Нүүрснээс олох ашгийг 10 дахин ихэсгэх БОЛОМЖ

Нүүрснээс хамаарсан эдийн засагтай манай улсын хувьд орлогоо 10 дахин өсгөх боломжийн тухай ярих цаг болжээ. Экспортоос олж буй ашгаа хэрхэн зарцуулах тухайд л толгой гашилгаж, улс төрийн хэрүүл зодоон хийж суухын оронд түүнээс орж ирэх ашгийг улам нэмэгдүүлэх талаар гарц, шийдэл хайх нь чамлалттай санагдаж байна. 

Монгол Улс нүүрсний экспортоос хамгийн ихдээ 2.4 тэрбум ам.доллар олж байжээ. Энэ бол Австралид үер болж, нүүрсний үнэ дэлхийн зах зээл дээр дээд амжилт тогтоосон 2012 он. Түүнээс хойш жилд ойролцоогоор 1-1.5 тэрбум ам.доллар олж, улсын төсөвтөө 250 орчим тэрбум төгрөг татвараар төвлөрүүлж ирлээ. Энэ мөнгө бага уу гэвэл тийм биш. Гэхдээ үүнээс ч ихийг олох боломж бидэнд бий. Нүүрс гэдэг түүхий эд дээрээ суурилсан туршилт судалгаа, үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд бид энэ салбараас олдог орлогоо дор хаяж 10 дахин нэмэгдүүлэх бололцоо байна. 

Нүүрсийг эрчим хүч, кокс гаргаж авах зорилгоор хэрэглэхээс гадна цементний үйлдвэрлэл, нафталин, фенол бензол, аммиакийн хий, бордоо хийх түүхий эд гаргаж авдаг. Тэр ч бүү хэл, саван, аспирин, будаг шингэлэгч, пластмасс, нейлон хийхэд зайлшгүй шаардлагатай бодисыг гаргаж авдаг ажээ. Ус, агаар цэвэршүүлэгчийн шүүлтүүр, гагнуурын электрод гээд мянга гаруй химийн нэгдэл агуулагдаж байдаг аж.

Эдгээр бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэдэг Хятадын томоохон үйлдвэрүүд бараг бүгд нүүрсний уурхайгаа түшиглэн өмнөд нутгууддаа байрласан байдаг. Гэтэл эдгээр уурхайнууд хаагдсан ч хэвийн үйл ажиллагаагаа явуулсаар байгаа нь Монголоос импортлож байгаа нүүрсэнд дээрх бодисууд агуулагдаж байгаа гэдгийг нотлож байгаа юм. Гэтэл манайх чулуун, хүрэн нүүрс гэсэн хоёрхон ангиллаар экспортлож олон тэрбум ам,доллараа алдсаар байна. Нүүрсийг манай улсаас 70 орчим ам.доллараар, Австрали улсаас 500-790 юаниар худалдаж авдаг гэдгийг бид мэднэ.

Монгол Улсын хувьд нүүрсээ угаахаас гадна ангиллыг нь олшруулж, зах зээлээ олж чадвал нүүрснээс олж байгаа орлого хэд дахин нэмэгдэх бололцоо бий. Зөвхөн ангилж ялгаад зарах биш, бүрэн боловсруулж бүтээгдэхүүн хийвэл бүр ч их ашиг олж болно.

Гадны хөрөнгө оруулалттай, техник технологийн өндөр чадамжтай компаниуд нүүрснийхээ ангиллыг судалгааны түвшинд бүрэн тогтоосон боловч үүнийгээ албан ёсных болгох гэсэн “жаахан” асуудал дээр гацсаар өдийг хүрсэн.

Жишээ дурдъя. “South Gobi energy resources”-ийн экспортлодог нүүрсэнд гагнуурын электрод хийдэг түүхий эд байдаг гэсэн яриа бий. Өөрөөр хэлбэл, дээр дурдсан олон төрлийн бүтээгдэхүүн хийх түүхий эд агуулсан сайн чанарын нүүрсээ зах зээлийн үнэлгээтэй нь харьцуулахад  хямдаар хятадуудад зарж байна гэсэн үг юм. 

Б.Цогт-Ирээдүй