"Рио Тинто" менежментийн төлбөрт авсан $1 тэрбумаасаа Хүүхдийн парк төдийхөн засаж тохижуулах юу ч биш...

"Оюу Толгой” компанийн нэхэмжлэлээр Монголын Засгийн газрыг хариуцагчаар татсанаар анх эхэлж байсан Лондоны Олон улсын арбитр дахь татварын маргааныг айлын талын хүсэлтээр 2023 оны арванхоёрдугаар сар хүртэл түдгэлзүүлээд байсан. Түдгэлзүүлсэн хугацаа дууссан тул маргаан хуваарийн дагуу үргэлжилж байгаа гэсэн мэдээллийг манай талаас өгч буй.

Сануулахад, 2020 онд “Оюу Толгой” компани  Монголын Засгийн газрыг татварын асуудлаар  хариуцагчаар татсан нэхэмжлэлийг Лондоны Олон улсын арбитрын шүүхэд гаргасан бол Засгийн газрын зүгээс 2021 оны дөрөвдүгээр сарын 30-ны өдөр уг  нэхэмжлэлийн  хариу тайлбар болон сөрөг нэхэмжлэлийг  гаргасан байдаг.

“Рио Тинто”-гийн зүгээс 2021 оны наймдугаар сард Монголын Засгийн газарт хандан, Лондоны арбитрт гаргасан сөрөг нэхэмжлэлээ  царцааж өгөөч гэсэн хүсэлтийг тавьж байсан билээ. Улмаар татварын маргааныг хэдэнтээ түдгэлзүүлсэн юм.

Татварын маргаан ийнхүү дөрвөн он дамнан сунжрах зуур буюу 2023 оны арванхоёрдугаар сард Татварын ерөнхий газраас "Оюу Толгой" ХХК-ийн 2019-2020 оны санхүүгийн үйл ажиллагааны хүрээнд хамаарах 80 сая ам.долларын буюу  276 тэрбум төгрөгтэй дүйх татварын акт тавьсан.

Энэ нь Улсын Их Хурлын 2021 оны арванхоёрдугаар сарын 30-ны өдрийн 103 дугаар тогтоолд тусгагдсан “Татварын актуудын биелэлтийг хангуулах, цаашид нэг мөр ойлгож, дагаж мөрдөхийг хүлээн зөвшөөрүүлж, хэрэгжүүлэх” гэсэн агуулгын хүрээнд Хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр тогтворжуулсан татваруудыг, татварын зохицуулалтуудыг  эргэн харах, засаж залруулах ажлыг хийх шаардлагатайг харуулж буй юм.

Тодруулбал, Арбитр дахь маргаан шийдвэрлэгдсэн ч татвартай холбоотой дараа дараагийн маргаанууд шинээр нэмэгдсээр л байх болно.

Сануулахад, "Оюу Толгой” ХХК-д Татварын ерөнхий газраас  2018 он хүртэлх санхүүгийн үйл ажиллагаанд нь хийсэн  хяналт, шалгалтаар 1 их наяд гаруй төгрөгтэй дүйх хоёр татварын акт тавьсан. Тус компанийн зүгээс үл хүлээн зөвшөөрч Арбитрт хандсан.

Гэхдээ  “Оюу Толгой” ХХК Татварын албанаас  ногдуулсан торгууль, нөхөн татварын алданги болох 1 их наяд 26 тэрбум төгрөгийг Монгол Улсад шилжүүлсэн. Уг мөнгийг ковид цар тахлын хүндрэлтэй нөхцөл байдалд иргэн бүрт 300 мянган төгрөгийн дэмжлэг олгох Засгийн газрын шийдвэрийн хүрээнд тараасан юм.

Тэгэхээр эцэслэн шийдвэрлэгдээгүй татварын маргааны хүрээнд “Оюу Толгой” ХХК-иас  орж ирсэн 1 их наяд гаруй төгрөгийг Монгол Улс цар тахлын үед хэрэглэчихсэн.

Цаашлаад татварын асуудал хэрхэн шийдвэрлэгдэхээс хамаарч энэ мөнгө Монгол Улсын хувьд өр болох уу, орлого болох уу гэдэг нь шийдвэрлэгдэнэ.

Түрүүн хэлсэнчлэн, УИХ-ын 103 дугаар тогтоолд тусгасан "Татварын актуудын биелэлтийг хангуулах, цаашид нэг мөр ойлгож, дагаж мөрдөхийг хүлээн зөвшөөрүүлж, хэрэгжүүлэх” заалтыг ажил хэрэг болгох нь чухал юм.

Учир нь Арбитрт хүрсэн татварын  маргаан Хөрөнгө оруулалтын гэрээнээс үүсэж байгааг ХЗДХ-ийн дэд сайд Б.Солонгоо тодотгодог. Тэрбээр, Хөрөнгө оруулалтын гэрээний зарим заалтыг бид яаж тайлбарлах вэ гэдэг нь асуудал байдаг.  2009 онд хүчин төгөлдөр байсан ААНОАТ-ыг тогтворжуулсан нь маргаан дагуулдаг. Бид тэдэнд хөрөнгө оруулалтын зардалд суурилсан татварын хөнгөлөлтүүд үзүүлчихсэн. “Оюу Толгой” компани Монгол Улсад ААНОАТ төлөхгүй байгаа нь, энэ төслийг ашиггүй болгоод байгаа суурь нөхцөл нь Хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр  татварын орчныг тогтворжуулсан заалтууд гэдгийг хэлж байв.

Хөрөнгө оруулалтын гэрээг нарийвчлан унших юм бол “Рио Тинто”-д, Оюутолгойд ашигтай заалтууд байдаг. Цаашид энэ төслийг Монголд ашигтай болгоё гэх юм бол татвараа бүрэн авдаг болох хэрэгтэй. Татвараа бүрэн авдаг болохын тулд маргаан дагуулдаг, татварын акт ногдуулаад байгаа асуудлуудыг нэг тийш нь цэгцлэх ёстой. Тэгэхгүй бол “Рио Тинто”, “Туркойз Хилл Ресурс” компаниуд зээлийн хүү болон менежментийн төлбөрөөр ашгаа шилжүүлж авдаг, Монгол Улсад төлөх ёстой татвараа төлдөггүй байдал хэвээрээ байна. Зарим зардлаа Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр явагдаагүй процесс гээд огт татвар төлдөггүй.  Люксембург,  Нидерландын хүчин төгөлдөр бус болчихсон Давхар татварын гэрээ бидний хувьд тогтворжчихсон гэдэг тайлбарыг тэд хэлдэг гэдгийг дурдаж байсан.

Мөн Засгийн газрын 34 хувийн эрх ашгийг төлөөлөн  “Оюу Толгой” компанийн ТУЗ-ийн гишүүнээр ажиллаж буй Э.Баясгалан zindaa.mn сайтад өгсөн ярилцлагадаа: “Суурь гэрээнүүддээ өөрчлөлт оруулахгүйгээр, өнөөдөр үүсчихээд байгаа нөхцөл байдал бол “Оюу Толгой” ХХК 2038-2039 он хүртэл Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар төлөхгүй байхаар байгаа.  Яагаад гэхээр компанийн элэгдэл хорогдлын зардал их өндөр, дээрээс нь зээлийн хүүгийн дарамт их байгаа. “Оюу Толгой” ХХК өнөөдөр 12 тэрбум ам.долларын зээлтэй байна. 2009 онд Хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах үед бид “Оюу Толгой” ХХК ашигтай ажиллаж, 2018 оноос ААНОАТ төлнө гэсэн хүлээлттэй байсан. Дээрээс нь 2023 оноос ногдол ашиг хүртэх байсан. Гэтэл өнөөдрийн байдлаар энэ хүлээлт биелэхгүй болсон. Тиймээс Засгийн газрын хувьд суурь гэрээгээр татварын таатай орчинг бий болгосон асуудлыг яах аргагүй эргэж харах ёстой гэж харж байна” гэсэн байр суурийг илэрхийлж байсан.

Тэгвэл дэд сайд Б.Солонгоо сүүлд буюу өчигдөр  /2024.05.30/  байр сууриа илэрхийлэхдээ, "Рио Тинто" компани манай улсад аль болох бага татвар, ногдол ашиг төлөх зорилгоор татварын, санхүүгийн төлөвлөлт хийдэг. "Оюу Толгой" ХХК-ийн зардлыг аль болох нэмэгдүүлж, мөнгөн урсгалыг "Рио Тинто"-д шилжүүлж авдаг нь бодитой, одоо үргэлжилж байгаа татварын маргааны томоохон асуудал (үнэ шилжилт) юм.

Тухайлбал, менежментийн төлбөрт авсан 1 тэрбум ам.доллароосоо хүүхдийн парк төдийхөн засаж тохижуулах юу ч биш билээ.

Цаашид Монгол Улсын  иргэд байгалийн баялагтаа хяналт тавих тогтолцоог бүрдүүлсэн Үндэсний баялгийн санг шүүмжлэх нь ч аргагүй юм. Бид баялагтаа сайн хяналт тавьж байж үр өгөөжийг нь хүртэнэ. Үүний тулд Монголын төр нэгдмэл, тогтвортой, хүчтэй байх хэрэгтэй" гэсэн байна.