Багануурын цахилгаан станцын аюултай гэрээ буюу Ч.Сайханбилэгийн балаг

Зиндаа.мн сайт “Дуулиан” булангийнхаа ээлжит дугаараар нийслэлийн Багануур дүүрэгт баригдаж буй дулааны цахилгаан станцыг тойрсон дуулиан, шуугианаас онцлон хүргэж байна.  Цахилгаан станцын бүтээн байгуулалт сайшаалтай үйл мөн ч харин түүнээс гарах  сөрөг зүйлийг ч эртнээс тооцоолж байх учиртай. Энэ зорилгын  улмаас Багануурын цахилгаан станцын асуудлыг хөндсөн юм.

Дотоодын эрчим хүчний 76 хувийг цахилгаан станцууд үйлдвэрлэдэг

Манай улсын цахилгаан эрчим хүч стратегийн чухал ач холбогдолтой байдаг. Баруун гурван аймаг ОХУ-аас хараат. Хараатынхаа зовлонг үе үехэн амсдаг нь нууц биш. Дэлхийд томд тооцогдох, Монголдоо өдгөө ч хардлага, сэрдлэг дагуулсаар байгаа Оюутолгой  компани БНХАУ-аас эрчим хүчээ авдаг. Олон зуун сая америк доллар гадагшаа урсаж байна. Энэ бүхний хажуугаар нийслэлийн Багануур дүүрэгт концессын гэрээгээр баригдаж буй Багануурын цахилгаан эрчим хүчний станцыг тойрсон дуулиан  шуугиан үе үе дэгдсээр. Манай улсын цахилгаан эрчим хүчний 76 хувийг дулааны цахилгаан станцууд үйлдвэрлэдэг. Импортын цахилгааны хэрэглээ 20 хувь бөгөөд Баян-Өлгий, Ховд, Увс аймаг ОХУ-аас, Оюутолгой компани БНХАУ-аас цахилгаанаа импортоор  авдаг нь нөлөөлжээ. Эрчим хүчний хоёр хувийг салхин цахилгаан станц, 1.1 хувийг усан цахилгаан станц, 00.1 хувийг  дизель, 0.3 хувийг  нарны цахилгаан станцаар хангаж байна. Цахилгаан эрчим хүчний хангамжийн талаар цухас дурдахад ийм.

2015 онд Засгийн газар шийдвэр гаргасан

Улаанбаатар хотын Цахилгаан станцуудын түүхий эд нүүрсний гол ханган нийлүүлэгч нь Багануурын нүүрсний уурхай. 

Нийслэлчээс 130 км алс газраас нүүрсээ татаж, цахилгаан, дулаанаа хангасаар өнөөг хүрсэн. Гэтэл Багануурын уурхайг түшиглэн 700 МгВ-ын цахилгаан станц барихаар болсон нь “Нийслэлчүүд цахилгааны хувьд гадаадынхнаас хараат болох нь” гэсэн болгоомжлолыг ашиглалтад орохоосоо өмнө төрүүлээд эхэллээ.  Учир нь, Багануурын цахилгаан станц ашиглалтад орсноор улсын хэмжээнд суурь цахилгааны 50 хувийг, цахилгаан, эрчим хүчний 60-70 хувийг дангаараа нийлүүлэх, хангах хүчин чадалтайд оршино. Багануурын уурхайг түшиглэн цахилгаан станц барих шийдвэрийг Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын үед буюу 2015 онд шийдвэрлэсэн юм билээ. Гэхдээ концессын гэрээгээр.

Багануурын цахилгаан станцыг хэн барих вэ?

Мэдээж хэрэг БНХАУ-ын компанийн ажилтнууд. Нийт 1.1 тэрбум долларын өртөгтэй цахилгаан станцыг дөрвөн жилийн хугацаанд барихаар төлөвлөжээ. Монголчуудын хардлага, сэрдлэг нь олон мянган хятад ажилчин орж ирнэ гэсэн болгоомжлол юм.

Барилгын гүйцэтгэгчээр БНХАУ-ын Цөмийн энергийн барилгын 22 дугаар товчоо, Пинггао групп хамтран ажиллана. Засгийн газартай барих, ашиглах, шилжүүлэх гэсэн Концессын гэрээтэй. Дөрвөн жилийн хугацаанд барьж, 21 жил ашиглаж өртгөө нөхөөд Монгол Улсад хүлээлгэж өгөх юм. Манай улс нийт эрчим хүчнийхээ 50 хувийг гадаадын компанийн мэдэлд 21 жилийнг хугацаанд байлгана гэсэн үг. Иргэдийн бухимдаж, эсэргүүцээд байгаа гол зүйл нь энэ.

Багануур цахилаан станцтай бусад дулааны станц өрсөлдөж чадах уу?  

Том бүтээн байгуулалт өрнөнө гэдэг сайшаалтай зүйл. Харин түүнээс гарах эрсдэлийг эртнээс тооцоолох нь төр засгийн үүрэг. Цахилгаан эрчим хүч худалдах, худалдан авах гэрээнд жил бүр Монголын төр Багануур цахилгаан станцаас 4.2 тэрбум кВт-ын цахилгаан эрчим хүч худалдан авахаар  заажээ. Хэрэв аваагүй тохиолдолд цахилгаан станцад нөхөн олговрыг Монгол Улс төлнө. Эх орноо барьцаалсан  гэмээр заалт.

Багануурын цахилгаан станц  Улаанбаатарын “ДЦС-2”, “ДЦС-3”, “ДЦС-4” үйл ажиллагаанд нөлөөлөхүйц хэмжээнд хүрэхээр байгаа төлөв харагдана.  Хэрэв эдгээр цахилгаан станцад, үйл ажиллагаанд нь нөлөөлсөн тохиолдолд 3000 хүний ажлын байр яригдана. Алдах уу, ажлын байраа хэрхэн хадгалж үлдэх вэ гэсэн асуулт хариулт нэхэж эхэлнэ. Мэдээж хэрэг зах зээлийн өрсөлдөөний жамаар л шийдэгдэнэ гэх байх. Гэвч бодит байдал өөр. Багануурын цахилгаан станц нүүрсний уурхайгаа түшиглэн баригдаж байгаа учраас давуу тал бий болно. Улаанбаатар хотод ажиллуулж буй Дулааны цахилгаан станцууд 130 км алсаас нүүрсээ татаад өрсөлдөнө гэхээр тэнгэр, газар мэт ялгаа гарна. Өрсөлдөх боломж нь хумигдана. Түлшээ үнэгүй хэрэглэж байгаа станцтай өрсөлдөнө гэсэн үг.  Ийм л аюул байна. Үүний дараа яах вэ.

Цахилгаан эрчим хүчний үнэ буурахгүй, өснө

Мэдээж хэрэг цахилгаан эрчим хүчний үнэ, өртөг. Аль болох хямдхан байх учиртай. Стратегийн ач холбогдолтой учраас төрөөс эрчим хүчний үнийг зохицуулсаар, зохицуулах оролдлого хийсээр өнөөг хүрсэн. Агаарын бохирдлыг бууруулахтай холбоотойгоор гэр хорооллын айл өрхүүдийн цахилгааны үнийг шөнө  тэглэх зэрэг арга хэмжээ авдаг. Багануурын цахилгаан станц орж ирснээр энэ бүх боломжийг хадгалж чадах уу. Одоо цахилгаан станцууд эрчим хүчнийхээ кВт-ыг нь иргэд, аж ахуйн нэгжид 145 төгрөгөөр борлуулж байна. Багануурын цахилгаан станц ашиглалтад орсноор эрчим хүчний үнэ буурах биш эсрэгээрээ өснө. Энэ нь иргэдийн буруу биш. Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын үед эрх өгөхдөө гэрээндээ ингэж тусгасан юм билээ. Нэг кВт цахилгааныг есөн цент буюу 225 төгрөгөөр иргэд, байгууллагууд худалдан авна. ОХУ-аас кВт цахилгааныг 81 төгрөгөөр тооцон эрчим хүч авч байна. Урд ургасан чихнээс хожуу ургасан эвэр урт болдгийн үлгэрийн биелэл энэ юм.  Хэлсэн үнээр нь эрчим хүчээ худалдаж авахаас аргагүй болно.

Яагаад үндэсний аюулгүй байдлын дархлаагаа сулруулсан бэ?

Гадаадын хөрөнгө оруулалттай компани бүхэл бүтэн тусгаар тогтносон улсын эрчим хүчний хэрэглээний 50 хувийг дангаараа хянана гэдэг аюултай үзүүлэлт биш үү. Ийм тохиолдолд УИХ, Засгийн газар асуудлыг эргэж харах байх л даа. Оройтоогүй дээр нь эртнээс нь анхаарах ёстой болов уу. 2012 онд Стратегийн ач холбогдол бүхий салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зохицуулах тухай хуулийг баталсан.  Цаад агуулгаараа тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдалд гадаадын компани хөндлөнгөөс нөлөөлөх хүрээг багасгасан хамгаалалт байсан юм. Засгийн газар стратегийн салбарт гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг оруулах бол заавал УИХ-аар хэлэлцүүлэн шийдвэрлүүлж байхаар заасан.  Харамсалтай нь энэ хууль урт удаан “насалсангүй”. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг үргээлээ, гадаадын  хөрөнгө оруулалтад саад болж байна хэмээн ад шоо үзсээр нөгөө хуулиа 2013 онд хүчингүй болгочихсон. Үүний үр дүн нь Багануурын цахилгаан станцын концессын гэрээ. Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар дур мэдэж Багануурт  50 хувь нь  хятадуудын мэдэлд байх  дулааны цахилгаан станц барих гэрээг байгуулсан түүхтэй. Ингэж л монголчууд эрчим хүчний дархлаагаа гадаадынханд 50 хувиар нь алдах аюул уруу ойртож эхэлсэн. Стратегийн ач холбогдол бүхий салбарт 2012 оны хуулиар хэвлэл мэдээлэл, эрдэс баялаг, банк санхүү, харилцаа холбоог оруулсан байтлаа эрчим хүчний салбарыг оруулаагүй үлдээсэн байсан нь бас л анхаарал татна. Санаатай үйлдэл байсан уу, санамсаргүй мартсан уу.

"Дотоодын цахилгаан станцуудынхаа үйлдвэрлэлийг багасгахаас аргагүй болно"

Ингээд Багануурын цахилгаан станцыг эсэргүүцэж  мэдэгдэл хийсэн “Нэгдсэн Монгол” хөдөлгөөний тэргүүн Ч.Мөнхбаярын ярианаас товчлон хүргэж байна. Мөн Багануур дүүргийн зарим иргэн ч цахилгаан станцын гэрээнд шүүмжлэлт хандаж байсан юм.

Ч.Мөнхбаяр “Энэ гэрээ 2015 оны наймдугаар сарын 28-нд хийгдсэн. Гэрээнд зааснаар Монголын тал жил бүр 4.2 тэрбум кВт.цаг эрчим хүчийг худалдан авах үүрэгтэй. Хэрэв энэ хэмжээнд хүрэхгүй бол зөрүү төлбөрийг заавал төлж барагдуулах үүргийг Засгийн газар хүлээсэн. Энэ хэмжээ нь Монгол Улсын хэрэглээний 60-70 хувийг дангаар нь хангахаар байгаа нь зах зээлд шууд шингээхэд хүндрэлтэй учир "ДЦС-4", "ДЦС-3", “ДЦС-2” үйлдвэрлэлийг зайлшгүй бууруулж, улмаар хаахад хүргэхээр байна. 3000 орчим хүн ажилгүй болно гэсэн үг. Мөн гэрээнд 1кВт эрчим хүчийг 225 төгрөгөөр худалдаж авах заалт орсон нь ОХУ-аас 2013 онд авч байсан үнэтэй харьцуулахад гурав дахин өндөр үнэ юм" гэсэн байр суурь илэрхийлж байлаа.

Д.Дамдиндорж

www.zindaa.mn