Бид дахиад л ӨРИЙГ ӨРӨӨР дарах нь

Тийм ээ, уншигч та буруу уншаагүй. Бид өрийг өрөөр дардаг нөгөө л олхиогүй аргаа энэ удаад ч ашиглах нь. Магадгүй нэг явган яриа үүнтэй төстэй ч байж мэдэх юм. “Манай баг наран дээр очихоор бэлтгэж байгаа гэхэд үүнийг нь сонссон нэг хүн нар халуун шүү дээ та нар яаж хүрэх юм гэж асуудаг. Тэгмэгц бид нарийн төлөвлөсөн наран дээр шөнө бууна” гэж. Яг л энэ явган шог шиг явдал манай улсад, манай эдийн засагт дахиад л тохиох нь. Өнгөрсөн сонгуулиар та бүхэн нэг зүйлд итгэсэн байх л даа. Дахиад өр тавихгүй гэж. Гэхдээ бодит байдал дээр бид үнэхээр май гээд өгчих төгрөггүй учраас гаднаас дахиад л зээлэхээс өөр аргагүй болж байна.

Үнэхээр бид дотоод нөөц бололцоогоороо төлөх боломжгүй байсан уу, дандаа л өр тавих юм гэж элдэв өнгөөр өөрсдийгөө тодорхойлсон эх орончид бодож байж болох. Гэхдээ бид үнэхээр чадамжгүй. Учир нь эдийн засаг нь уул уурхайгаа тойрдог, улс төр нь ч уул уурхайгаа тойрдог болохоор тэр. Дээрээс нь экспортын бараа бүтээгдэхүүний төрөлжилт байхгүй. Хамгийн сүүлийн экспортын мэдээллээр 68.5 хувь нь уул уурхайн бүтээгдэхүүн байгаагаас дийлэнхийг нь буюу мөн л 60-аас дээш хувийг нь БНХАУ эзэлж байгаа. Уул уурхайн бүтээгдэхүүн нь ч үнэндээ нүүрс, зэс гэсэн хоёр зүйл дээр тогтдог. Дээрээс нь бид чадамжгүйгээ мэдэхгүй баахан халамж, тэтгэмжийн бодлого баримтлаад тараахыг нь тараачихсан учраас ирээдүйн өв санд баялаг биш өр хуримтлагдсан нь энэ. Нэгэнт нэг хөл дээрээ дэнжигнэж буй эдийн засаг тийм их хэмжээний мөнгийг гаргаад байх чадамжгүй гэсэн үг.

Саяхан даа. Дэлхийн банк Монголын талаарх үнэлэмжээ танилцуулав. Үнэлэмжийг нь товчоор дүгнэвэл олсон хэдээ салхинд хийсгээд, ирээдүйд өр үлдээдэг, итгэж болохгүй улс бол Монголчууд бид. Тэнгэр заяат гэдэг үг Дэлхийн банкны одоогийн үнэлэмжтэй хэр зэрэг зохилдож байгааг хэрсүү уншигч та нэг бодоод үзээрэй. Монгол Улсын хөгжил байгалийн баялаг, уул уурхайн салбараас хамаарч буй ч энэ салбараас олж буй нийт орлогын 99 хувийг зарцуулахдаа ирээдүйн орлогоо барьцаалан зээл авч байгаа тул ирээдүйд баахан өр хуримтлуулж байгааг Дэлхийн банкаас анхааруулсан юм. Цар тахлын нударга дэлхийн эдийн засагт тулж ирсэн энэ бэрх цагт чадамжгүй эдийн засагтай ядуу буурай улсууд салхинд нь хийсчих аюултай. Та таасан бол салхинд хийсгэх улс нь манай улс. Тийм ч учраас уул уурхай гэхдээ хүний тархи, оюун ухаан гэж бодож үзээрэй гэдгийг гаднынхан сануулж байна. Тэд чухам юу сануулж байгааг товч хүргэе.

Дэлхийн бусад улсын жишигтэй зүйрлэвэл бидний төсвийн хөрөнгө оруулалт үр ашиггүй, эргээд нийгмийн үр өгөөж байдаггүй. Ядахдаа шинжлэх ухааны салбартаа ДНБ-ий нэг хувиа ч зарцуулдаггүй гээд харахаар өрсөлдөх чадвар гэдгээс хоцроод эхэлчихэж байгаа юм. Нөгөөтээгүүр Дэлхийн банкнаас Монгол Улсын банк, санхүүгийн салбар итгэж болохгүй, төлөвшөөгүй гэж дүгнэсэн. Энэ нь гаднын хөрөнгө оруулалт шууд нөлөөлж буй аж. Уул уурхайн салбарт гаднын хөрөнгө оруулалт дутаад ирэхээр нэг хэсэг тэжээж байсан салбар нь чадамжгүй болно гэсэн үг. Тиймээс ирэх жилүүдэд хөрөнгө оруулалтыг дэмжсэн, бодлогын тогтвортой байдлыг хангасан, банк, санхүүгийн реформ хийсэн, ирээдүйн үр өгөөжөө тооцоолсон байхыг тэд зөвлөж байгаа юм.

Энэ бүгдийг уншсан та одоо нэг зүйлийг тунгааж байгаа байх. Яагаад бид бүхэн өрийг өрөөр дараад байгаа вэ гэдгийг. Дээр дурдсанчлан Дэлхийн банк бас нэг зүйл хэлсэн. Тэр нь ОУВС-гийн хэрэгжүүлсэн өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрийн үр дүн тааруу байсан гэдгийг палхийтэл хэлсэнд оршиж байлаа. Мэдээж хэрэг нэг хөтөлбөр хэрэгжүүлээд нөгөөхийг нь дэлхийд нэр хүндтэй санхүүгийн байгууллага тааруу гээд үнэлчихээр биднийг гээд хүрээд ирдэг гаднынхан байхгүй болно гэсэн үг. Тиймээс Ливан шиг дефолт зарлачихгүйн тулд дахин бонд босгох замаар нөгөө бондынхоо өрийг төлнө гэж ойлгож болно. Ард нь дахиад сунайсан гурван жил дараалж бондын өр төлнө.

Своп хэлцэл гэдэг нь хүү, хураамжтай, нэг төрлийн зээл юм. Зах зээлээс өндөр хүүтэй мөнгө босгохын оронд гэрээ, хэлцлээр нөхцөлөө тохироод, харьцангуй бага хүүтэй хөрөнгө татахыг гаднын гоё үгээр своп хэлэлцээр гэж тодорхойлж буй. Анх своп хэлцэлд гарын үсэг зурснаас яг нэг жилийн дараа 2012 онд мөнгөн дүнг манай талаас хоёр дахин нэмэгдүүлж, 10 тэрбум юань болгосон юм. Дараа нь дахиад хоёр жилийн дараа хэлэлцээрийн хугацаа дуусах болоход гурван жилээр сунгаад, нэмээд таван тэрбум юань нэмсэн байдаг. Ингээд нийт өрийн хэмжээ 15 тэрбум юань болсон гэсэн үг. Гурван жилийн хугацаа 2017 онд дуусахад манай талаас дахин гурван жил сунгах хүсэлт гаргаж үүнийг нь Хятадууд нэлээд дурамжхан, уцаартайхан хүлээж авав. Бүр дахин сунгах тухай асуудал байхгүй гэж хүртэл мэдэгдэж байлаа. Гэхдээ нэгэнт нэг тал нь чадамжгүй учраас энэ жил дахин хэлэлцээд хугацааг нь 2023 он хүртэл сунгаж орхисон билээ. Одоо бол нэг бондынхоо л өрийг өрөөр дарах тухай бодож байгаа тул гурван жилийн дараах, хоёр жилийн дараах асуудал Засгийн газарт ч, Монголбанканд ч алга.

Уг нь аль жилийн өмнө дэлхийн эдийн засагт цар тахлын нударга тулж ирээгүй байхад ОУВС-ийн тэргүүн Кристин Лагард “Нартай байгаа дээр дээврээ битүүл” гэж сануулж байлаа. Угтаа ямар ч чадамжгүй атлаа олон тэрбумийг зээлсэн танайх улсууд дампуурдаг юм гэдгийг боловсон сануулсаар атал УИХ-ын сонгуулиар суудлаа хэрхэн нэмэгдүүлж, хэн нь засаглахаа анхаарсаар өнөөтэй золгов. Сонгуулиар засаг барих болсон эрх баригчид одоо өрийг өрөөр дарна гэдгээ зарлаад байж байна. Цаана нь дахиад ч олон өр биднийг хүлээж буй...