Г.Занданшатар: Импортоос хэт хараат эмзэг эдийн засагтай байгаа энэ байдал цаашид удаан үргэлжилж болохгүй

Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатарын санаачилгаар Япон Улсын хөгжлийн загвар, туршлагаас суралцах, сайн жишиг туршлагыг эх орондоо нутагшуулах зорилгын үүднээс “Япон лугаа адил хөгжье” цуврал хэлэлцүүлэгийг зохион байгуулж буй. Цуврал хэлэлцүүлгийн хүрээд Улсын Их Хурлын Үйлдвэржилтийн бодлогын байнгын хороо, Эдийн засгийн байнгын хороо, “ЖАЙКА” олон улсын байгууллагатай хамтран “Япон Улсын аж үйлдвэрийн хөгжил ба жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих бодлогын туршлага судлах нь” сэдэвт уулзалт, хэлэлцүүлгийг өчигдөр (2023.05.16) Төрийн ордонд зохион байгууллаа.

Хэлэлцүүлэгт Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар, Япон Улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин Сайд Кобаяши Хироюки, “ЖАЙКА” Олон улсын байгууллагын Монгол дахь Төлөөлөгчийн газрын дарга Танака Шиничи, Үйлдвэржилтийн бодлогын байнгын хороо, Эдийн засгийн байнгын хорооны гишүүд, Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим, Сангийн яам, Хүнс, хөдөө, аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам, их дээд сургуулиуд, төрийн бус байгууллагууд болон жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчдийн төлөөлөл оролцлоо.

Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар хэлэлцүүлгийг нээж хэлсэн үгэндээ өнөөдрийн арга хэмжээг зохион байгуулагчдад талархал илэрхийлээд Япон-Монголын дипломат харилцаа тогтоосноос хойших 50 жилийн хугацаанд хоёр орны харилцаа стратегийн түншлэлийн харилцаанд хүрч, эдийн засгийн түншлэлийн гэрээг байгуулж хамтын ажиллагаа тэлсээр байгааг онцлов. Тэрбээр, Миний хувьд Япон Улсын хөгжлийн загвар, Ази маягийн эдийн засаг, засаглалын тогтолцооны сайн жишгийг судлах зорилгоор “Япон лугаа адил хөгжье” уриалгыг гаргасан. Энэ хүрээнд өмнө нь Япон Улсын хүмүүнлэгийн боловсрол, Аж үйлдвэржилт ба Японы Эдийн засаг, аж үйлдвэрийн яамны чиг үүрэг, Төсвийн хөрөнгө оруулалтын стандарт, Төрийн албаны тогтолцоо зэрэг 5 сэдвээр цуврал хэлэлцүүлгийг “ЖАЙКА” Олон улсын байгууллагатай хамтран өрнүүлсэн. Өнөөдрийн хэлэлцүүлгийг  “Япон Улсын аж үйлдвэрийн хөгжил ба жижиг, дунд үйлдвэр” гэсэн сэдвийн хүрээнд зохион байгуулж байна. Монгол Улсын хувьд нэмүү өртөг шингээн үйлдвэрлэж, бусад улс оронд худалдаалан валютын орлого олдог бүтээгдэхүүн бараг байхгүй, зөвхөн байгалийн баялгаа зарж байна. Энэ нь түүхий эдийн үнийн хэлбэлзлээс хэт хараат, эмзэг эдийн засагтай болгодог. Цаашлаад нийгэмд дундаж давхарга тэлэхгүй байх үндсэн шалтгаан болж байна. Импортоос хэт хараат, эмзэг эдийн засагтай байгаа энэ байдал цаашид удаан үргэлжилж болохгүй. Тиймээс шийдвэртэй арга хэмжээ авах шаардлагатай байна. Ялангуяа аж үйлдвэрлэлээ хөгжүүлж, бизнесийг дэмжиж, экспортлогч улс болох шаардлага бидэнд үүсээд байна. Ийнхүү экспортоо тэлэхэд жижиг дунд үйлдвэрлэл чухал ач холбогдолтой хэмээлээ. Японы нийт аж үйлдвэрүүдийн 90 гаруй хувь нь жижиг дунд үйлдвэр бөгөөд нийт ажил эрхлэдэг иргэдийн 70 орчим хувь нь ажилладаг байна. Орон нутагт  ажлын байрыг бий болгоход жижиг дунд үйлдвэр эрхлэгчид ихээхэн үүрэг гүйцэтгэдэг байна.

Япон Улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин Сайд Кобаяши Хироюки “Япон Улсын Засгийн газраас Эдийн засаг, аж үйлдвэрийн яам, Жижиг дунд үйлдвэрийн газраар дамжуулан жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийг дэмжих бодлого явуулсаар ирсэн. Монгол Улсыг тогтвортой хөгжүүлэхийн тулд аж үйлдвэрийг төрөлжүүлж, жижиг дунд үйлдвэрүүдийг хөгжүүлэх нь зүйтэй гэж бодож байна. Японы Улсын жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлсэн туршлага Монгол Улсын хөгжилд тус нэмэр болоосой хэмээн хүсч байна” хэмээгээд өнгөрсөн гуравдугаар сард Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар Япон Улсад албан ёсны айлчлал хийж хоёр улсын харилцааны дараагийн 50 жилийн хамтын ажиллагааг урагшлуулах томоохон алхам хийснийг тэмдэглэсэн юм.

Улсын Их Хурлаас 2019 онд Жижиг, дунд үйлдвэр, үйлчилгээг дэмжих тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг баталснаар жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгч аж ахуй нэгжийн цар хүрээ, ангилал, төрийн зохицуулалт, дэмжлэг, санхүүжилтийн эрх зүйн зохицуулалтыг тодорхой болгосон. Цаашид жижиг, дунд үйлдвэрийг кластераар хөгжүүлэх, томоохон үйлдвэр дагасан жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх шаардлага бий. Мөн жижиг, дунд үйлдвэр, үйлчилгээг хөгжүүлэхэд санхүүгийн дэмжлэг чухал гэдгийг Үйлдвэржилтийн бодлогын байнгын хорооны дарга Т.Энхтүвшин хэлэлцүүлгийн үеэр онцлоод энэ зорилгоор байгуулагдсан Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сангийн засаглалыг сайжруулах, зээлийн өгөөжийг нэмэгдүүлэх тал дээр олон улсын сайн жишгийг судлан хэрэгжүүлэх шаардлагатайг дурдсан.

“ЖАЙКА” Олон улсын байгууллагын Монгол дахь Төлөөлөгчийн газрын дарга Танака Шиничи “Аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх, солонгоруулахад чиглэсэн жижиг дунд үйлдвэрийн хүний нөөцийг бэлтгэх, аж ахуйн үйл ажиллагааг дэмжих төрийн бодлого, эрх зүйн орчныг бий болгох асуудал чухал. Манай улс дэлхийн II дайны дараагаас эдийн засгаараа дэлхийд тэргүүлэх улс орнуудын нэг болж чадсан. Энэ амжилтын үндэс нь төрөөс аж үйлдвэр, жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийг дэмжих үр дүнтэй бодлого боловсруулж хэрэгжүүлсэнд байгаа юм. Мөн төр, хувийн хэвшил, судалгаа шинжилгээний байгууллагууд нэг цогц болж хамтран ажилласны үр дүн гэж харж байгаа” гэлээ.

Огата судалгааны хүрээлэнгийн зочин судлаач, “ЖАЙКА” Олон улсын байгууллагын Хувийн хэвшлийн хөгжлийн салбарын ахлах зөвлөх, Олон улсын их сургуулийн Олон улсын бизнесийн судалгааны тэнхимийн дэд профессор Фүнабаши Гакү Япон Улсын аж үйлдвэрийн хөгжил ба жижиг, дунд үйлдвэр сэдвээр илтгэл танилцуулсан. Тэрбээр бүтээмжийн хүчин зүйлс, бодлогын дэмжлэг, Япон маягийн менежмент, жижиг дунд үйлдвэрийн бодлогын хэтийн төлөв зэрэг дэд сэдвүүдээр дэлгэрэнгүй мэдээлэл танилцуулсан. 1940-өөд онд нэхмэл эдлэл Япон Улсын экспортын голлох бүтээгдэхүүн байсан бол 1970 он гэхэд аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний экспорт огцом өссөн байна. Өнөөдрийн байдлаар тус улсын голлох үйлдвэр автомашин байгаа, тус улсын автомашины үйлдвэрлэл аажим, тогтмол өсөлттэй байдаг онцлогийг хэлж байлаа. Голлох нэр төрлийн үйлдвэрлэлийн дэлхийн зах зээлийн эрэлт ямар ч түвшинд байсан тус улс тухайн салбарын ажлын байрыг хадгалах бодлогыг баримталж байдгийг танилцуулсан. 1970-аад онд япончууд тухайн салбарын хөрөнгө оруулалтыг огцом нэмэгдүүлсэн буюу шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмжийг сайжруулах арга хэмжээ авч ажиллаж байсан. Үүний дараа үйлдвэрлэлийн тогтолцоог сайжруулахад анхаарал хандуулж, салбарын хүний нөөцийг анхаарч, тэдгээрээс үйлдвэрлэлийн тогтолцоог сайжруулах чиглэлд гарч буй санал, санаачилгыг дэмжих ажлуудыг хийж иржээ. Эдгээрийн үр дүнд Япон Улсын автомашин үйлдвэрлэлийн салбарын хөгжил өндөр бүтээмжтэй болсон талаарх туршлагыг хуваалцсан. Үүний дараа бүтээгдэхүүн нэг бүр дээр чанар сайжруулах арга хэмжээг авч ажилласны үр дүнд тухай бүтээгдэхүүний үнэ цэн өсөхөд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан аж.

 Япон Улсын хувьд нэн тэргүүнд аж үйлдвэрийн хөгжлөө дэмжих бодлогын буюу хууль, эрх зүйн орчны дэмжлэг үзүүлсэн байна. Энэ нь 15-20 жилийн хугацаанд үргэлжилжээ. Энэ хугацаанд автомашин үйлдвэрлэлд нийлүүлэлт хийх жижиг үйлдвэрлэлүүдийг эхлүүлж, хөгжүүлжээ. Төрийн зүгээс тэдгээр үйлдвэрүүдийн бүтээгдэхүүний чанарыг сайжуулж, бүтээмжийг нэмэгдүүлэх зорилт тавьж, энэ төрлийн үйлдвэрүүдэд тоног төхөөрөмжөө сайжруулахад нь зориулж хямд өртөгтэй зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авсан байна. 1950-иад онд Япон Улсын эдийн засгийн нөхцөл амаргүй байсан ч гол зорилтынхоо хүрээнд буюу өндөр үнэтэй, сайн чанарын тоног төхөөрөмжийг АНУ тэргүүтэй улс орнуудаас  худалдан авахад зориулж төрөөс валют хуваарилах, тоног төхөөрөмжийн худалдан авалтад татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт олгох гэх мэт бодлогын дэмжлэгүүд үзүүлж байжээ. Түүнчлэн хямд өртөгтэй зээл авахын тулд салбарын жижиг үйлдвэрүүд нэгдэж, мэргэжлийн холбоод байгуулан хамтран ажиллаж эхэлсэн онцлог, үүний эерэг үр дагаварын талаар танилцуулсан юм. Төр засгаас нь тодорхой салбарыг онцгойлон бодлогоор дэмжсний өөр нэг ойрын жишээ буюу Тайландын автомашин үйлдвэрлэлийн салбарыг төрөөс бодлогоор дэмжсний амжилттай үр дагаварыг мөн илтгэлдээ дурдаж байсан. Тайланд хямд зээл биш, харин шинэ төрлийн хөрөнгө оруулалтыг урамшуулах арга хэмжээг төрөөс авч хэрэгжүүлсний үр дүнд 2000 оноос хойш өндөр өсөлттэй, үр өгөөжтэй байгаа жишээг дурдсан.

Япон Улс автомашины аж үйлдвэрээ дэмжих хүрээнд сайн чанарын тоног төхөөрөмжийг нэвтрүүлсний дараа үндэсний аж үйлдвэрүүдээ дэмжих, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлж, зах зээлийг импортын ижил төрлийн бүтээгдэхүүнээс хамгаалах шаардлага үүссэн. Үйлдвэр бүр, үндэсний хэмжээнд бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, мэргэжилтэн бэлтгэх чиглэлд онцгойлон анхаарч ажиллаж байжээ. Тухайн үед “Шинжлэх ухаанч менежментийн арга хэрэглэх” гэдэг нэрээр Америкийн автомашин үйлдвэрлэлийн, аж үйлдвэрийн ноу-хауг нэвтрүүлэх арга хэмжээг хэрэгжүүлсэн байна. Ингэхдээ тэрхүү ноу-хауг шууд хуулбарлалгүй, бага багаар нэвтрүүлэх зуураа өөрийн онцлогт нийцүүлэн өөрчлөх байдлаар Японы ноу-хауг бий болгож байсныг хэлсэн юм. Аливаа төрлийн үйлдвэрлэлд сайжруулалт нэн чухал бөгөөд тасралтгүй сайжруулалт хийж байхын ач холбогдлыг тэрбээр хэлээд Япон Улсын хадаас үйлдвэрлэгч жижиг үйлдвэр урт хугацааны тогтвортой сайжруулалт, теххнологио сайжруулсаар байсны үр дүнд өнөөдөр ухаалаг гар утасны жижиг эд ангийг үйлдвэрлэдэг нийлүүлэгч болсон жишээг дурдсан. Өрхийн жижиг үйлдвэрлэл байсан ч амжилтад хүрэхийн нууц нь тогтмол сайжруулалт хийх гэдгийг онцолж байсан.

Жижиг дунд үйлдвэрийн хувьд нийлүүлэгчтэй урт хугацааны, тогтвортой харилцаа үүсгэх нь нэн чухал байдгийг онцолж,  ийм харилцааны суурь нь чанартай бараа бүтээгдэхүүнийг тогтвортой үйлдвэрлэл болохыг илтгэгч мөн онцлоод холбогдох жишээнүүдийг дурдаж байсан. 1970-аад оноос шинэ тоног төхөөрөмж бүхий бүтээмжтэй үйлдвэрүүдтэй болсон Япон Улс бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг мэдлэг шингэсэн үйлдвэрлэлд шилжлүүлэх бодлого хэрэгжүүлэх оролдлого хийж байсан амжилтгүй жишээг танилцуулж байлаа. Монголчуудын хувьд өрхийн үйлдвэрлэл түгээмэл байдаг ч хамтын ажиллагаа дутмаг байдаг гэх жишээ олонтаа сонсож байснаа илтгэгч дурдаад “Тус бүрдээ үйл ажиллагаа явуулдаг онцлогтой байж болох ч үүнийг бүтээлч уулзалт зохион байгуулах гэх зэргээр нэгтгэж чадвал тэр дундаас дахин илүү амжилттай санаа “нахиалж” болох юм” гэдэг санааг дэвшүүлж байв. Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэхэд “технологи-менежмент-хөрөнгө” гэдэг хэлхээг нэн чухлаар эн тэнцүү үзэж тооцохын зэрэгцээ бүс нутгийн эдийн засаг, жижиг дунд үйлдвэр, аж үйлдвэрийн хөгжлийг цогцоор нь хөгжүүлэх тооцож, бодлогыг тодорхойлж авч хэрэгжүүлэх нь үр дүнтэй гэдэг санааг хэлж байв.

Японы аж үйлдвэрийн хөгжлийн туршлагыг ийнхүү хуваалцсаны дараа хэлэлцүүлэгт оролцогчид төрийн бүтэц дэх жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх бүтцийн талаар, төрөөс үзүүлэх санхүүжилтийн дэмжлэгийг оновчтой, үр дүнд хүргэх туршлагын талаар, төрийн зохистой оролцооны талаар асууж, хариултуудыг авсан юм гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээллээ.