А.Тлейхан: Сонгуулийн ирц хүрээгүй нь төр Засгийн бодлого иргэдэд таалагдахгүй байгаатай холбоотой

УИХ-ын гишүүн А.Тлейхантай орон нутгийн сонгуулийн үр дүнгийн талаар  ярилцлаа.

-МАН орон нутгийн сон­гуульд ялагдаж үзээгүй. Гэтэл энэ удаагийн сон­гуу­лиар олонх болж чад­сан­гүй. Үүнд юу нө­лөөлсөн гэж үзэж байна?

-Сонгуулийн урьдчилсан дүнгээр МАН 21 аймгийн есөд нь ялалт байгуулсан. Санасныг  бодвол боломжийн дүн авсан гэж бодож байна. МАН анх удаа орон нутагт цөөнх болж байгаа юм биш, 1996 онд орон нутагт ялагдаж л байсан. Тухайлбал, Баян-Өлгий аймагт 1996 онд АН ялж, 2000 онд МАН ялж байсан. Ямар шалтгаанаар МАН ялагдсаныг орон нут­гийнхан л сайн ярих байх.

Намын ялагдал сон­гуулийн сурталчилгаа, нэр дэв­шигчидтэй ч холбоотой  байж болох юм. Мөн олон жил төр барьсан намын бодлого иргэдэд таалагдаагүй ч байж болох талтай.

-МАН-ын намын зарим гишүүд сонгуулийн дүнг автомат машинтай холбон тайлбарлаж байгаа шүү дээ?

-Би ч мөн адил автомат машин их булхайтай гэж боддог. Сонгуулиар маш олон саналын хуудас хүчингүй хэвлэгдэж байна. Зарим газар автомат ма­шинаар санал тоолоод, гар аргаар хяналтын тооллого хийгээгүйгээс маргаан үүс­­дэг. Автомат машинаар тоол­­сон саналыг гараар тоо­лоод баталгаажуулчихдаг бол хардалт үүсэхгүй.

-Автомат машинаар са­нал тоолсноор сонгуулийн албан ёсны дүн гар аргаар тоолсноос илүү хурдан гарах ёстой баймаар. Гэтэл өнөөдрийг хүртэл хуулийн хүрээнд гэсэн нэрийдлээр дүн нь тодорхойгүй байна шүү дээ?

-Автомат машинаар санал тоолсны үр дүн гарах­гүй  байна. Сон­гуулийн са­­налыг цагийн дотор л тоол­чихдог гэж ярьдаг мөрт­лөө өнөөг хүртэл дүн нь эцэслэж гараагүй  л байна. Гар аргаар санал тоолоход сонгуулийн мар­гааш гэхэд л дүн нь гар­чихсан байдаг. Гэтэл их хэмжээний хөрөнгө зарцуулж, автомат машин ху­­дал­даж авчихаад ард тү­мэнд үр дүн нь харагдахгүй байна. Үүнийг зохион бай­гуулалттай будлиан гэж үзэхээс өөр аргагүй.

-МАН УИХ-ын сонгуульд ялагдсаныхаа дараа удирд­лагуудаа шинэчилсэн. Удирд­­­лагуудаа солиод орон нут­гийн сонгуульд ялалт байгуулчих юм  байх гэж харж байтал мөн л олонх болж чадсангүй. Тэгэхээр удирдлагууддаа биш бололтой юм?

-УИХ-ын сонгуулийн дүн­гээс хамаарч намын дарга, удирдах зөвлөл са­на­­лаа­раа огцорсон. Дөрвөн жилийн ажлын дүнгээр явж буй сонгуулийг шинэ удирдлагууд гарч ирээд, гурав дөрөвхөн сард шинэ­чилж, ялалт байгуулна гэ­дэг боломжгүй. Тиймээс удирд­лага солигдоод ялалт байгуулна гэдэг харьцангуй ойлголт.

Мэдээж, манай намын шинэ удирдлагууд их зүйл хийсэн. Түүний үр дүнд энэ хэмжээний ялалт бай­гууллаа. Орон нут­гийн сон­гууль тухайн орон нут­гийн удирдлагын үйл ажил­лагаанаас их шалтгаалдаг. Үнэхээр сайн ажил­ласан газруудад ард түмэн нь дэмжиж, саналаа өгсөн. Ер нь, эрх барьж буй улс­төрийн хүчний үйл ажил­лагаа хүмүүст тэр бол­гон таалагдаад байдаггүй. Яагаад гэвэл бүх асуудлыг нэг дор шийдэх боломж хяз­гаарлагдмал.

-Орон  нутгийн сонгуу­лиар ард түмэн нэр дэв­шигчдийг нь түлхүү харж сонгосон гэж ярьдаг. МАН-аас орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшигч боловсон хүч­ний хувьд хэр чадварлаг байсан гэж бодож байна?

-МАН боловсон хүчин сайтай. Аль ч шатандаа бо­ловсон хүчин хангалттай бий. Энэ удаагийн сонгуульд чадварлаг залуу боловсон хүчнийг олноор нь нэр дэвшүүлсэн. Нэр дэвшсэн шинэ залуусын дийлэнх нь ялсан. Цаашдаа ч МАН ши­нэчлэгдэх ёстой, боловсон хүчний бодлогод илүү анхаа­рах ёстой гэдэгт бид санал нэг байдаг. Намууд УИХ-ын сонгуулийн дараа дүгнэлт хийдэгтэй адил орон нутгийн сонгуулийн дүнд ч дүгнэлт хийх ёстой гэж бодож байна.

-Нийслэлд МАН шат шатны сонгуулиар өөдөл­сөн­гүй. Үүний шалтгааныг юу гэж үзэж байна?

-Орон нутгийн сонгуу­лийн хувьд хүмүүс олон сонгууль хийгээд залхсан байж магадгүй. Нөгөө талаас хэд, хэдэн дүүрэгт санал хүрээгүй. Энэ нь нэг талаар засаг төрөөс явуулж буй бодлого олон түмэнд таалагдахгүй байгаатай холбоотой.

Мөн хүмүүс саналаа тайван өгөх боломж нь бүрдсэнгүй. Цаг хугацааны хувьд хэт оройтсон учир тааламжтай сонгууль бол­сонгүй. Энэ тэсгим хүйтэн хөдөө  гэлтгүй хотынхон ч саналаа өгөхөд  нөлөөлсөн байж таарна.

-МАН орон нутгийн сонгуульд ялсан бол 2016 оны УИХ-ын сонгуульд ялах магадлалтай гэж яригдаж  байсан. Гэтэл орон нутагт ялагдчихаар дараа, дараагийн сонгуульд өөдөө гарахгүй гэх нь бий?

-МАН улстөрийн том хүчин учир нийгмийн баримжаатай бодлого явуулдаг. Ялангуяа доод түвшний амьдралтай хүмүүсийг дунд түвшинд хүргэхийн төлөө ажилладаг. МАН ард түмнээ үргэлж хамгаалдаг. Энэ ч утгаараа МАН хэзээ ч унахгүй. Өнгөрсөн УИХ-ын сон­гуульд ялсан нам байхгүй. Ард түмэн бидэнд “Та нар хамтарч ажилла” гэдэг даал­гавар өгсөн. Гэтэл өнөө­дөр УИХ-д хамтын ажил­лагаа явуулахгүй байна. 

Энэ байдал ард түмэнд нэгийг бодогдуулах байх. Тухайлбал, 2013 оны төс­вийг харахад ард түмэнд шаард­лагатай зүйл тун бага байгаа. Хүүхдийн 20 мянган төгрөгөөс өөр нийгэмд хүрч буй зүйл алга. Цалин, тэт­гэвэр нэмэгдсэнгүй. Тэгэ­хээр МАН-ын бодлого ний­гэмд үгүйлэгдэнэ. МАН ард түмний төлөө цаашдаа ч ажиллана. Дараагийн сон­гуульд МАН ялах бүрэн боломжтой.

-Баян-Өлгий аймагт АН олонх болсон. Та энэ аймгаас сонгогдсон гишүү­ний хувьд үүнд ямар дүг­нэлт өгч байгаа вэ?

-АН олонх болсон. Хө­дөөгийн 12 сумын долоод нь МАН ялж, айм­гийн төвийн есөн багт л ялагдсан. Юунаас болж ялагдсаныг нь сайн судалж дүгнэлт хийх ёстой.

-СЕХ-ноос Г.Батхүү, Д.Зоригт нарыг тангараг өргүүлэхээр болсон гэсэн. МАН-ынхан энэ асуудалд хэрхэн хандаж байгаа вэ?

-МАН-ын гишүүд бид бүх зүйл хуулийн дагуу явах ёстой гэж үзэж байгаа. АН-аас Г.Батхүү, Д.Зоригт нарыг тангараг өргүүлэхээр ярьж байгаа. Бид шүүхийн эцсийн шийдвэр гартал хүлээх ёстой гэдэг санал тавьсан. Тиймээс эцсийн шийдвэр гарсных нь дараа хэн хэнийг тангараг өргүүлэхийг мэдэх боломжтой. Олонхоор хүч түрж, асуудлыг шийдвэл бид тэмцэх л болно.  

Эх сурвалж: "Өглөөний Сонин"