Адуугаа нядлана уу, уралдуулна уу Л.Өнөрчимэгт хамаагүй

 “Эрдэнэт монгол адуугаа нядаллаа”, “мал сүргээ хядаж байна” гэх харууслын үгс цахимд дүүрэн. Адуу үхрийн зураг хоймроо тавиад зул мандаан, эмгэнэл бичихдээ тулжээ. Бараг л бичиж байна. Тэр тусмаа зураач Л.Өнөрчимэг бол “Галшар овгийн Хардэл жанжин бэйс Пүрэвжавын удмын хээр зүсмийн морь нь 2010 онд Хэнтий аймгийн Галшар суманд төрж, улмаар бусад адууны нэгэн адил унаган сүрэгтээ өсж бойжоод, сумынхаа наадамд 2011 онд түрүүлээд, шүдлэн насандаа аймагтаа...” гэх мэтээр явж байгаад эцэст нь “Хээр морь таны үнэнхүү хурд, ижил сүрэгтээ эвтэй найртай, тараг тэвээрэг алддаггүй чанарыг чинь үүрд дурсах болно...” гээд эцэст нь “Галшар суманд байгаа төрөл төрөгсөд болох азарга, гүү, байдас, үрээ, даага, унага болон Л.Өнөрчимэгээс” хэмээн эмгэнэл бичихдээ тулж байна. Монголчууд бид малдаа, тэр тусмаа адуунд хайртайг мэднэ, ээ.

Гэхдээ үндсэн зорилго нь бол мал сүргийн ашиг шимийг хүртэн амьдралаа залгуулах гэж адуулдаг болохоос тэднийг харж баясах гэж малладаггүй юм. Төрийн сүлдэнд дүрсийг нь заллаа гээд Төр хамгаалж, Улаан номонд оруулчихаагүй байна. Ашиг шимийг нь хүртэнэ гэхээр тэд алтаар, мөнгөөр баадаггүй учраас нядалж байж ашиг шимийг нь хүртэх учиртай биз дээ. Малаас гарах арьс шир, ноос ноолуур, сүү цагаан идээ гээд бүгдийг ашигладаг ч гол нэрийн бүтээгдэхүүн нь мал сүргийг гаршуулан тэжээснээс хойш мах махан бүтээгдэхүүн байсаар ирсэн. Тэр тусмаа мал сүрэг нь 60 сая давчихсан, бэлчээрийн хомсдолд орохдоо тулчихсан улс оронд мал, малын махыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах цаг аль эрт болсон.  

Өдгөө ч аймаг сумандаа зартай хурдан хүлэг хөл гэмтэхээс эхлээд ямар нэгэн байдлаар уралдах боломжгүй болоход нэг хоёр жил таргалуулж байгаад “тогоо тослоно” хэмээн нядлаад хүнсэндээ хэрэглэдэг. Толгойг нь хадаг яндартай овоонд залдаг ёсон байсаар байна. Хонь төхөөрөхөд өөх тосноос нь зул мандаан буян ерөөдөг гэх мэт хэнээр ч заалгаагүй зан заншил өнөөдөр ч байсаар.

Нэрт найрагч Цэндийн Чимэддорж агсны шүлэгт байдаг даа. “Малаа яаж маллахаа Марксизмаар заалгахгүй” гэдэгчлэн “Малчид маань адуугаа яахаа Л.Өнөрчимэгээр заалгахгүй л дээ”. Хэдэн зуун, мянганаар адуулж ирсэн сүргээ яах ийхээ хэн нэгэн хийтэй нөхрөөр заалгахгүй нь лавтай. “Хүргэн хүү” киноны Жамц баян “иднэ ч ууна ч, зарна ч үрнэ” гэдэг байх аа. Товчхондоо, мал сүргийг чинь махыг нь идэх гэж, ашиг шимийг нь хүртэх л гэж цагийн хатууд зутран зутран адуулдаг юм шүү дээ. Тэр тусмаа хатуу ширүүн уур амьсгалтай манай улс оронд бэлчээрийн мал маллана гэдэг та бүхний хайрлаад энхрийлээд байгаа шиг амар зүйл огт биш гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

Хийрхэгчдийнхээр бол мал сүргээ өсгөөд хэдэн зуун саяд хүргээд бэлчээр ч үгүй, идэж уусан ч зүйлгүй үгээгүй ядуу амьдрах юм биз дээ. Тэр тусмаа ямар ч үйлдвэржилт байхгүй мал аж ахуйн орон мал сүргээс гарах ашиг шимийг нэмэгдүүлэх, мах махан бүтээгдэхүүнийг гадагшаа экспортолж улсын эдийн засагт бага боловч нэмэр тус болох хэрэгтэй. Сталин нэгэнтээ “Монголын малыг хоёр зуун саяд хүргэнэ” хэмээн лоозогнож байсан юм гэдэг. Харин өнөөдөр мал сүрэг “хайртай” Сталинчууд хэтэрхий олшроод байна уу.

Адууг зөвхөн өнөөдөр ч нядлаад байгаа хэрэг биш, зөвхөн хийрхэгчид олшроод байгаад л хамаг учир бий. Социалист нийгмийн үед Төв аймгийн Баян сумын нутагт Цантын баазад адууг воганд ачдаг байсан нь саяхан л үргэлжилсээр байсан. Өнөөдөр чухам яаж байгааг мэдэх юм алга. Буутай цэргээр хашуулж байгаад л нэг хоёрын цуваагаар ачуулдаг байсан нь нүдэнд тодхон. Сум орон нутагт “бой” хийнэ гэж нэг ажил байлаа. Хэдэн зуугаар бод богийг бүх байгууллагын ажилчид очиж нядлана, арай л эмэгтэйчүүд нь амь таслахгүй, бусдыг нь бүгдийг хийнэ. Идэрхэн ах нар тэмээ, үхэр, адууг зогсоогоор нь нугаслах, явуут дунд нь нугаслах гээд бидний бага насны нүдэнд хоногшиж үлдсэн дүр зураг. Үүнд гайхах хэрэггүй. Мал аж ахуйн орон мал сүргээсээ ашиг шимийг нь хүртэж байгаа кампанит ажлын нэг өчүүхэн дүрс зураг. Энэ бол өнөөдрийн Эмээлтийн, Налайхын болон бусад бой буюу мал нядалгаан дээр болж байгаа л дүр зураг л байсан. 

С.Ууганбаяр

www.zindaa.mn