Дундговь аймагт дахин ГАМШИГ НҮҮРЛЭЛЭЭ

Дундговь аймгийн малчид хоёр сарын өмнөх шуурганд 200 мянга орчим мал алдсан. Тэгвэл сая болж өнгөрсөн шуурганд одоогоор 10 мянга гаруй мал үрэгдээд байна!!!

Дундговь аймгийн нутгаар tнэ сарын 5-ны өдөр 20-28 метр секунд цасан болон шороон шуурга шуурсан. Хүчит шуурга Говь-Угтаал, Цагаандэлгэр, Баянжаргалан, Сайнцагаан, Өндөршил, Өлзийт сумдын нутгаар дайран өнгөрчээ.

Энэ жил тус аймагт хаваржилт тааруу байгаа. Дайран дээр давс нэмж шуурганд хүн, малгүй өвдөг сөхөрч байна. Аймгийн хэмжээнд өнгөрсөн шуурганаар урьдчилсан байдлаар 342 өрхийн 10 гаруй мянган мал үрэгдсэн, энэ тоо нэмэгдэх хандлагатай байгаа аж. Шуурга олон сумдыг дайран өнгөрч элсэн болон цасан далайд мал сүргийг мянга мянгаар нь живүүллээ. Мөн урьдчилсан байдлаар аймгийн хэмжээнд есөн гэр нурж, таван байшингийн дээвэр хууларч, 69 хашаа нуржээ.
 

ДУНДГОВЬ АЙМГИЙН ХЭМЖЭЭНД 180 МЯНГАН ТӨЛ МАЛЫН ХОРОГДОЛТОЙ БАЙНА

Цаг агаарын аюулт үзэгдэл болох харанга дэлдэж малчид малаа хашаа хороондоо хашиж, эртнээс бэлтгэл хангасан. Хоёрхон сарын өмнө болсон шуурганаар 1.6 сая малаа уруудуулснаас, 200 мянган малаа үхүүлж, олон хүнээ цаг бусаар алдсан гашуун сургамжийг тэд мартаагүй. Тавдугаар сарын 5-ны өдрийн 23 цагийн үест шуурга эхэлж, шөнөжин шуурав. Тэнгэрийн аашны өмнө малчид хүчин мөхөсдөж, нүүр нүдгүй шуурах шуурганы исгэрээг чагнан залбирч нойр хулжиж  өнгөрсөн байна. Өглөө эртлэн мал сүргээ эргэхээр үүдээ түлхтэл хаалгыг нь битүү цас даржээ. Үд дундаас өмнө шуурга намдаж, хүмүүс айлынхаа хүнээр үүдэнд хунгарлан дарсан элс цасыг малтуулж байж арайхийн гэрээсээ гарчээ. Гэтэл хүний нүд хальтрам дүр төрх угтсан аж. Хороог нь цас, элс холилдсон нуранги хучиж, хонь, ямаа нь цасан доороос аврал эрэн майлж байжээ. Арай дөнгүүр, том биетэй хонины толгой нь цухуйна, сүүхэй самбаатай хэд гурван ямааны эвэр сэжилнэ, бүхэл бүтэн хоттой сүрэг нь цасанд даруулжээ. Цасанд дарагдсан мал нь амьд эсэхэд найдах аргагүй. Малчин хүнд тэнгэр хуйсагнах шиг, олон жил хөдөө гандаж явсан нөр их хөдөлмөр нь талаар болох шиг зовлон үгүй. Сэтгэл эмтрэм нөхцөл байдалтай нүүр тулсан малчдын нүдэнд нь нулимс дүүрээд, хоолой нь зангираад, өвдөг сөхөрсөн тухай ярьж байна. Тус аймгийн Хөдөө аж ахуйн газрын дарга Б.Мөнхжаргал “Цаг агаарын аюулт үзэгдэл болох мэдээг энэ сарын 4-ний өдрийн 13 цагт хүлээн авч бүх сувгаар цацаж мэдээлсэн. Дундговь аймгийн бүх суманд 8-12 тонн хүчит тэжээлийн хандив өгч, тусламж хандив хангалттай өгсөн. 2020 оны жилийн эцсээр 3.7 сая мал тоолуулсан. Аймгийн хэмжээнд нийт 230 мянган мал хорогдолтой гарсан боловч 200 мянга нь гуравдугаар сард болсон шуурганы улмаас хорогдлоо. Мөн энэ сард болсон шуурганы улмаас хорогдсон малын тоог дээр нь нэмнэ. Мал хорогдлын ихэнх хувь нь цаг агаарын гамшигт үзэгдэлд нэрвэгдэн алдаж байна гэсэн үг. Дундговь аймагт төллөвөл зохих 1.3 сая тоо малаас 680 мянган төл хүлээн авсан. Үүнээс 180 мянган төл мал хорогдож, мал төллөлт 40 хувьтай байгаа. Төллөвөл зохих малаас хээл хаялт маш их байгаа. Жишээ нь гуравдугаар сард болсон шуурганаар 80 гаруй км газар мал уруудаж алдагдсан. Цаг агаарын гамшигт үзэгдэл хээл хаялтад нөлөөлж байгаа юм. Хүн малын халдварт өвчин гарахаас урьдчилан сэргийлж, хорогдсон малын  сэг зэмийг устгах,  халдваргүйжүүлэх ажлыг ажлын хэсэг гарган гүйцэтгэж байна” гэж мэдээлэв.

ШУУРГАНААР ГОВЬ-УГТААЛ СУМЫН 150 ӨРХИЙН 3000 МАЛ ҮРЭГДЭВ
 

Говь-Угтаал сумын нэгдүгээр багийн малчин Ш.Батсуурийнх 600 гаруй толгой малтай.  Ноднин зун нутагт нь долоодугаар сард л ганц нэг удаа бороо хаясан учир тэднийх Төв аймгийн Баянцагаан орчимд оторлон зусаж байгаад намар нутгаа зорьсон билээ. Мал төллөлтийн ажил шувтарч  300 гаруй төл хүлээж авчээ. Гэвч өнгөрсөн шуурганаар  50 шахам малаа алджээ. Ш.Батсуурь “Шуурганы маргааш манай хот малтайгаа цасанд даруулсан байсан. Гол харлаж, нүд харанхуйлаад л явчихсан. Хөөрхий хэдэн мал маань цасан доороос аврал эрэн майлалдаж, бушуухан шиг л хүрз аваад ухаж гарсан. Энэ хавар хамар хатгах өвсгүй учир мал тамир дорой, тэнхээгүй байгаа. Арай бядтай нь амьд үлдэж, төл малаа барж дууслаа даа. 10-аад ишиг, 50-иад хурга л үлдэх шив дээ. Эх мал жилбэгүй болохоор төл харангадаж үхээд байна. Дээр нь шуурганаар эх, төлгүй л цасанд дарагдаж мажийлаа. Хүн, малгүй туйлдаж байна” гэж халаглан ярив. Хандиваар зургаан шуудай хүчит тэжээл, өвс иржээ. Хувь хүмүүс нэг боодол өвсийг 14-15 мянган төгрөгөөр арилждаг боловч нэг боодол өвс малд тавиад эргээд харахад л дуусна. Тэдний сувай малын хороо гайгүй өнгөрч, эх мал, төл мал шуурганд өртсөн аж. Өвөрхангай аймгаас оторлон ирсэн айл 100 хүрэхгүй малтай үлджээ. Дундговийнхон ч Дорноговь, Говьсүмбэр рүү оторлон нүүсэн. Нутгийн хүмүүс оторчдыг хөөж туух асуудал байнга гардаг гэж малчид учирлаж байлаа. Говь-Угтаал сумын Засаг даргын орлогч Б.Мөнх-Эрдэнэ “Манай сумын хэмжээнд өнгөрсөн шуурганаар хоёр айлын гэр нурсан. Спорт заалны хана дээвэр хууларсан, хөдөөгийн дөрвөн багт мал хорогдсон бөгөөд 150 өрхийн 3000 мал үхсэн. Нэг өрхөөс 30-50 мал үрэгдсэн. Шуурганаас өмнө сумын төвд хунгарласан элсийг түрж зайлуулсан боловч дахиад л шуурч айлын хашаатай чацуу элс хунгарлачихлаа. Манай сумын хэмжээнд мал төллөлт дуусаж байгаа боловч төл малын асар их хорогдол амсаж 80 хувь нь хорогдоод байна” гэсэн мэдээллийг өглөө. Тус сум нь өнгөрөгч оны жилийн эцсээр 300 шахам мянган тоо толгой мал тоолуулсан боловч 20-иод мянган мал үрэгджээ.

ӨЛЗИЙТ СУМАНД НЭГ АЙЛЫН 370 МАЛ ЭЛСЭНД ДАРАГДАЖ ҮХЖЭЭ
 

Шуурга дайрч өнгөрсөн Дэрэн суманд 140 айлын 4053 мал цасанд дарагдаж үхсэн бол Цагаандэлгэр сумын хэмжээнд 60 гаруй өрхийн 500 гаруй мал үрэгджээ.

Цагаандэлгэр сум нь 140 мянган тоо толгой малтай. Гуравдугаар сард болсон шуурганаар 6000 мал үрэгдсэн харамсалтай хэрэг гарсан. Мөн л төл малын 80 хувь нь үхэж үрэгджээ. Гурвансайхан суманд 38 өрхийн 1544 мал үрэгдсэн бол Өлзийт суманд нэг айлын 370 мал элсэнд дарагдаж үрэгджээ.  Өлзийт сумын Буянтын багийн нутаг Жонштод 400 гаруй бог мал элсэнд дарагдсан гамшигт мэдээ малчдын сэтгэлийг сэрхийлгэв. 200 гаруй хонь, ямаа элсэн дотроос дөнгөж толгой нь цухуйгаад амьд байсан бол тал нь элсэн дор 2-3 үе давхарлаад үхсэнийг Онцгой байдлаас гаргасан ажлын хэсгийнхэн ухаж  гаргажээ. Тус сумын малчид “Малаа цасанд даруулахыг л мэдэх болохоосс элсэнд даруулна гэж энэ амьдралдаа бодсонгүй. Малчид бид үзээгүй юмаа л үзэж байна даа. Ган ганчиг нүүрлэж, бэлчээрийн даац хэтэрч, уул уурхай цэцэглэн хөгжсөнөөр говийн нутгаар цөлжилт явагдаж байна. Элсний нүүдэл хүчтэй шуурганаар идэвхжиж хашаа хороог дарж, мал сүргийг сүйтгэж эхэллээ. Энэ бол байгаль экологийн тэнцвэрт байдал алдагдсаны хамгийн тод дохио болж байна. Яваандаа хүн, малгүй уух усгүй болж харангадах аюул ойрхон байна” гэж бухимдаж байв. Монгол орны нутаг дэвсгэрийн  76 хувь нь цөлжилт, газрын доройтолд өртсөн.

Түүний 56 хувь нь байгалийн үзэгдэлтэй холбоотой. Харин 44 хувь нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой гэсэн тоон үзүүлэлт байна. Хүний хүчин зүйлийн нөлөөнд элс, хайрга олборлолт, уул уурхайн ашиглалт гээд уртаас урт жагсаалт гарч ирнэ. Ашиглалтын дараах нөхөн сэргээлт муу байгаа нь ийм хэмжээнд хүргэсэн гэхэд хилсдэхгүй. Говь нутагт мод ургамал тарих, цөлжилтийг бууруулах ажил хийдэг боловч хур бороо төдийлөн сайн ордоггүйн дээр бэлчээрийн даац хэтэрч байгаа нь ч цөлжилтийг нэмэгдүүлж байна. Зарим аймгийн аварга малчид малын тоо толгойг бууруулж тооноос илүү чанарыг анхаардаг болсон.  Нэг шуурганаар зуу, зуугаар нь алдаж байснаас үүлдэр угсаа сайтай, шим тэжээл элбэгтэй цөөн тооны мал маллах нь нүүдэлчин малчдын эн тэргүүний ажил болоод байна. Энэ хаврын хоёр ч удаагийн шуурганаар малаа алдсан малчид мэдсэн бол мөнгө болгоод хадгалж байдаг байж гэж амаа барьж байна. Малынхаа тоог цөөрүүлж чанарыг сайжруулахад зөв урамшуулал чухал үүрэгтэй гэж малчид хэлж байв.  Техник холбоо хөгжсөн энэ үед байгалийн онц аюултай үзэгдэл гэдэг хийсэж биш хэлж ирдэг болсон. Тиймээс малчид эртнээс хашаа хороогоо бэхлэх, битүүлэх, өвс тэжээлээ бэлдэх гээд олон талын бэлтгэл хангах шаардлагатай байгааг анхааруулахад илүүдэхгүй биз ээ.

Эх сурвалж: ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН