний гэрт ирээд байж байна гэхээр зүүд зэрэглээ шиг л санагдаж байлаа. Гэтэл тэр агуу хүн маань даруухан, улаан чавга аяганд хийж уугаад л сууж байсан. “Шарай голын гурван хаан” дуулалт жүжгийн тавилтыг их дэлгэрэнгүй ярьж өгсөн. Үнэхээр яг тэр тавилтын дагуу л кино зураг авсан шүү, их сонин. Дараа нь Дамчаа гуайгаас би өөрөө очиж зөвлөгөө авч байлаа. Дамчаа гуай надад, “Партнерынхаа үгийг чин сэтгэлээсээ сонсоод чин сэтгэлээсээ хариултыг нь хэл. Ингэвэл дүрээ товойлгоно” гэж хэлсэн. Өнөөгийн жүжигчид ч гэсэн мэдмээр л зүйл. Одоо гарч буй зарим кинонд эмоцийг голлоод, үгээ сонсохгүй, амьд харилцаагүй орилоод байгаа тоглолт мэр сэр харагддаг.

- “Шарай голын гурван хаан” киноны Рогмо гуа хатны дүрийг хэрхэн бүтээв?

- Би 3-р эмнэлэг дээр очоод “Яг үнэнээ хэлэхэд, хатны дүрийг би яаж бүтээхээ мэдэхгүй байна. Та намайг асрагчаар аваач ээ” гэсэн. Социализмын үед, 80-аад он байсан бол намайг хэзээ ч авахгүй. Гэтэл “Чи яасан шуналтай юм, Хүүхэлдэйн театрт ажилладаг гэлүү. Одоо телевизэд ажиллаж байгаа гэсэн хэрнээ манай 3-р эмнэлэгт ажиллах гээд” гэхэд нь би цалин авахгүй гэдэг нөхцөл тавьж байж ажилд орсон. Үрлээ гэж танигдахгүйн тулд маск зүүчихээд шал угааж эхэлсэн. Тэр үед Балхжав ах надтай таараад, “Хүүе Пүрэвмаа чи энд юу хийж байгаа юм” гэсэн чинь, би “Асрагч хийж байна” гэсэн. “Яаж байгаа юм” гэхэд нь, “Би нэг дүр аваад аа. Тэгээд дүрээ яаж илэрхийлэхээ мэддэггүй, судалгаа хийж байгаа юм” гэсэн. Балхжав ах “Манай хадам аав энд хэвтээд” гээд явж байсан.

- 3-р эмнэлгээс эрлээ олсон уу?

- Би хатны дүрийн алхааг хэнээс олж харсан гээч? Элэгний Лхамсүрэн эмч маань 10-р анги төгсөөд ирж ажиллахад минь намайг анх тосож авсан хүн. Нэг өдөр манай тасаг руу чагнуураа бариад ирж явна аа. Би Лхамсүрэн эмчийн алхалтыг нь харж байгаа юм. “Өө,Рогмо гуа хатны дүр ийм л байх ёстой юм байна. Хатан ингэж л харах ёстой юм байна” гэж бодогдсон. Лхамаа эмч тасаг руугаа ороод буцаад доошоо нэг давхар луу явахад нь би нууцаар дагаж харж байгаа юм. Ихэмсэгдүү харж явдаг. Үсээ өндөр овоолж байгаад их гоё янзалдаг. “Энэ л байсан юм байна” гэдгийг би ойлгосон. Би шөнөдөө жижүүрт гараад өдөр нь хатны зураг авалтад ордог байлаа. Дашчойлин хийдтэй ойр болохоор нь Балдандорж ахынд ээжийн төрсөн дүү Цэвэлмаа эгчийн гэрт очиж хонодог. “Энэ Пүрэвмаа яагаад энд ирж унтаад байдаг юм” гээд Балдандорж ах бүдүүн дуугаар намайг загнана. Би зураг авч байгаа гэж хэлэхгүй. Тэр үед зураг авалт хийж байгаа Дуган нь их хүйтэн. Эмнэлэгт бол дулаахан, цав цагаан халад өмсдөг. Тэр нь их гоё. Тэгээд 3-р эмнэлгээс л Рогмо гуа хатныхаа дүрийг олсон доо.

- “Шарай голын гурван хаан” кинонд алтан үеийнхэнтэй хамт тоглосон байх аа?

- Гомбосүрэн гуай Цагаан гэрт хаан нь, Хар гэрт хаан нь Нямсүрэн гуай, Шар гэрт хаан нь дуучин Жаргалсайхан гуай, Цотон ноён нь Цэрэндагва ах, мөн Түвшинтөгс гээд мундаг жүжигчид тоглосон. Бусад хатад шивэгчдийн дүрд дуурийн дуучид тоглож байлаа. Цэрэнпагма эгч маань намайг дагалдан жүжигчин байхад миний багш байсан юм. Багш маань их гоё манер зааж, үнэн билэг танхай монгол хүний хэв маягийг хэлж өгдөг байлаа. Намрын зураг авалт Богд хааны музей дээр болж байгаа юм. Нүд рүүгээ тариулчихсан болохоор битүү час улаан. Жаргал найруулагч намайг ойлгоод байгаа ч, общий авч болдоггүй. Дамдин жүжигчин миний Барс баатарт тоглож байгаа. Барс баатар “Рогмо гуа хатан минь...” гээд хэлэх гэхээр миний нүдийг хараад айдаг. Жүжиглэлтээ би өргөөд явдаг байлаа. Тэгэхдээ гоё талаас нь биш, харин бодит дүрийг яаж илэрхийлэх вэ гэж нэлээн эрэл хайгуул хийж дүрээ бүтээдэг байсан. Төмөрхуяг ах гээд царайлаг жүжигчин “Та миний хатан болооч” гэхэд нь, үгүй ээ гээд л. Нар шиг гэрэлтэж сар шиг гийж байгаа энэ хатанд дурлачихлаа гээд бүх хаад нь надад дурлаж байгаа. Энэ бүхэнд би эмоцитой хандаж, туйлширч болохгүй. Бүх юм түр зуурынх гэдгийг ойлгодог байсан.

- Та “Шарай голын гурван хаан”-аар дипломоо хамгаалсан гэж үнэн үү?

- Тийм ээ. “Мюзик холл” театр, кино, хөгжмийн дээд сургуулийг төгсөхдөө “Шарай голын гурван хаан” жүжгийг Монголын театр урлагт тавьсан нь” гэдэг сэдвээр дипломын ажлаа хамгаалсан. Дөрвөн жилийн хөтөлбөрийг хоёр жилд багтааж сураад төгссөн маань алтан үеийнхэнтэйгээ хамт ажиллаж, тэднээс ихийг суралцаж байсны минь л ач тус юм.

Пүрэвмааг Завхан аймгийн Тосонцэнгэл суманд очиход, Соёлын төвийн эрхлэгч нь “Би 35 жил энэ соёлын төвдөө ажиллаж байна. Та өмнө нь нэг ч удаа ирээгүй. Таны тоглосон “Шарай голын гурван хаан” киноны Рогмо гуа хатныг би шүтдэг. Энэ киног өнөөгийн хүүхэд, залууст нэг үзүүлэх юмсан” гэж байжээ.  

Харин түүний анхны дүр болох “Би чамд хайртай” киноны зураг авалт дууссаны дараа Үрлээгийн дүрд тоглосон жүжигчин С.Пүрэвмаагийн тухай бичигдсэн нэгэн тодорхойлолт түүх болон үлдсэн байдаг. 1985.5.15-ны өдөр бичсэн уг тодорхойлолтод кино зохиолын нэрийг “Сондгой тоо” гэсэн байх агаад “...Энэ киног бүтээх явцад Пүрэвмаагийн жүжигчин болох авьяас нь бидэнд мэдэгдэж байснаас гадна дүрдээ хувилахын үүднээс идэвх санаачилга гарган уйгагүй ажилладаг болох нь бас мэдэгдэж байв. Иймээс ч бид зарим нэг плануудыг өөрийнх нь санаачилсны дагуу авч байлаа. Ерөнхий найруулагч Б.Балжинням, Найруулагч Дамчаа, Зургийн дарга Эльбрус” гээд гарын үсгээ зуржээ.  

Би Пүрэвмаагаас “Анхны хүүхдэдээ Золбоо гэдэг нэр өгсөн үү гэж асуухад, “Үгүй. Тэр бол Үрлээгийн амьдрал. Би Пүрэвмаа учраас өөр нэр өгсөн” гэж хариулсан юм.

ЗАГВАР ЗОХИОН БҮТЭЭГЧ, БЯСАЛГАГЧ,СЭТГЭЛ ЗҮЙЧ С.ПҮРЭВМАА

-С.Пүрэвмаагийн загварууд Ариунаа Сүригийнх шиг танигдаагүй ч, яг үнэндээ түвшин илүү байж мэдэхээр харагдаж буйг нуух аргагүй- 

“Өв соёл судлал, зохиомж, урлахуй ухааны хүрээлэн” төрийн бус байгууллагын үүсгэн байгуулагч нь С.Пүрэвмаа. Монголчуудын уламжлалт өв соёл, эрүүл зөв хэв маягийг өдөр тутмын амьдралд хэвшүүлэх уриалгыг дэвшүүлж эрүүл ногоон хооллолт, эрүүл ногоон хувцаслалт, эрүүл ногоон хэв маяг, соёлыг нийгэмд дэлгэрүүлэх зорилготой байгууллага ажээ. Байгууллагынхаа үйл ажиллагааны хүрээнд С.Пүрэвмаа хөдөө орон нутаг болон их дээд сургуулиудад лекц уншин, сургалт семинар явуулж, зөвлөгөө өгөхийн зэрэгцээ өөрийн бүтээсэн эко загваруудаар үзэсгэлэн арга хэмжээ зохион байгуулж, зөв хувцаслалтын соёлыг түгээж ирсэн байна. Тэрбээр монгол үндэсний хувцасны хэв загварыг өдөр тутмын хувцасны элементтэй хослуулан минимал болгох, мөн хийж буй хувцаснууд нь байгаль орчинд ээлтэй байхад онцгой анхаардаг.

Пүрэвмаагийн бүтээсэн хувцасны загвар монгол хэв маягтай, биед эвтэйхэн, эрүүл мэндэд тустай, хүний амин орон зайг хамгаалсан байдгаараа онцлог юм. Загвараа гаргахдаа монгол хүний бие физиологи, манай орны эрс тэс уур амьсгалын нөхцөл байдлыг харгалзан үздэг төдийгүй монгол хүний эрхэмсэг агаад тансаг төрхийг тодотгон харуулахыг зорьжээ. Өдөр тутмын, аяллын, гоёлын зориулалттай загварууд нь монгол хүний өвөрмөц дүр төрхийг бүтээсэн харагдах аж. С.Пүрэвмаагийн загварууд Ариунаа Сүригийнх шиг танигдаагүй ч, яг үнэндээ түвшин илүү байж мэдэхээр харагдаж буйг нуух аргагүй. Хамгийн гол нь монголчууд ойлгох болоогүй байх үед буюу арай эрт бүтээгдсэндээ л байх шиг.

Энгийн даруу атлаа бүтээлч хүний хийж бүтээснийг олонд таниулах, тэр тусмаа дэмжлэг үзүүлэх боломжтой түвшинд нь хүргэж чадаагүйн буруутныг хайхаасаа өмнө, загваруудыг нь харж өөрийнхөөрөө үнэлэн, захиалга өгөөд хийлгэж өмсөн, хэрэглээнд нэвтрүүлэх нь илүү чухал санагдлаа. Үнэхээр 21 дүгээр зууны монголчуудын өмсөх хувцсыг дизайнер С.Пүрэвмаа урлаж чадсан харагдана. Пүрэвмаагийн ажил үйлс бүхэн өөр хоорондоо нягт уялдаатай. Хувцас загвар нь гэхэд эрүүл амьдралын хэв маяг, үндэсний уламжлалтай холбоотой бол, түүний анагаахын судалгааны ажил нь эрүүл зөв хооллолт, дасгал хөдөлгөөн, оюун ухааны бясалгал болон сэтгэл зүйчийн ажилтай нь холбогддог. Эргээд эрүүл амьдралын хэв маягтай холбоотой бүхэн нь монголын эрс тэс уур амьсгалтай нөхцөлд амьдардаг монгол хүний хувцаслалт, эрүүл мэндтэй холбогдох жишээтэй.

Түүний хувцас загварт байнга ажиглагддаг нэг элемент бол нударга юм. Гарын шуугаа дааруулахгүй байх нь эрүүл мэндэд тустайг тэр өөрийн туршлагаар мэднэ. Түүний 20 жилийн өмнө оёж өмссөн нэхий дээл нь гэхэд л нударгатай. Мөн түүний загварт нэн чухалд тооцогддог бас нэгэн элемент бол бүс. Бүс нь хүний амин оронг хамгаалж, гаднын аливаа нөлөөнд өртөхөөс сэргийлдэг хэмээн тэр ярьж байлаа. Мөн түүнчлэн монгол дээлний зах, юүдэн малгайг түүний бүтээсэн загваруудаас олонтоо харж болно. Эдгээр элементүүдийг загвар бүрт шахам оруулснаараа, тэрбээр монгол хүн эрүүл байхын нэг үндсийг хувцсаар нь дамжуулан бүтээж буй ажээ.

Пүрэвмаа нийслэлийн ихэнх эмнэлэгт асрагчаар, хожим сэтгэл зүйчээр ажиллахдаа “Хүн яагаад өвддөг юм бол? Өвдөхгүй байх арга байна уу? Нэгэнт өвдсөн тохиолдолд яаж эдгээх вэ?” гэсэн асуултуудад хариулт олохыг зорьж иржээ. Хүн харахад асрагч хийгээд зогсож байгаа ч, яг үнэндээ бол хүний эрүүл мэндийн тухай бясалгаж байж дээ гэсэн сэтгэгдэл, түүнтэй ярилцаж байхад надад төрсөн юм. Пүрэвмаа өвчтөнүүдийн өвчний түүхийг уншиж, эдгэх үйл явцыг нь ажиглан дүгнэлт хийж, зарим тохиолдолд таалал төгссөн хүний нүдийг хаах, морг руу хүүхэд хүргэх зэрэг эмнэлэгт ажилладаг хүний зайлшгүй хийх үйлийг хийж, бэрх бүхнийг нь туулж ирсэн байдаг. Эмнэлэгт шөнийн ээлжинд гарах, шал угаах, палат цэвэрлэх, өөрийн ухаангүй болсон өвчтөний өтгөн шингэнтэй зууралдах, амь насыг нь аврахад туслах, хамт шаналах, бүхий л өвчин зовлонг нь сонсож тайвшруулах, дасгал зааж өгөх, иллэг бариа хийж өгөх гээд хэн хүний тэр бүр давж чадамгүй олон давааг тэр давсан. Тэгэхдээ “Би хүнд тус боллоо” гэсэн баяр жаргалыг мэдэрч байснаас биш, өөр бодол огт төрж байгаагүй гэдэг. Үнэхээр л том буянтны сэтгэл зүй ийм байдаг биз ээ.

Тухайн үед өвчтөнүүд өөрсдийгөө эмч, сувилагч, асрагч нарт бүрэн даатгаж буйг нь хараад гайхах сэтгэгдэл төрдөг байснаа ч тэр нуугаагүй. Яавал хүнийг өөрөө өөрийгөө мэддэг хүчирхэг болгох вэ гэдэг эрэл хайгуул руу л энэ бүхэн түүнийг хөтөлсөн. Тэгээд тэр өөрөөсөө эхлэхээр шийдсэн. Багштай болж бясалгалд суралцсан тэрбээр байгалийн энергийг эрхэмлэн дээдэлдэг нэгэн. Эмнэлэгт асрагч хийж байхдаа нэгэн өглөө, үүр цайх үед байгалийн эрчим энерги бүх биеэр нь нэвчин орж ирэхийг анх мэдрээд дасгалаа хийж, улмаар өвчтөнүүддээ зааж өгч байсан бодит түүх түүнд бий.

ХҮМҮҮС НАМАЙГ ҮРЛЭЭ ГЭЖ ТАНИАД ЭМЧ ГЭЖ ХАРДАГ БАЙЛАА

- Эмнэлэгт ажиллаж байхдаа өвчтөнүүдийг хараад танд юу бодогддог байв?

- Магадгүй энэ ертөнц дээр хүн төрөөд үхэх хүртлээ физик биеийг маш цэвэрхэн байлгах хэрэгтэй юм болов уу. Тэр үеийн эмнэлгийн өвчтөнүүд эмч, сувилагч, асрагч нарын л амыг хардаг. Яг жаахан хүүхэд шиг. Тэгэхэд нь би, хүмүүс ямар сул дорой юм бэ. Ийм амархан өвдчихдөг, тэгсэн хэрнээ бүх биеэ эмчид, эмнэлэгт тушаагаад байдаг. Сонин юм гэж гайхаж хардаг байлаа. Тэр үеийн Пүрэвмаагийн харц тийм л байсан.

- Та ямар эмнэлгүүдэд ажиллаж байсан бэ?

- Хүн яагаад өвдөөд байна гэдэг шалтгааныг олох нь миний хувьд чухал байсан. Миний нөхрийн ээж нэгдүгээр эмнэлэгт тасгийн эрхлэгч байсан хүн. Би 2-р эмнэлгийн дотрын тасгаас авахуулаад НАХЯ-ны, Чингэлтэй дүүргийн гээд хотын бүх эмнэлэгт асрагч, бүр хожим л сэтгэл зүйчээр ажиллаж байлаа.

- Нэг зорилго байгаад байна шүү дээ, танд?

- Ээж минь надад “Хэзээ ч үр хөндүүлж болохгүй шүү” гэж захидаг байлаа. Хүний илүү гэж байдаггүй юм гэдгийг ойлгуулсан учраас “Яасан ч олон хүүхэд гаргадаг юм” гэж хүн хэлэх вий гэсэн айдасгүйгээр би хүүхдүүдээ төрүүлсэн. Гэхдээ хааяа гэдсээ нуух шаардлага гарна л даа. Хамгийн сүүлд эмнэлэгт ажиллахаар очихдоо, тав дахь хүүхдээ гэдсэнд байхад монгол дээл өмсөөд нууж байсан. Тэгээд тэр үеийн 3-р эмнэлгийн дарга Батсэрээдэнэ эмчид “Та минь намайг ойлгооч ээ. Би ерөөсөө эмнэлэгт л ажиллах хэрэгтэй байна. Хэдэн жилийн өмнө би энд асрагч хийж байсан. Одоо арай өөр өнцгөөс хармаар байна” гэсэн чинь “За миний хүү эмч битгий хий, асрагч битгий хий, сувилагч битгий хий. Яг өнөөдрийг хүртэл монголын анагаах ухаанд сэтгэл зүйч гэж байгаагүй юм. Та хамгийн анхных нь болж байна. Гэхдээ нэг тасагт л ажиллана шүү” гэсэн. Тэгээд уушгины тасагт ажиллуулсан.

- Сэтгэл зүйчээр ажиллаж байхад хүмүүс таныг таньж байв уу?

- Хүмүүс намайг Үрлээ гэж таниад эмч гэж хардаг байлаа. Хамаг өвчнөө надад хэдэн цагаар ч хамаагүй ярина. Тэгснээ маргааш нь, ёстой нэг сайхан унтлаа гэдэг. Би болохоор зовхи унжаад, тураад хонхойгоод байна. Гэтэл тэрийгээ жаргал гэж бодоод, нэг ч гэсэн өвчтөнийг сайхан унтуулчихлаа гээд баяртай явдаг байсан. Өглөө нь дахиад тасгуудаар явна. Тэр үед сэтгүүлч Золжаргал ахтай тааралдсан чинь “Пүрэвмаа, миний дүү юу хийгээд явж байгаа юм бэ” гэсэн. “Золоо ах аа би, хүн яагаад өвдөөд байгаа юм, яагаад зовоод байгаа юм, шалтгааныг л олох гээд яваад байна. Одоо хэр нь би олоогүй л байна” гэсэн чинь их гайхсан.

- Эмнэлэгт ажиллахдаа хийсэн ажиглалтын үр дүнд та юуг ойлгож авсан бэ?

- Би 1984-2000 онд эмнэлэгт ажилласан. Юуг ойлгосон гэхээр, “Монгол хүнд клиник хэрэггүй” гэсэн бодол миний толгойд орсон. Тэгээд 2000 оноос хойш 16 жилийн турш уламжлалт анагаах ухаан судалж байна.

- Та энэ талаараа лекц уншиж байв уу?

- Их, дээд сургуулиуд, орон нутаг гээд олон газарт лекц уншсан. Батсэрээдэнэ эмч намайг дэмжээд “Этүгэн” дээд сургууль дээр лекц уншуулахаар урьсан юм. Тэр үед анагаахын сургуульд нэг поток буюу 400 оюутанд лекц уншсан. Эрүүл зөв хувцаслалт гэж ийм байдаг. Эрүүл зөв хооллолт гэж ийм байдаг. Эрүүл зөв байгальтайгаа зохиролдох монгол хүмүүний амьдрал ийм байдаг. Ногоон хоол идэж байгаа хүн ийм уян байдаг гээд шууд бүтэн шпагат суугаад харуулсан. Оюутнууд зураг аваад л. Гайхаад л...

- Хэдэн онд вэ?

- 2008 он хавьцаа.

- Та бас балетаар хичээллэдэг гэл үү?

- Балетийн Онон багшдаа би их баярлаж явдаг. Намайг яг 18 настай охин шиг л бөөцийлөөд балетийн хичээл заадаг байлаа. Би 18 настай охидтой хамт дөрвөн жил суралцаж 2014 он хүртэл хичээллэсэн. Их том боломж юм даа.

- Охид танд эрүүл мэндийн асуудлаа ярьдаг байв уу?

- Тэд маань “Пүрэвмаа эгчээ, миний өтгөн гардаггүй ээ” гэдэг. Өнөөдөр үү гэсэн чинь долоо хонож байна гэж байгаа юм. 1-р курсээсээ эхлээд л пирожки идэж байна шүү дээ. Хоол биш хог. СУИС-д охидууд анх ирэхдээ хөөрхөн булцгар цагаан царайтай байдаг. Төгсөх үедээ нүүрээр нь дүүрэн юм гарч царай нь харлачихсан харагддаг. Элэг, ходоод нь болохоо байж байна гэсэн үг. Их дээд сургуулиудын хувьд эрүүл хоолны цэс гаргаж оюутнуудаа хооллож байхгүй бол, залуу үеэ ингэж олноор нь өвчлүүлээд байвал хэцүү. Энэ тал дээр би тэдэнтэй хамтарч ажиллах боломжтой. Дээр нь манай охид хэт их будах шаардлагагүй юм шиг санагддаг. Дотооддоо өөртөө итгэл муутай учраас л гадна өнгөндөө хэт анхаарч байна уу гэмээр. Залуу хүн бол дотроос нь гэрэл цацарсан, их эрч хүчтэй байдаг шүү дээ. Гагцхүү өөрийгөө танин мэдэх, өөрийн би-гээ ойлгох нь л чухал.

- Монгол эмэгтэйчүүддээ хандаж юу хэлэх вэ?

- Хамгийн нэгдүгээрт хэн нэгнээс дутахааргүй харагдах гэж бие хаагаа мэс заслын аргаар янзлаад байхын оронд хөдөлгөөн хийж, ургамал жимсээ ахиухан идээд, ямар нэгэн орлуулагч, сүлжээний бүтээгдэхүүн бүү хэрэглээсэй гэж хүсэж байна. Монгол бүсгүй бол хумсаа ч будах шаардлагагүй юм. Яг өөрөөрөө байх нь дотоод хүчийг бий болгоно гэдгийг хэлье. Монгол эрчүүд үүнийг л хүсээд байгаа шүү дээ. Нэг хүн надад, “Нэг эмэгтэйтэй уулзлаа учирлаа, нүүрний будгаа огт арилгасангүй. Ямар аймаар үнэр байсан бэ” гэж ярьж байгаа юм. Тэр нь гоо сайхны бүтээгдэхүүн. Тэгэхлээр монгол эрчүүдээ ийм юмаар түлхээд байж боломгүй санагдана. Анагаахын номноос харахад, үнэрлэх мэдрэмж яг тархины дотор талд ногоон өнгөтэй хоёр сэрэвгэр байдаг. Энэ нь бүр эртний тархинд ч байгаа. Тэгэхээр далд ухамсарт байна гэсэн үг. Аав нь, эмээ өвөө нь хүүхдээ үнэрлэхээр бүр эртний сүнсийг нь, тийм эрч хүч, мөн чанарыг нь мэдэрдэг. Муу хүний талаар “Хүний үнэргүй амьтан” гэж ярьдаг нь ийм учиртай.

ӨӨРӨӨРӨӨ БАЙХ НЬ ДОТООД ХҮЧИЙГ БИЙ БОЛГОНО

- Та хувцасны загвар гаргахдаа ямар зарчмыг гол суурь болгодог вэ?

- Үндэсний хувцасны нүсэр гял цал байдал баяр ёслол, тэмдэглэлт өдрүүдээр л зөвхөн хэрэглэгддэгийг өөрчилж, хүний биеийн эрүүл мэндийг хамгаалсан судалгаатай, шинэчлэгдсэн бөгөөд үндэсний хувцасны элемент бүхий ерөнхий, өдөр тутамд өмсөхөд тохиромжтой хувцсыг орчин үеийн хэрэглээ болгох зорилготойгоор загвараа гаргадаг. Хүүхдэдээ бөөр, үе, шилбээр даарч огт болохгүй. Амин орон, нуруу нугас, гарын үеэр даарч бүр ч болохгүй гэдгийг хэлдэг хүн хэр олон байгаа бол. Үүнийг л би хувцас загвараар дамжуулж ойлгуулахыг зорьж байна. Мөн олимпийн бэлтгэл хийж буй тамирчдадаа хувцас хэрэглэл оёж өгдөг. Тэд маань ч өндөр сэтгэгдэлтэй байдаг юм.

- Хэзээнээс эхлэн тамирчидтай хамтарч ажиллав?

- 2003 оноос эхлэн МҮОХ-той хамтран ажиллаж, 2006 оноос Банди болон Батсүрэн багштай Боксын шигшээ багт сэтгэлзүй, бясалгал, уян хатны дасгалыг зааж байсан. Мөн 2008 онд Бээжингийн олимпод бэлтгэж байсан Бадар-Ууган, Сэрдамба, Түвшинбат, Чулуунбаатар, Шинэбаяр, Отгондалай нарын тамирчдад сэтгэлзүй, бясалгал, уян хатны дасгалыг хоёр жилийн хугацаанд зааж байсан нь тэдний маань /Бадар-Ууган, Сэрдамба/ Бээжингийн олимпод амжилт гаргахад нь түлхэц өгсөн гэж санадаг. Тухайн үед хичээл зааж байхад, тамирчдын нойр нь хүрэхгүй байх, жин хасахдаа өлсөх, ядрах гэх мэт бэрхшээлүүд гарч, нүдний доогуур нь шарлах, дотор муухай оргих шинж тэмдгүүд илэрдэг байлаа. Тиймээс тэдэнд ширгээсэн ус, ургамлын цай уулгах нь биеийнх нь хүчил шүлтлэг байдлыг тэнцвэржүүлэхэд дэмтэй байсан. Хичээлийн явцад сэтгэл санааг нь засах, оршихуйн дотоод хүч буйг ойлгуулах, физик биед нь байгаль дэлхийн хасах цэнэгийг сэлбэж бие, хэл, сэтгэлээр уялдуулах нь чухал байлаа. Энэ нь тамирчдыг бэлтгэлийн үеэр дан ганц физик биеийн бэлтгэл, техникээр цуцаах бус, харин гадаад, дотоод хүчийг нь нэгэн зэрэг ухамсартайгаар нэгтгэснээр тэдэнд сэтгэлийн их баяр, итгэл, дүүрэн төвлөрөл буй болгосныг хэлэх хэрэгтэй.

- Та ганцаарчилсан хичээл зааж байв уу?

- Спортын гимнастикийн ОУ-ын хэмжээний мастер, Спортын гимнастикийн шигшээ багийн дасгалжуулагч Алтантөгст өөрийн мэдсэн, ойлгосон зүйлээ хуваалцаж өглөө нарны бясалгал, уян хатны дасгалыг зааж сар гаруй хугацаанд ажилласан. Энэ нь түүний шавь Эрдэнэболд спортын гимнастикийн олимпийн аварга болоход маш их нөлөө үзүүлсэн гэж тэрбээр ярьж байсан.

- Та бясалгагч хүний хувьд, бясалгалын ач тусыг хэрхэн тодорхойлж хэлэх вэ?

- Бидний дотоодод ямар гайхамшигтай юм нуугдаж байна вэ? Яагаад энэ тавхан мэдрэмжийн үүдэн дээр ирчихээд сул дорой яваад байна. Илүү гүн чанад руу орооч, энэ физик чанараас халиач гэж байгаа нь бясалгал юм. Амьдрал уг нь үлгэр домог шиг сайхан шүү дээ. Өөрийнхөө зөн совинг илүү их чагна. Тэр чинь л зөв хөтөлнө. Яагаад гэвэл тэр дотоод мөн чанарт чинь л агуу их эрх чөлөө бий. Байгальтайгаа ойр байгаа хүнд, байгаль өөрөө бага насны цайлган цагаан сэтгэлийг нь эргүүлж авчирч өгөөд байдаг. Хүмүүст ийм зүйлийг материаллаг эд биш, харин байгаль л өгч чадна. Ач тус нь энэ юм. Монголынхоо хувь заяаг харж мэдэрч байгаа эрдэмт хүмүүс энэ бүхнийг судалж, монголчуудаа болгоож яваа даа гэж бодож тэдэндээ талархаж байдаг.

- Та манай уншигчдад зөв хооллолтын талаар ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

- Зөв хооллож ургамлан хоол, жимс идээд, цэвэрлэгээ мацаг бариад, дөрвөн улиралд дагаад идэвхжиж байгаа таван цул, зургаан сав эрхтэнээ хайрлаад явахад эрүүлжих бүрэн боломжтой. Төгс эрүүлжих юм бол дахин өвдөхгүй. Одоо 11, 12, 1 сар бол ид бөөр дэлгэрч байгаа цаг. 2, 3, 4 сар элэг, 5, 6, 7 сар зүрх, 8, 9, 10 сар уушгины сар байдаг. Бөөр усан махбодтой. Зүрх гал махбодтой. Зүрхэнд цус чөлөөтэй очдог байлгая гэвэл гурилан бүтээгдэхүүн бага хэрэглэ. Элэг модон махбодтой учраас элэгний эх нь бөөр юм. Элэг нь бөөрний тусламжтайгаар эд эсээ цэвэрлэдэг учир эх үрийн холбоотой. Иймд цагаан гурил, цагаан будааг бүү шүт. Монголд арвай будаа, амуу тариа гэж дээд уураг байна. Монголын байгаль гэж мөнгө шаарддаггүй баялаг байна шүү дээ, бидэнд.

- Тэгэхээр байгаль руугаа ханд гэж хэлээд байгаа юм байна, тийм үү?

- Байгаль дэлхий их хүчтэй. Өглөөний шүүдрээр рашаанаа уучихаад гэр лүүгээ алхаад явж байхад зүгээр л хайраар дүүрчихдэг. Тийм их хайраар бялхдаг. Байгалиар даяан хийх гэж ярьдаг шиг, тийм их энерги бидэн рүү, хүн төрөлхтөн рүү, монголчууд руу ирээд байхад түүнийг нь бид хааж гоё диван, хөшиг, машин гээд материалаар түлхээд байдаг учраас тэр гайхалтай цутгаж байгаа энергийг нь авч чадахгүй байна.

- Тухайлбал?

- Уушгины сард ургамал ид боловсордог учир самар жимс идэж, уушгиа тэр бүхнээр тэтгэж бай гэсэн билэг чанар байгаа. Манай орны эрс тэс уур амьсгал, нүүдэлчин амьдралын хандлагад бид намартаа, зун ургасан ургамал, ургац, хадлан, жимс, самраа түүх, идээ цагаагаа базаах, үүцээ бэлдэх цагт хөдөөнийхөн түүнийгээ хурааж чадахгүй хүчгүйдэж байгаа тийм л дүр зураг ажиглагдаж байна. Намар цагийн үржил шим боловсорсон үед хүүхдүүд дархлаагаа сайжруулж, өвөлд биеэ бэлдэж, нөгөөтэйгүүр их ажлын үеийг гэр бүлтэйгээ хамт даван туулах нь чухал. Иймд танай “Зиндаа” сэтгүүлээр дамжуулж “Хичээлийн шинэ жилийг 10 сарын 15-нд эхэлдэг болгож өгөөч” гэж Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид хүсэлт уламжилъя.

- Та нийт монголчууддаа хандаж юу хэлэх вэ?

- Монголчууд маань харж байгаа нь дурлаж байгаа юм шиг тийм зөөлөн харцаар хардаг, ярихдаа дуулж байгаа юм шиг, ажиллаж байхдаа зүгээр л амарч байгаа юм шиг, санах төдийд ажил нь бүтдэг ийм хэмжээст оронд амьдардаг болоосой гэж хүсэж байна.

Жүжигчин, загвар зохион бүтээгч, бясалгагч, сэтгэл зүйч С.Пүрэвмаагийн амьдрал, ажил үйлсийг нэгэн сурвалжлагаар бүрэн илэрхийлэхэд нэн бэрх ажээ. Тэр нэг харахад бидний мэддэг залуухан хөөрхөн Үрлээ, дахин нэг харахад нухацтай “Зөөлөн хүч” болон хувирдаг эгэлгүй эмэгтэй юм. Түүнийг ном бичээсэй гэж хүснэ. Агуу хүмүүс энгийн даруу байдаг жамаар, тэр бидний дунд үл анзаарагдам амьдарч байна. Тэр та бидний нэг, эгэл жирийн атлаа ер бусын үлэмж төгөлдөр монгол бүсгүй билээ.

Ярилцсан: Ц.Оюунчимэг 

2016-12 сар. “Зиндаа” сэтгүүл №1 /501/