Том оврын жийпэнд 47 сая төгрөг хүртэлх татвар ногдуулна

Засгийн  газар, ОУВС-тай  хамтран  гурван жилийн  хугацаатай  “Өргөтгөсөн  санхүүжилтийн  хөтөлбөр”  хэрэгжүүлэхээр тохиролцсон. Ингэхдээ төсвийн  сахилга  батыг чангатгаж, орлого, зарлагаа тэнцвэржүүлэх замаар санхүүгийн тогтвортой байдал бий болгохоор зорьж буй. Энэ хүрээнд энэ оны төсвийн тодотголыг УИХ-д өргөн мэдүүлэв. Төсвийн тодотголд дурдсанаар Монгол Улс энэ жил зургаан их наяд төгрөгийн орлого олох бол 8.7 их наяд төгрөгийн зарлагатай ажиллах тооцоо гарчээ. Улмаар 2.8 буюу ДНБ-ий 10.6 хувьтай тэнцэх хэмжээ алдагдал хүлээнэ гэдгийг Сангийн сайд Б.Чойжилсүрэн танилцуулсан байна. УИХ-аас энэ оны төсвийг өнгөрсөн аравдугаар сард батлахдаа 6.1 их наяд төгрөгийн орлого олж, 8.5 их наядын зарлага гаргахаар тооцсон байдаг. Мөн төсвийн алдагдлыг 2.4 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий 9.1 хувьтай тэнцүүлсэн юм. Зөвхөн дээрх гурван үзүүлэлтээс харахад, орлого буурч, зарлагыг өсгөн тооцсоны үндсэн дээр төсвийн алдагдлыг 400 тэрбумаар өсгөсөн байна. Энэ үр дүнд хүрэхийн тулд зургаан төрлийн татвар нэмж, хэд хэдэн халамжийн бодлогоос татгалзах аж. Тухайлбал, архи, тамхи, шатахуун, суудлын автомашины онцгой албан татварыг нэмэх, хадгаламжийн хүүгийн орлогод татвар ногдуулах, нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нэмэхээр тусгасан. Харин төсвийн зарлагыг бууруулах зорлигоор хүүхдийн мөнгийг зорилтод зорилтот бүлэгт олгох, ирээдүйд нөхөн олгохгүй байхаар тусгасан байна. Мөн тэтгэврийн насыг үе шаттай нэмэгдүүлж, өнгөрсөн намрын чуулганаар батлагдсан зарим хуулийг буцаан өөрчлөхөөр болжээ. Уг нь өнгөрсөн намрын чуулганы үеэр татвар нэмэх, хүүхдийн мөнгийг хязгаарлах зэрэг асуудлыг Засгийн газраас санаалчилсан. Гэвч  МАН-ын бүлгийн улс төрийн шийдвэрээр Засгийн газар төслөө эргүүлэн татсан удаатай. Тэгвэл энэ удаагийн төсвийн тодотгол УИХ, тэр дундаа олонхийн бүлгээсээ дэмжлэг авч чадах эсэх нь ирэх өдрүүдийн гол сэдэв байх биз. Ямартай ч 2019 он гэхэд эдийн засгаа эргүүлэн сэргээх зураг гаргаад буй Засгийн газар өнгөрсөн намар  батлуулж чадаагүй ирэх дөрвөн жилийн төсвийн суурь ийм байх нь.   

Шатахууны татварыг хоёр удаа нэмнэ

Засгийн газраас шатахууны импортлогчдод татварын хөнгөлөлт үзүүлэх болсноор төсвийн орлого 210  гаруй  тэрбум  төгрөгөөр  буурах нөхцөл үүссэн.  Харин дээр дурдсан хоёр удаагийн татварын бууралтыг ирэх долдугаар сарын 1, аравдугаар сарын 1-ний өдрөөс эхлэн хоёр үе шаттай буцаан нэмэгдүүлэхээр болжээ. Үүнээс гадна 4500-ээс  жижиг  хөдөлгүүрийн багтаамжтай  суудлын  автомашинд  үйлдвэрлэсэн  оноос  хамааруулж  3-15  хувь буюу  25 мянгаас 2.2 сая   төгрөгөөр,  4501-ээс том  хөдөлгүүрийн  багтаамжтай суудлын  автомашинд  40-250  гаруй  хувь  буюу  дөрвөн саяас 47 сая төгрөг хүртэл татварын хэмжээг нэмэгдүүлсэн байна. Мөн хос тэжээлт, цахилгаан хөдөлгүүрт болон хийгээр  ажилладаг  автомашины  онцгой  албан  татварыг  50  хувиар  хөнгөлөхөөр хуулийн  төсөлд  тусгасан  бөгөөд  эдгээр  автомашинд  375 мянгаас 6.6 сая   төгрөгийн татвар ногдох аж. Татварын хувь хэмжээг нэмэгдүүлж, зарим хөнгөлөлтийг бууруулснаар улсын төсвийн орлого 2017 онд 37 орчим, 2018 онд 82 орчим, 2019 онд 98 орчим тэрбум төгрөгөөр тус тус нэмэгдэхээр байна.

Тамхины гаалийн татварыг 30 хувьд хүргэнэ

Энэ оны төсвийн орлогын анх тооцоолсон хэмжээнээс  өсөх нэмэгдэх төлөвтэй байгаа. Дэлхийн зах  зээл  дээрх  уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт нөлөөлөх болсон.  Гэвч хэт нэг салбараас  хамааралтай  байхаас энэ тодотголоор зайлсхийжээ.  Тиймээс  Олон  улсын  валютын  сангийн  хөтөлбөрийн  хүрээнд  төсвийн  орлогын  тогтвортой  эх  үүсвэрийг бий болгохоор зорьж байгаа аж. Тухайбал, архи, тамхины онцгой албан татварыг үе шаттай нэмэгдүүлж, ирэх ирэх жил 10  хувь, 2019-2020 онуудад таван хувиар нэмэхээр төсөлд тусгасан байна.  Мөн импортын  тамхинд  ногдох  гаалийн  албан  татварыг  ирэх сарын 01-ний өдрөөс эхлэн нэмэгдүүлэхээр болжээ. Тодруулал, Дэлхийн худалдааны байгууллагатай тохирсон дээд хязгаар болох 30 хувьд хүргэхээр УИХ-ын тогтоолын төслийг боловсруулсан байна. Ингэснээр  импортын  тамхины  гаалийн  болон  НӨАТ-ын  орлого  20  тэрбум төгрөгөөр  нэмэгдэж,  2017  оны  тодотголоор  импортын  гаалийн  албан  татвар  413.8 тэрбум төгрөгт хүрч, батлагдсан хэмжээнээс 18 тэрбум төгрөгөөр өсөхөөр байна. Татварын  хувь  хэмжээг  нэмэгдүүлснээр  төсвийн  орлого  2017  онд  20  орчим, 2018 онд 26 орчим, 2019 онд 27 орчим тэрбум төгрөгөөр тус тус нэмэгдэхээр байна.

Хадгаламжийн хүүгээс татвар авна

Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн дагуу ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн иргэдийн хадгаламжийн хүүгийн  орлогод  татвар  ногдуулж  эхэлнэ. Тэгвэл төсвийн тодотголоор татвар  ногдуулах  хугацааг  есөн  сараар урагшлуулж, ирэх сарын 1-ний өдрөөс эхлэн ногдуулахаар болжээ. Энэ арга хэмжээг авч хэрэгжүүлснээр Хувь хүний орлогын албан татварын орлого 2017 онд 43 гаруй тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэх тооцоо гарчээ.

Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нэмнэ

Шимтгэлийн  хэмжээг  өндөр  нэмэгдүүлэх  нь  ажил  олгогчид  учрах  дарамтыг нэмэгдүүлэх сөрөг үр дагавартай. Нөгөө талаар макро эдийн засгийн төлөв байдал, төсвийн дунд хугацааны төсөөллөөс үзэхэд богино болон дунд хугацаанд тэтгэврийн даатгалын  сангийн  алдагдлыг  төсвөөс  санхүүжүүлэх  боломж  хязгаарлагдмал байгаа. Тухайлбал,  Монгол Улс ойрын 4-5 жилд зөвхөн тэтгэврийн сангийн алдагдлыг нөхөх болон төр  хариуцах иргэдийн тэтгэврийн зардалд төсвөөс 3.6-4 их наяд төгрөгийн татаас олгох, үүнээс тэтгэврийн сангийн алдагдалд 2.5 их наяд орчим төгрөг зарцуулах шаардлага гарсан талаар төсвийн тодотголын төсөлд тайлбарлажээ. Тэтгэврийн сангийн урт хугацааны төсөөллөөр  одоогийн  тогтолцоог  хэвээр  үргэлжлүүлбэл  ойрын  10  жилд  тус сангийн  алдагдлыг  нөхөхөд  хамгийн  бага  хувилбараар  тооцоход  7.2  их  наяд төгрөг,  цаашид  ирэх  30  жилийн  хугацаанд  102.1  гаруй  их  наяд  төгрөг  төсвөөс шаардлагатай гэсэн урьдчилсан төсөөлөлтэй байна.  Тиймээс тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээг ажил олгогч болон даатгуулагч тус 2.5  нэгжээр  (нийт  5.0  нэгжээр),  сайн  дурын  даатгуулагчийн  төлөх  шимтгэлийг  мөн ижил  аргачлалаар  2.5  нэгжээр  нэмэгдүүлэхээр  төлөвлөж  холбогдох  хуулийн төслүүдийг боловсруулжээ. Ингэснээр ажил олгогчийн төлөх шимтгэлийн хэмжээ 12.7 хувь,   албан  журмын  болон  сайн  дурын  даатгуулагчийн  төлөх  шимтгэлийн  хэмжээ 12.5 хувьд хүрэхээр байна. Энэ мэт татвар нэмэгдэх ч төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарын зарлага буураагүй дүн гарч байгаа юм.

Д.Мягмардорж