“Их түүх-Үндэсний бахархал” сэдэвт илтгэл

МАН-ын дарга, Ерөнхий сайд С.Батболдын Үндэсний их баяр наадам, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 805, Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойд зориулсан баярын хуралд тавьсан “Их түүх-Үндэсний бахархал” сэдэвт илтгэл

 Монгол улсын Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга аа,

Эртний төрт их ёсны уламжлал, заншлыг өвлөж хөгжүүлсэн Монгол Улсын ард иргэд ээ,

Их ойн тэгш дүүрэн баярт уригдан ирсэн хүндэт зочид, төлөөлөгчид өө, 

Эрхэм хатагтай, ноёд оо,

Та бүхэндээ Монгол Улсын Засгийн газар, Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны өмнөөс их баяр наадам, түүхт ойн халуун дотно мэндчилгээг өргөн дэвшүүлье.

Жил жилийн нар хур тэгширсэн дэлгэр зуны сард Монгол хүний зүрх сэтгэлийг огшоосон Үндэсний их баяр наадам дэнж хотойлгож, дэлхийг баясгаж, цэнгэл ёслол төгөлдөр болдог уламжлалтай.

Монголын тулгар төрийн 2220, Их Монгол улс байгуулагдсаны 805, Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний 100, Ардын хувьсгалын түүхт 90 жилийн ойнууд тохиож буй нь энэ жилийн наадмын өнгө жавхааг нэмж, утга агуулгыг баяжуулж, өргөн дэлгэр, омогшил төгөлдөр, сүрлэг сайхан болгож байна. Дахин тохиохгүй энэ их ойнуудын гэрч, оролцогч, зохион байгуулагч болж байгаа нь та бидний амьдралын мартагдашгүй баярт үйл явдлын нэг яах аргагүй мөн. Хамгийн гол нь бид эх орноороо бахархах, өнөө ба ирээдүй үедээ төрт улсынхаа бахархам түүхийг өвлүүлж үлдээх үүрэг хариуцлагын эзэн болж байна. 

Монголчууд бид Төв Азид нүүдэлчдийн анхны эзэнт улсыг байгуулж, хүн төрөлхтний түүхийн олон үйл явдалд оройлон оролцож,  Их улс, Эзэнт гүрнийг байгуулан, дэлхийн түүхийн хоёр зууныг өөрсдийн нэрээр овоглуулж чадсан билээ. Ийм хувь ерөөлтэй, бахархам үйлстэй ард түмэн хүмүүний түүхэнд төдий л олонгүй ээ. Тиймээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигийн дагуу Монголын тулгар төрийн 2220 жилийн ойг зарлан тэмдэглэж байна.

Ази-Европын хээр талын нүүдэлчдийг нэгтгэсэн эзэнт гүрнийг байгуулсан Хүннүчүүд нь угсаа гарал, газар нутаг, төр ёсны уламжлал, өв соёл, зан үйлийн хувьд хожмын Монгол түмний өвөг дээдэс яах аргагүй мөн билээ.

Эзэн Богд Чингис хаан Бомбын шашны тэргүүн Чань Чунь бомбыг залж уулзахдаа “Манай Шаньюйгийн улсаас нааш олон зуун жил ер гараагүй хэрэг” хэмээн айлдсан байдаг. Энэ бол нэг талаас, монголчууд өөрсдийгөө Хүннү нарын удам гэдгийг, нөгөө талаас, Их Монгол Улс нь Хүннү гүрнээс хойш ер гараагүй тийм том эзэнт гүрэн гэдгийг нотлон илэрхийлсэн хэрэг биз ээ.

Хүннүгийн хаан Модун Шаньюй улсаа захирах цэгцтэй бодлого хэрэгжүүлж, засаг захиргааны шинэтгэл хийсэн нь хожим Чингис хааны байгуулсан Их Монгол улсын төрийн зохион байгуулалтын үндэс болсныг түүхчид нотолдог. “Газар бол улсын үндэс мөн, түүнийг бусдад өгч болно гэж үү” хэмээх Модунь хааны зарлигласан айлтгал нь хоёр мянганы тэртээгээс өнөөг хүртэлх монгол хүний зүрх, тархи, судсанд нь шингэсэн, Монгол төрийн бодлогын тулгуур үндэс болсон үзэл санаа хэвээр байна.

Модунь хааны үед Хятадын Хан улсын хаантай хоёр улсын хооронд анхны тэгш эрхт гэрээг байгуулж, бие биеийн улсыг хүлээн зөвшөөрсөн түүхэн баримт бий. Ийнхүү Төв Азийн түүхэнд өөрийн ул мөрөө баттай үлдээж, Монгол төр ёсны түүхэн эх суурийг тавьсан анхны төрт улсын уламжлал, соёлыг өнөөг хүртэл тасралтгүй тээж яваа үр хойч бид Их ойг ёслол төгөлдөр, төр ёсны баяр болгон тэмдэглэж, түүхээрээ бахархан баярлах бүрэн эрхтэй.

Хүннү гүрнээс улбаатай монголын төр ёсны уламжлал Их Монгол Улсын түүхээр баяжиж, дэлхийн дахинаа шинэ дэг журмыг тогтоосон. Эзэн Чингэс хааны маань 805 жилийн тэртээ үүсгэн байгуулсан Их Монгол Улсын түүх нь Монголчууд бидний урам зориг, омогшил бахархал, хүсэл тэмүүллийн ид хавыг өдөөх бас нэгэн оргилуун ундрага билээ.

XIII зуунд Монголчууд дэлхийн их эзэнт гүрнийг ганцхан цэрэг зэвсгийн сүр хүчээр байгуулаагүй. Харин олон зууныг дамжсан төр ёсны төгөлдөр зохион байгуулалт, түүхэн уламжлал, шинэчлэл, эе эвийн хүч, иргэншил соёлын зөв бодлого, чөлөөт худалдаа, оюун сэтгэлгээг эрхэмлэсэн аж ахуй, эдийн засгийг эрхлэх өвөрмөц онцлог арга ухаан, ур чадвараараа бий болгосныг түүх өгүүлж байна.

Дэлхий дахины хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлж, хууль цаазат нийгмийн дэг журмыг тогтоож Монголын их амар амгалант ертөнцийг байгуулж чадсан нь Их Монгол Улсын хүчирхэг байсны нэгэн гэрч билээ.

XIII зуунд Чингис хаан бүх эсгий туургатнаа нэгтгэн Их Монгол Улсаа байгуулж, монгол хүний эр зориг, тэсвэр тэвчээр, хатуужил, алсын хараа, холын бодлого, уужим ухаан, ид хавын гайхамшгийг дэлхийн хүн ардад тод томруун харуулж чадсанаараа мянган жилийн түүхэн хүн, дэлхийн шилдэг удирдагчийн нэг болж чадсан билээ.

 Монголын их хаадын өргөн цар хүрээтэй бодлого, үйл ажиллагаа нь өнөөгийн их гүрнүүдийн удирдагчдын хэрэгжүүлж буй дэлхийн хөгжлийн чиг хандлага болсон даяаршлын үндсийг анхны утгаар нь эхлүүлсэн. Тиймээс хүн төрөлхтөн түүхэндээ хөгжил хийгээд даяаршлын нөлөө бүхий том гүрнийг Монголчуудаас өмнө ч, хожим нь ч байгуулаагүй өнөөг хүрчээ. Монголчуудын хүн төрөлхтний хөгжилд үзүүлсэн нөлөө хамаарал, түүхэнд эзлэх байр суурийг эдүгээ дэлхий дахин хүлээн зөвшөөрөх боллоо. 

Ийм учраас 2006 онд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага Их Монгол улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойг дэлхийн хэмжээний тэмдэглэлт үйл явдал хэмээн үзэж, Ерөнхий Ассамблейн 60 дугаар чуулганаар тусгайлан тогтоол гаргасан. Уг ойг тэмдэглэхэд гишүүн бүх орнууд, олон улсын байгууллагыг идэвхтэй оролцохыг уриалж, Монгол улсад өргөн дэлгэр тэмдэглэсэн билээ. Энэ бүхэн Монголчууд бидний үндэсний бахархал төдийгүй тэгш ойнуудыг хүндэтгэн тэмдэглэж байхын уг сурвалж билээ. Өнөөдөр асуудалд энэ л үүднээс хандаж, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 805 жилийн ойг дурсан тэмдэглэж байна.

Монголчууд бид түүхийнхээ урт удаан хагацааны турш дандаа мандан бадарч явсангүй. Алдаж оносон, сургамж, сэрэмж агуулсан намтар түүх бидэнд бас бий. Их улсуудыг байгуулж, дэлхийг эзэгнэж байсан монголчууд өвөр зуураа бутран сарниж, түүхэн цаг үеийн нугачаанд харь гүрний эрхшээлд хоёр зууныг өнгөрөөсөн ч  түүхээс устаж, уусаж үгүй болсонгүй. Их эзэнт улсын задралаас хойших хагас мянга гаруй жилийн хүнд бэрхийг даван туулсаар ХХ зууны эхээр түүхийн тавцнаа дахин гарч ирсэн юм. Энэ бол бидний 100 жилийн ойг нь тэмдэглэж буй үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний гол үр дүн болсон Богд хаант Монгол Улсыг сэргээн тунхагласан явдал билээ.

1911 оны үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн нь хэл, түүх, шашин шүтлэг, материаллаг соёлын нэгдэл бүхий монгол туургатны дотор үндэсний үзлийг бадраасан, ХХ зууны Монголын түүхэнд өрнөсөн дараа дараагийн их үйл хэргийн эхлэлийг тавьсан  том үйл явдлын нэг билээ. Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн нь улс гэрээ сэргээн байгуулж, дэлхийн улс түмэнтэй хөл нийлүүлэн хөгжих, сэргэн мандах үйлсийн гарааг эхлүүлсэн. Сэргэн мандлын эл үйл явц нь XX зуунд Монгол улс бие даан оршиж, тусгаар тогтнол хэмээх үнэт зүйлээ нандигнан эрхэмлэж, уламжлан хадгалах, хамгаалан хөгжүүлэх үндэс суурийг баттай тавьж өгснөөрөө нэн их ач холбогдолтой юм. Энэ агуулгаар Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний 100 жилийн ойг, ард түмнийхээ баяр бахархлын ой санамжинд тодотгон үлдээж, дурдатган сануулж байна.

Их ойн хүндэт зочид, төлөөлөгчид өө,

ХХ зуунд монголчуудын урагшлан хөгжсөн түүх нь 1921 оны ардын хувьсгалын гол үр дүн байсныг манай ард түмэн нийтээрээ хүлээн зөвшөөрдөг билээ. Монгол орон, монголын ард түмнийг дэлхийн түүхийн тавцнаа дахин гаргасан 1921 оны ардын хувьсгал шинэ бөгөөд сайн цагийн эхлэл болж, ард түмнийхээ сэтгэл зүрхэнд ардын хувьсгал нэрээр мөнхөрч,  ХХ зууны  Монголын  түүхийн онцгой үйл  явдлаар тодорсныг бид мартах ёсгүй. Ард түмнийхээ хүсэл зориг, хөлс хөдөлмөр, амь насаар баталгаажсан ардын хувьсгалын ойг жил бүр ёслол төгөлдөр тэмдэглэдгийн учир энэ ээ.

Энэхүү түүхэн үйл явдлыг Монгол Ардын Намыг үндэслэн байгуулагчид санаачлан удирдаж, түүний мянга мянган гишүүд манлайлан оролцож, ард түмэн нийтээрээ дэмжин хөдөлж, амжилт ялалтанд хүргэж, алдагдсан тусгаар тогтнолоо эргүүлэн баталгаажуулсан нь үндэсний бахархал мөн.

Ардын нам, ардын хувьсгал, ардын засаг нь тухайн цаг үедээ Монголын бүх ард түмний туйлын зорилго, чин хүслэн, язгуур ашиг сонирхлоос үүдсэн, түүний бодит илэрхийлэл бас биелэл нь болсон түүхэн үзэгдэл, үйл явдлууд байсан. Тийм учраас улс үндэстэнд эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, бүрэн эрхийг олгосон энэ түүхэн үйл явдлынхаа ойг манай ард түмэн жил бүр дурсан санаж, баясан тэмдэглэсээр өнөөдөр 90 дэх жилтэйгээ золголоо. Ийм урт удаан жилийн түүхтэй, ингэж нийт үндэстнээрээ бахархан тэмдэглэдэг, нийгэм, улс төрийн гайхам үйл явдал XX зууны дэлхийн улс орнуудад тэр бүр байхгүй билээ. Байсан ч тэр нь манайхаас хожуу үеийн үйл явдал байдаг. Тэгэхээр манай Монголчууд XX зуунд бас нэг бахархам түүхийг бүтээж чадсан бөгөөд XXI зуунд түүнээ нэр төртэй үргэлжлүүлж байна.

Ийнхүү Ардын хувьсгалын 90 жилийн ой бол сэргэн мандсан шинэ Монгол Улсын баялаг их түүхээ нэхэн дурсах ой юм. Аливаа хүний амьдрал сайнтай муутай, алаг хорвоогийн хоног өдөр, шөнөтэй байдаг шиг ардын хувьсгалын түүх эрээнтэй бараантай. Үүнийг өнөөдөр хүн бүхэн мэдэх болжээ. Энэ бол ерөөс аль ч түүхийн нийтлэг жам болохыг бид ухаарах болсон. Тиймээс түүхийн ололт амжилтууд нь биднийх, алдаа дутагдал нь бусдынх гэх атгаг үзлээс бид нэгэнт ангижирсан.    

            Ардын засгийн хүнд жилүүдэд Засгийн газрыг тэргүүлж явсан, ард түмнийхээ эрх ашгийн төлөө тууштай зогсож, амь насаа өргөсөн төрийн сайд, бичгийн их түүхч Анандын Амар гуайн хэлсэн “Түүхийн сайн нь ч миний багш, муу нь ч миний багш“ хэмээх үгийн утгыг эдүгээ монгол хүн бүр ухааран ойлгож өнгөрсөн үеийн түүхэндээ хүндэтгэлтэй бас сургамжийн үүднээс хандах учиртай.

            Ардын хувьсгалын зарим жилүүдэд дөнгөж олсон эрх чөлөө, тусгаар тогтнол маань дотоодын зөрчил, гадны халдлага, харийн түрэмгийллийн аюулд өртөх ололт амжилт, ялалтын хувь заяа хутагны ирэн дээр байсан хүнд бэрх үеүүд бий.  Энэ хүнд хатуу сорилт болгонд эх орны тусгаар тогтнол, ард түмнийхээ эрх чөлөөг ахмад үеийнхэн маань амиараа хамгаалж, ард олон эв санаагаа нэгтгэн нэгэн хүчээр нэгдмэл ар тал болж чадсанаар өнөөгийн энэ эрх чөлөөт амьдрал, ардчилсан сонголт, хүний эрх бодит биелэл болсон. Энэ бүхэн асар их үнээр олдсон юм. Үүнийг манай ард түмэн үе үеэрээ сайн мэддэг.  “Асар их үнээр олдсон аз жаргалаа хамгаалж яваарай” хэмээн ая дуугаар дамжуулан сургамжилсан ахмад үеийнхний захиас, гэрээсийн утга учир энд оршдог. Тийм ч учраас тэмцэл ялалтын энэ баяраа монголчууд бүх нийтээрээ тэмдэглэж ирсэн заншилтай. Эдүгээ цагийн Үндэсний их баяр наадмын нийгэм, түүхийн чанад утга,  гүн агуулгын нэгэн учиг энэ билээ.

            Ийм л их үнэ цэнээр олсон бидний ололт амжилт юу вэ гэдгийг бүтэн хагас жарны өндөрлөгөөс баярын энэ өдөр эргэж нэг харвал:

            Бүрэн эрхт, тусгаар тогтносон Монгол улс дэлхийн хамтын нийгэмлэгт байр сууриа баттай эзэлжээ. Гэхдээ энэ хүртэл хүнд хэцүү олон сорилт туулсан. 1921, 1939, 1945 онуудад харийн түрэмгийлэгчдээс газар нутгаа чөлөөлөх, гадны халдлага довтолгооноос эх орноо хамгаалах хатан зоригт, халуун эх оронч хөвгүүдийнхээ амь насны их төлөөсөөр тусгаар тогтнолоо хамгаалж чадсан юм. Халхын гол, дэлхийн II дайны хүнд бэрх он жилүүдэд унтах нойр, идэх хоолоо хагаслаж, өдөр шөнийг умартаж, борви бохисхийх завгүй хөдөлмөрлөж тэмцсэн ахмад үеийнхний асгаруулсан хөлсөөр манай тусгаар тогтнол бэхжсэн юм.

            Бас үндэс угсаагаа, эх орноо гэсэн эгэл хүн бүрийн эв санааны нэгдлийн илэрхийлэл болсон 1945 оны бүх ард түмний санал асуулгаар, аж ахуй, нийгэм соёлыг сэргээн босгох ард түмний хөдөлмөр зүтгэлээр эх орныхоо тусгаар тогтнолыг баталгаажуулсан. Энэ их хөдөлмөр тэмцлийн үр дүн, бахархам ололт бол 1961 онд Монгол Улс Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын бүрэн эрхт гишүүн болж, дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн орнуудаар тусгаар тогтнолоо хүлээн зөвшөөрүүлсэн явдал мөн.  Түүхэн энэ үйл явдлын 50 жилийн ой өнөө жил давхар тохиож байна.

Ардын төр, ардын намын тууштай дотоод, гадаад бодлого, уян хатан дипломат харилцаа, ард түмний нөр их хүчин чармайлт, их бүтээн байгуулалт бүхий  олон жилийн цуцашгүй тэмцлээр эсрэг тэсрэг хоёр системийн эдийн засаг, үзэл суртлын эвлэршгүй тэмцлийн хайчин галын дундуур ийм үр дүнд хүрснийг өнөө ба хойч үеийнхэн бүү мартаасай.

            Түүнээс хойших 30 жилийн туршид олон улсын тавцанд улсынхаа тусгаар тогтнолыг баталгаажуулах гэсэн уйгагүй зүтгэлийг залгаж өрнөсөн 1990 оны ардчилсан өөрчлөлтийн үр дүнд манай улсын тусгаар тогтнол эдүгээ улам батжин бэхжиж чадлаа. Өнгөрсөн зууны 50-иад он хүртэл гадаад талдаа ганц л улстай найрамдал нөхөрлөл, хамтын ажиллагаа, сайн хөршийн харилцаатай байсан манай улс өнөөдөр дэлхийн 149 оронтой дипломат харилцаа тогтоож, тэдгээрийн ихэнхтэй нь арилжаа худалдаа хийж байна. Монгол Улс  бүс нутаг, тив дэлхийн хэмжээний олон улсын нэр хүнд бүхий 60 гаруй байгууллагын гишүүн болж, дэлхийн бодлогын идэвхтэй оролцогч боллоо.

            Монгол хүн эрх чөлөөгөө олж, нийгмийн дэвшилд хүрч, шинэ зууны дэлхийн иргэн болж чадсан нь Монгол Ардын хувьсгалын бас нэг гайхам үр дүн, бахархам амжилт мөн.

            Монголын хүн ам 90 жилийн өмнөхөөсөө тав дахин өсөж, дундаж наслалт хоёр дахин нэмэгдэж, хүн амын эрүүл мэндэд чанарын эргэлт гарсан нь хамгийн чухал ололт юм. Энэ бол ардын засгаас хүн амаа өсгөх бодлого тууштай явуулж ирсний үр дүн. Манай ард түмэн “Хүн нэмбэл хүнс нэмэгдэнэ” гэдэг. Улс орны хөгжилд хүн амын хүчин зүйл маш чухал болохыг илэрхийлсэн энэ үгийн утга учир өнөөдөр улам ч тодорч байна. Монгол Улсаа хөгжүүлэхэд хүн хэрэгтэй байна.

            Төр засгаас хүүхэд залуучууд, эхчүүд эмэгтэйчүүд, гэр бүлийг дэмжсэн урамшууллын бодлого арга хэмжээнүүд нь хүн амаа өсгөх зорилгод чиглэгдэж байгаа болно. Цаашид ч энэ бодлогыг бид эрчимжүүлнэ.

            Боловсролтой монгол хүн бол ардын хувьсгалын бахархам ололт, монгол улсын нэр төр мөн. Ардын Хувьсгалын эхний жилүүдээс орчин цагийн боловсролын байгууллагын суурийг тавьж, хүн ардаа үсэг бичигт сургаж эхэлсэн. Түүхэн богино хугацаанд бичиг үсэгтэн, бүр шинэ үсэгтэн, цаашлаад бүх нийтээрээ бага, дунд боловсролтой болж, Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын батламж өргөмжлөлийг хүртсэн түүхтэй. 90 жилийн өмнө хүрээ хийдээр голдуу боловсрол олгож байсан бол өнөөдөр Монгол Улсын бүх сум суурин, аймаг, хотуудад бүх нийтээрээ үнэ төлбөргүй боловсрол олох боломж бүрэлдсэн.

            Монгол хүн боловсрол мэдлэгтэй, мэдээлэлтэй байсныхаа ачаар Азид шинэ ардчилалыг анх түрүүн тосон авч, эрхээ хамгаалж, эдүгээ төрдөө, баялагтаа хяналтаа тавьж чаддаг, эх орондоо эзэн байх эрх, үүргээ бүрнээ ухамсарласан иргэн болж төлөвшиж байна. Цаашид монгол хүний өрсөлдөх чадварыг улам нэмэгдүүлэх, дэлхийн стандартад нийцсэн боловсролын тогтолцоог нутагшуулахын тулд хийх ажил их байна. Энэ зорилгоор боловсролын салбарт Кембрижийн стандартыг нэвтрүүлж эхлүүллээ. Үүний үр шим өнөө маргаашдаа биш хэдэн жилийн дараагаар гарч залуу үе маань дэлхийн боловсролыг Монголдоо эзэмшдэг болно.

            Монгол улсын эдийн засаг, нийгэм, соёлын хөгжлийн өнөөгийн хүрсэн түвшин бол ардын хувьсгалын жилүүдэд олсон манай ард түмний хамтын хөдөлмөрийн үр дүн мөн. Дан ганц мал аж ахуйгаас бүрэлдэж байсан эдийн засаг маань өнөөдөр өргөжин тэлж дэлхий дахины анхаарлын төвд орлоо. Орчин үеийн хот суурингууд баригдлаа. Эрдэс, түүхийн эдийн олон үйлдвэрүүд эх сууриа тавьж байна. Барилга, зам тээвэр, газар тариалан, хүнсний, мөн мэдлэгт суурилсан гээд олон үйлдвэрүүд ажиллаж, бүтээн байгуулалт өрнөж байна. Өнөөдөр нэг хүнд оногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ гурван сая орчим төгрөгт хүрлээ. Манай улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого энэ оны эхний хагасын байдлаар 1.9 их наяд төгрөг болж, хөрөнгө оруулалт эрс нэмэгдэж байна. Сүүлийн жилүүдэд эдийн засгийн өсөлт хурдацтай ахиж, энэ оны эхний хагас жилийн байдлаар 9.7 хувьд хүрлээ. Энэ бүхнийг дагаад Монгол хүний өрсөлдөх чадвар, хүний хөгжил дээшилж байна. Өнгөрсөн 90 жилд сонгосон зам мөр, бодлого, хөтөлбөр зөв байсны үр дүнд монголчуудын аж төрөх ёс, ахуй амьдрал ийнхүү үндсээрээ өөрчлөгдөж, улс орны дүр төрх ч шинэчлэгдлээ. Өнөөдөр үсрэнгүй хөгжлийн шинэ боломжууд нээгдэж үндэс суурь нь тавигдаж байна.

Түүхийн тэртээх 1368 онд их эзэнт гүрний мөхөл эхэлж, Тогоонтөмөр хаан энэлэл харуусал тээн эх нутгаа зорин тэмцсэн үеэс хойших задрал бутрал, уруудал доройтол, мөхөл сүйрэл рүү дөтөлсөн есөн жарны хоцрогдол, хохирлыг өнгөрсөн 90 жилийн  хугацаанд амжилттай даван тууллаа.

 Энэ хугацаанд улс үндэстнээ аварч, улмаар нийгмийн дэвшилд хүргэж, улс шиг улсыг шинэ зуунтай золгуулж өнөөгийн ардчилсан Монголыг хөгжүүлж байгаа нь 1921 оны ардын хувьсгалын гайхам ололтын илэрхийлэл юм. Энэ бол монголын ард түмний бахархам гавъяа. Монгол Ардын Намын бодлого үйл ажиллагааны  үр дүн мөн.

Ардын хувьсгалын 90 жилийн түүхийн сүүлчийн 20 жил нь ардчиллаар овоглосон он жилүүд билээ. Ардын хувьсгалаар эхэлсэн нийгмийн их өөрчлөлт явсаар ардчилсан шинэ агуулгаар, шинэ хэмнэл, шинэ хэмжүүр, шинэ үнэлэмжээр нэмэн баяжиж, түүх үргэлжилж буй хэрэг юм. Ардын хувьсгал, ардчилсан өөрчлөлтийг зааглан салгашгүй нэгдмэл үйл явц бөгөөд эрх чөлөө, хөгжил дэвшлийн төлөө тэмүүлсэн монгол түмний цаг түүхийн залгамж чанар бүхий нийгмийн хөдөлгөөн мөн. Эрс тэс зөрчил, тэсрэлт бололгүй тайван замаар өрнөсөн, тив дэлхийд үлгэр дууриал болсон манай ардчилалын мөн чанар, онцлог чухам үүнд оршдог. Ардын хувьсгалын баяр ийнхүү ардчиллын агуулгаар баяжиж улам төгөлдөржиж байна.

Монголын ардчилал эдүгээ эрийн цээнд хүрч, Монгол Улс ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийг тэргүүлэх боллоо. Өнөөдөр манай ард түмэн ардын хувьсгалын ололт амжилтаараа бахархаж, түүнийгээ хайрлан хамгаалдаг шигээ ардчилалын ололт, үнэт зүйлээрээ бахархах болсон. Гэхдээ ард түмэн ардчилсан өөрчлөлтөөс ардын хувьсгалынх шиг эдийн засаг, нийгмийн бодит үр дүнг хүсэн хүлээсээр байна. Ийм үр дүнд хүрэхийн тулд улс төрийн хамтын шийдэл, хамтын хүчин чармайлт хэрэгтэй гэдгийг бид ойлгон мэдэрч, хамтарсан Засгийн газар байгуулан ажиллаж байна.

Тийм ч учраас манай хамтарсан Засгийн газар ард түмэндээ өгөөжтэй, хүний хөгжлийн таатай нөхцлийг бүрдүүлэх, өрсөлдөх чадвартай, өндөр өсөлттэй, мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бий болгох нь манай улсын хөгжил дэвшлийн  баталгаа, ардчиллын батлагаа, ирэх 20 жилийн хөгжлийн эх суурь болно гэсэн чиг бодлогыг тууштай хэрэгжүүлэхийн төлөө хичээж байна.  

Энэ зорилгоор ирэх жилүүдийг бид Их бүтээн байгуулалтын жилүүд болгон зарлаж байна.  Оюу толгой, Таван толгойн бүтээн байгуулалтын ажил бол үүний эхлэл юм. Стратегийн эдгээр орд газруудыг түшиглэн аж үйлдвэржилтийн шинэ эрин үеийг эхлүүлж, металлург, хими, барилгын материалын, гангийн зэрэг томоохон үйлдвэрүүдийг барьж байгуулахаар ажиллаж байна. Энэ бүхнийг дагалдан аж үйлдвэрийн төвүүд, эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийг барьж байгуулна. Мөн эдийн засгаа дэлхийн зах зээлтэй холбосон шинэ төмөр зам, аймгийн төвүүдийг холбосон авто замын сүлжээг барьж, орон сууцны томоохон хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ.

Эдийн засгийн эдгээр суурь өөрчлөлтөөс гадна олон нийтийн оюун сэтгэлгээ, боловсрол, мэдлэгийн хүрээнд ч томоохон шинэчлэлийг хийнэ. Нийгмийн хариуцлагыг дээшлүүлж, гэр бүлийн үнэт зүйлсийг бэхжүүлж, иргэн бүрийн оролцоог шийдвэр гаргах бүхий л түвшинд хангаж, өсвөр залуу үеийнхний эх оронч сэтгэлгээг нэмэгдүүлэх, уламжлалт соёл ёс заншлаа хадгалж, шинжлэх ухааны ололтыг нэвтрүүлэх зэрэг өөрчлөлтийг бүх салбарт хийж хэрэгжүүлэх болно. Энэ бүхний үр дүнд Монгол хүний хөгжил хангагдана. Монгол улс маань хөгжинө.

Эрхэм хүндэт ард иргэд, зочид төлөөлөгчид өө,

Тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, ардын хувьсгалын бэлгэ тэмдэг болсон монгол наадам маргааш орон даяар ёслол төгөлдөр эхэлнэ. Морин хуур, уртын дуу, уухайн түрлэг, хүүхдийн гийнгоо, хүчит бөхийн дэвээ, хурдан хүлгийн уралдаан, эвэр нумын эвшээлт, шагайн харваа, язгуур урлаг, яруу найраг, спорт урлагийн тоглолт үзүүлбэр цөм найрсан зохицолдсон үндэсний их баяр цэнгүүн өнөө жил олон хоногоор үргэлжилж онцгой сайхан болно.

Өнө эртний түүхтэй Монгол наадам өнөө жил дэлхийн соёлын өвд бүртгэгдсэн сайхан мэдээг та бүхэндээ дуулгая. Энэ сайхан мэдээ, шийдвэр батламжийг бидэнд авч ирсэн манай үндэсний их баяр наадмын эрхэм хүндэт зочин ЮНЕСКО-гийн Ерөнхий захирал Ирина Бокова танд монголын ард түмний өмнөөс халуун дотно талархлыг дэвшүүлье.

Азийн цээжинд нүүдэлчдийн их гүрнийг байгуулж, нийтийн тооллоос өмнө төр ёсны түүхээ эхлүүлсэн монголчууд бид тулгар төр байгуулагдсаны 2220, Их Монгол Улсын 805, Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний 100, Ардын хувьсгалын 90 жилийнхээ их түүхээрээ бахархаж, үндэсний их баяраа тэмдэглэж байна.

Энэ ойнууд нь монгол хүн утга учиртай амьдарч, Монгол улс өнөд мандан бадрахын үндэс болсон үндэсний ухамсар, эх оронч үзлийг бидэнд уламжлуулж,  өнгөрсөн түүхээсээ суралцах, сургамж авах, ирээдүйгээ өөдрөгөөр төлөвлөх боломжийг олгож байгаад баяртай байна.

Эх орон даяараа эрийн гурван наадмаа тэмдэглэх ард иргэддээ, энэ дэлхийн өнцөг булан бүрт суугаа Монголчууддаа аз хийморио бадруулж, холыг зорьж, ихийг бүтээж, бахдал омогшилтой, бахархал дүүрэн байж, Хүннү Сүннү, Их Монгол Улс, Ардын хувьсгалынхаа түүх шастирыг эргэн дурсаж, Түмэн олноороо түвшин сайхан наадахыг хүсэн ерөөе.

Монгол төрийн сүлд хийморь Та биднийг ивээх болтугай.