Гацсан төслүүдийг гараанаас гаргасан НАМРЫН ЧУУЛГАН

ТӨРӨХДӨӨ Л ТОДОТГОЛ ДАГУУЛСАН ТӨСВИЙГ ХОЁРОНТАА БАТАЛСАН АНХНЫ ТОХИОЛДОЛ

Анхны 126 гишүүнтэй парламент эхний намрын ээлжит чуулганаа энэ сарын 24-ний баасан гарагт өндөрлүүлж хаалтаа хийв. Өнгөрсөн 2024 оны зун УИХ-ын ес дэх удаагийн сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан парламентын анхны намрын ээлжит чуулган нийт 81 өдөр чуулж, бие даасан хууль найм, хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хууль 29, олон улсын гэрээ, конвенц, хэлэлцээр соёрхон батлах тухай хууль долоо, хууль хүчингүй болсонд тооцох тухай хууль найм, нийт 52 хууль,  УИХ-ын 57 тогтоолыг хэлэлцэн баталсан дүнтэйгээр ажлаа өндөрлүүлжээ.

Энэ намрын чуулган хэд хэдэн содон зүйлийг байнгын ажиллагаатай парламентын түүхэнд үлдээлээ. Эдгээрээс товчлон дурдвал,

Юуны өмнө 2025 оны улсын нэгдсэн төсвийг парламентын түүхэнд анх удаа хоёронтаа батлав. Чуулган эхлээд л ирэх оны төсөвтэй ноцолдсон ч хугацаанд нь баталж чадахгүй “Бушуу туулай борвиндоо баастай”-н үлгэрийг үзүүлсэн. Эхэлж баталсан төсвийн тухайд 2025 оны төсвийн жилд зарцуулах төсвийн зарлагын хэмжээг 26,485,278.0 сая төгрөг, төсвийн жилд төвлөрүүлэх төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 23,140,589.3 сая төгрөг байхаар санал хураалт явуулж, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжиж гар өргөсөн. Хуулийн хугацаа шахсанаас аргагүйн эрхэнд баталсан болохоос урсгал зардал танахаас эхлээд олон зүйл түүхийгээрээ үлдсэнийг гишүүд өөрсдөө ч хүлээн зөвшөөрөв. Бүр анх батлахдаа л хэрэгжүүлж амжаагүй байж 2024 ондоо багтааж тодотгол оруулна гэчихсэн. Төрөхдөө л тодотгол дагуулснаараа тус төсөв улс төрийн хүрээнд ч, нийгэм дотор ч хэл амны бай болж байв.

Хуралдаанд 106 гишүүн оролцсоноос 69 нь буюу хагасаас арай илүү нь дэмжсэнээр 2025 оны улсын төсвийг тийнхүү баталсан юм. “Хөөс ихтэй төсөв боллоо” хэмээн зарим гишүүн шүүмжилж, чуулганы танхимын гадна дотор өнгөгүй тунгалаг бөмбөлөг өлгөж бяцхан “тэмцэл” ч өрнөөд өнгөрсөн. Ерөнхийдөө намрын чуулганы эхний тэн хагасыг төсөвтэй зууралдсаар барсан нь үнэн. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2025 оны улсын төсөвт бүхэлд нь хориг тавьж, УИХ ч хүлээн авахаас аргагүй болов. Засгийн газар 2025 оны төсвийг дахин өргөн барьж, УИХ ахин хэлэлцэж арванхоёрдугаар сарын 12-нд хоёр дахь удаагаа баталснаар байнгын ажиллагаатай парламентын түүхэнд анх удаа нэгдсэн төсвөө хоёр удаа баталсан тохиолдол хэмээн үлдэх болно. Ингэхдээ нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого, тусламжийн дүн 33.5 их наяд төгрөг буюу дотоодын нийт бүтээгдэхүүн /ДНБ/-ий 35.2 хувь, нийт зарлага ба цэвэр зээлийн дүн 33.5 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий 35.2 хувьд хүрч нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл алдагдалгүй байхаар баталсан юм.

УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан намрын чуулганыг хааж хэлсэн үгэндээ “Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 2025 оны улсын төсөвт бүхэлд нь тавьсан  хориг нь төсвийг эргэн харах нөхцөл бүрдүүлсний зэрэгцээ төсөв хэлэлцэх дэгийг цаашид сайжруулах шаардлагатай байгааг мөн харууллаа. Үүнтэй холбогдуулан Монгол Улсын 2025 оны төсвийг хэлэлцэх дэгийн тухай нэг удаагийн хуулийг хэлэлцэн баталж, улсын төсвийг өргөн мэдүүлэх, хэлэлцэх, батлах хугацааг тусгай дэгээр зохицууллаа” хэмээлээ.

ТӨМӨР ЗАМЫН БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ, БУСАД ТӨСЛИЙГ ХӨДӨЛГӨВ

Энэ удаагийн намрын чуулган гацсан төслүүдийг гараанаас гаргаснаараа хүлээсэн үүргээ амжилттай гүйцэтгэлээ. Энэ нь МАН, АН, ХҮН Засгийн газарт хамтарсны, мөн олон намын төлөөлөл бүхий 126 гишүүнтэй болсны үр дүн гэж хэлж болно. Энэ талаар УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан “Сүүлийн 30 гаруй жил ярьсан ч амьдралд бодит биеллээ олоогүй, “гацсан” төслүүдийг гацаанаас гаргаж, хөгжил дэвшлийг тушсан чөдрийг тайлах эхний алхмуудыг УИХ энэ удаагийн чуулганаараа хийж чадлаа. УИХ улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө хамтарсан Засгийн газраа бүрэн дэмжиж, мега төслүүдийг хөдөлгөхөд онцгой анхаарч ажиллалаа. Цаашид энэхүү төсөл, хөтөлбөр, төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд хяналт тавьж, Засгийн газраас үр дүн шаардаж ажиллах ёстой” гэсэн юм. Төмөр замын бүтээн байгуулалттай холбогдох төслийг хөдөлгөснөөр наад зах нь Гашуунсухайт-Ганцмод, Ханги-Мандал, Шивээхүрэн-Сэхэ, Бичигт-Зүүн хатавч боомтын хил дамнасан холболтын төмөр зам, ачаа тээврийн терминал ашиглалтад орж, Монгол Улсын экспортын хүчин чадал нэмэгдэж, экспортын орлого хоёр дахин, зорчигч болон ачаа тээврийн нэвтрэх хүчин чадал наад тал нь хоёр дахин нэмэгдэх нь.

УРАН АШИГЛАХ ЭРХ ЗҮЙН ОРЧИНГ БҮРДҮҮЛЭВ

Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард УИХ-аар Цөмийн энергийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг баталсан. Ингэснээр цөмийн энергийг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн юм. Монгол Улсад одоогийн байдлаар 192,2 мянган тонн ураны нөөц бүртгэгдсэн нь дэлхийн ураны нөөцийн гурван хувь бөгөөд нөөцөөрөө дэлхийд аравдугаарт эрэмбэлэгдэж буй юм. Энэ нэгдүгээр сарын 9-нд Цөмийн энергийн тухай хуулийн дагуу хөрөнгө оруулагчтай байгуулах хөрөнгө оруулалтын гэрээг зөвшилцөх дэгийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэж, Монгол Улсын Засгийн газраас “Бадрах энержи” ХХК-ийн хөрөнгө оруулагч Орано Майнинг САС компанитай байгуулах хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг зөвшилцөхөөр болж, улмаар нэгдүгээр сарын 17-нд Монгол Улсын Засгийн газраас Монгол, Францын хамтарсан “Бадрах Энержи” ХХК-ийн хөрөнгө оруулагч, Бүгд Найрамдах Франц улсад бүртгэлтэй “Орано Майнинг” компанитай байгуулах Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд гарын үсэг зурсан юм. Энэ төслийг хэрэгжүүлснээр Монголд тав орчим тэрбум ам.долларын ашиг орлого оруулж, орон нутгийн хөгжлийн санд 44 сая ам.долларыг шууд шилжүүлж, орон нутгийн иргэдэд дэмжлэг үзүүлэх, боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн хөгжилд зориулагдах боломж бүрдэнэ хэмээн Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ хэлж байлаа.  Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн дагуу ногдол ашиг орж ирэхийг хүлээлгүйгээр төсөл хэрэгжиж эхэлсэн цагаас “Үндэсний баялгийн сан”-гийн Хуримтлалын сангийн иргэдийн хадгаламжийн дансанд мөнгө шууд төвлөрч эхлэх болсныг бас дуулгасан юм.

МОНГОЛ УЛСЫН ТҮҮХЭНД АНХ УДАА НИЙСЛЭЛ ХОТЫН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨГ БАТАЛНА

Намрын чуулганы сүүлийн өдөр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-г танилцуулж, УИХ-ын чуулганд үг хэллээ. Энэ талаар тэрбээр “Монгол Улсын түүхэнд анх удаа нийслэл хотын ерөнхий төлөвлөгөөг батлана” хэмээсэн билээ. Засгийн газар Бүсийн зөвлөлийн анхдугаар хуралдааныг энэ оны хоёрдугаар улиралд багтаан зохион байгуулж, Нийслэлийн 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөтэй уялдуулж бүс тус бүрийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг эдийн засгийн төслүүдтэй уялдуулан боловсруулж, УИХ-ын хаврын чуулганд өргөн барихаар бэлдээд буйг ч танилцуулав. Бүсийн анхдугаар хуралдаанаар 2040 он хүртэлх ерөнхий төлөвлөгөө, бүс нутагт хэрэгжүүлэх таван мега төсөл, бүсийн бүтэц, зохион байгуулалт, эрх зүйн орчны нэгдсэн санал, 2026 оны улсын төсөвт тусгах санал зэргийг хэлэлцэхээр төлөвлөжээ. Нийслэл хотын тулгамдсан асуудлыг 24 мега төсөл хэрэгжүүлэн шийдвэрлэх боломжтой гэж Засгийн газар үзсэн байна. Түүнд дор хаяж  70 гаруй тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай болох ажээ.

Шинэ Зуунмод хотыг “Хүннү” хэмээх ухаалаг хот болгон өөрчлөхөөр зураг, төсөл, төсөв, төлөвлөгөө хийхээр болжээ. Төлөвлөгөөнд тусгаснаар Төв аймгийн Алтанбулаг, Сэргэлэн сумын нутгийн 33 мянган га газрыг авч, Хүннү хотыг байгуулах юм байна. Дагуул хот Хүннүгийн 20 хувийг Төв аймаг, 80 хувийг Улаанбаатар хот эзэмшиж, корпорацын зарчмаар явах бөгөөд дулаанаар хангах байгууламжийг Хөшигийн хөндий орчимд хийхээр төлөвлөжээ. Хотын дэд бүтцийн ажлын дараа төсөл сонгон шалгаруулалт хийсний үндсэн дээр 150 мянган хүний суурьшил бүхий аялал жуулчлал, тээвэр, ложистикийн хот байгуулахаар зохион байгуулж байна. Нийслэл хотыг хөгжүүлэхээр өмнө нь боловсруулсан олон төсөл байгаа ч хоорондоо уялдаагүй, эрчим хүч, зам тээвэр, зэрэгт олон улсын болон хувийн хэвшлийн төслүүдийг эрэмбэлээгүйгээс цаг хугацаа их алдсан гэдгийг Ерөнхий сайд намрын чуулганы хаалтын өмнө хэлж байлаа.

Ийнхүү төсвөө алдагдалгүй баталсан, олон жил дарагдсан төслүүдийг гараанаас гаргах эх суурийг тавьсан, төмөр замын төслөө хөдөлгөхөөр болсон, ураны ашиглалтын эхлэлийг хатгасан, нийслэл хотоо дагуултай болгож шинэчилсэн төлөвлөгөө гаргахаар болсон зэрэг хэд хэдэн онцлогтой намрын чуулган өндөрлөж байна. Энэ чуулганы хүндрэл нь гишүүдийн ирц байсан, ирэх хаврын чуулганаар гишүүдийн суудал дүүрэх биз ээ гэсэн найдлага үлдлээ.