Цэргийн байгууллагын тогтолцоонд өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэлэлцлээ

Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны өнөөдрийн (2022.12.20) хуралдаанаар Дотоодын цэргийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг хийлээ. Засгийн газараас 2022 оны арван нэгдүгээр сарын 30-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн төслийг Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар танилцуулав.

Монгол Улсын Батлан хамгаалах тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1 дэх хэсэгт “Монгол Улсын төрийн цэргийн байгууллагын тогтолцоонд тайван цагт Зэвсэгт хүчин, хилийн ба дотоодын цэрэг, онцгой байдлын байгууллагаас бүрдэнэ” гэж, мөн хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.8 дахь заалтад ““цэргийн байгууллага” гэж Монгол Улсын тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, ард иргэдийн аюулгүй байдлыг цэргийн хүчээр хангах чиг үүрэгтэй, эрх зүйн нийтлэг хэм хэмжээгээр үйл ажиллагаа нь зохицуулагдаж цэргийн цол, дүрэмт хувцас хэрэглэдэг төрийн байгууллагыг” ойлгохоор тус тус заажээ. Дотоодын цэргийн тухай хуулиар дотоодын цэргийн чиг үүрэг, үйл ажиллагааны эрх зүйн үндсийг тодорхойлохтой холбогдсон харилцааг зохицуулахаар заасан бөгөөд алба хаагчдын үүрэг гүйцэтгэх нөхцөл, нийгмийн баталгааг сайжруулахаар улсын онц чухал болон бусад объектын хамгаалалттай холбоотой эрх зүйн орчныг боловсруулах, боловсронгуй болгох зорилгоор Дотоодын цэргийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахаар хуулийн төслийг боловсруулжээ.

Хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулснаар Монгол Улсын Батлан хамгаалах тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.2 дахь хэсэгт заасан “Төрийн цэргийн байгууллагууд нь цэргийн эрх зүйн хэм хэмжээ, цэргийн нийтлэг дүрмүүд, цэргийн цол, цэргийн алба хаагчийн бие бялдрын стандарт, энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцох байдлаараа нэгдмэл байна” гэж, Төрийн албаны тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2 дахь заалтад заасан “мэргэшсэн, тогтвортой байх” гэж Цэргийн алба хаагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.3 дахь заалтад заасан “албаны үүргээ гүйцэтгэх үедээ цэргийн дүрэмт хувцас, техник, материал хэрэгсэл, ажиллах нөхцөл, баталгаагаар хангагдах” гэж заасан зохицуулалтууд хангагдах юм байна. Дотоодын цэргийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд зарчмын шинжтэй дараах зохицуулалтуудыг шинээр тусгасан байна. Дотоодын цэргийн байгууллага нь Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлыг хангах үндсэн чиг үүргийг хуульд заасан бүрэн эрхийн хүрээнд хэрэгжүүлэх төрийн цэргийн байгууллага мөн гэж тодорхойлон, төрөлжсөн болон дэмжлэг үзүүлэх, энхийг дэмжих, террорист үйлдлийн сөрөг тусгай ажиллагаанд оролцох нэгжтэй байхаар зохицуулсан. Мөн дотоодын цэргийн штабыг дотоодын цэргийг удирдах, мэргэжлийн төв байгууллага болон штабын даргын албан тушаалд тавигдах шаардлагыг хуулийн төсөлд цагдаа болон дотоодын цэргийн аль нэг байгууллагад эсхүл тухайн 2 байгууллагад нийт 18-аас доошгүй жил ажилласан байхаар тусгаж, дотоодын цэргийн командлагчийн эзгүйд тодорхой эрхийг штабын дарга хэрэгжүүлэхээр тусгажээ. Дотоодын цэргийн алба хаагчдын ажил үүргээ гүйцэтгэх нөхцөлийг сайжруулах зорилгоор Цагдаагийн албаны тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлийн 59.1.4 дэх заалтад “хот суурин дотор такси, үйлчилгээнээс бусад нийтийн тээврийн хэрэгслээр үнэ төлбөргүй зорчих” гэж, 87 дугаар зүйлийн 87.3 дахь хэсэгт заасан “цагдаагийн алба хаагч шилжин ажиллах болсноос шалтгаалан эхнэр, нөхөр нь хөдөлмөрийн гэрээгээ цуцлахад хүрвэл түүнийг тэргүүн ээлжид ажлаар хангах бөгөөд ажлаар хангаж хангаагүй нөхцөлд ажилгүй байсан хугацааны эрүүл мэндийн болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийг тухайн үед мөрдөж байгаа цалингийн доод хэмжээгээр тооцож улсаас олгоно” гэж, 89 дүгээр зүйлийн 89.2 дахь хэсэгт “Аймгийн төвөөс бусад суманд тасралтгүй ажиллаж байгаа цагдаагийн албан хаагчид 30 сарын цалинтай тэнцэх хэмжээний мөнгөн урамшууллыг 5 жил тутам олгох бөгөөд мөнгөн урамшуулал олгох журмыг Засгийн газар батална” гэж заасан нийгмийн баталгааг дотоодын цэргийн албан хаагчид нэгэн адил эдлүүлэх зохицуулалтыг тусгасан байна.

Дотоодын цэргийн алба хаагчийг албан үүргээ гүйцэтгэж байх үед дотоодын цэргийн командлагчийн зөвшөөрөлгүйгээр албадан саатуулах, цагдан хорих, баривчлах, орон байр, албан тасалгаа, унаа болон биед нь үзлэг, нэгжлэг хийхийг хориглох, хараат бус байдлаар албан үүргээ гүйцэтгэх нөхцөлийг бүрдүүлж, бусад төрийн цэргийн болон хууль сахиулах байгууллагын алба хаагчийн нэгэн адил алба хаасан хугацааг тооцохдоо ажилласан 1 жилийг 1 жил 3 сараар тооцох зохицуулалтыг тусгажээ.

Улсын онц чухал объектод үүссэн нөхцөл байдалтай холбогдуулан шаардлагатай тохиолдолд хууль тогтоомжид заасны дагуу нэмэлт хүч, хэрэгсэл дайчлах, объектын хамгаалалтын найдвартай, аюулгүй байдлыг хангах, үйл ажиллагаанд нь шинжлэх ухааны ололт, орчин үеийн техник технологи, инженер техникийн хэрэгслийг нэвтрүүлэх, болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хамгаалуулагч байгууллагын нэмэлт санхүүжилтийг авч ашиглах талаар зохицуулалтыг нэмж тусгасан байна.

Цаг үеийн нөхцөл байдалтай холбогдуулан шаардлагатай тохиолдолд улсын онц чухал объектоос бусад объектыг дотоодын цэргийн хамгаалалтад авч, аюулгүй байдлыг хангах чиг үүргийг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй хэмээн үзжээ.

Улсын онц чухал объектын хамгаалалтад гэмт хэрэг, зөрчлөөс зөрчил гарахаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хамгаалалттай байгаа объектын ойр орчимд илэрсэн сэжиг бүхий хүн, тээврийн хэрэгсэлд үзлэг хийх, бичиг баримтыг шалгахад баримтлах Цагдаагийн албаны тухай хуульд заасан үйл ажиллагааны нийтлэг шаардлагыг нэмж тусган, гаргасан зөрчлийг шийдвэрлэх, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаанд мөрдөх журам, зарчмыг нэмж тусган, шаардлагатай тохиолдолд цагдаагийн байгууллагад шилжүүлэх нь зүйтэй хэмээн үзэж, холбогдох зохицуулалтыг төсөлд тусгажээ.

Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.5- “Байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслийг хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлэг явуулах үед гишүүд хууль санаачлагчаас хуулийн төслийн үзэл баримтлалын талаар асуулт асууж, үг хэлж болно” хэмээн заасан байдаг. Энэ дагуу Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Адьшаа, Б.Энхбаяр, Ц.Сандаг-Очир нар асуулт асууж, хариулт авав. Төслөөр хуулийн 36 дугаар зүйлд 36.6, 36.7 гэсэн хоёр хэсэг нэмэхээр тусгаад байгаагийн нэг нь буюу “36.7.Дотоодын цэргийн алба хаагчийг гэмт хэрэг үйлдэж байхад нь, эсхүл хэргийн газарт гэмт үйлдлийнх нь нотлох баримттайгаар баривчилснаас бусад тохиолдолд албан үүргээ гүйцэтгэж байх үед Дотоодын цэргийн командлагчийн зөвшөөрөлгүйгээр албадан саатуулах, цагдан хорих, баривчлах, орон байр, албан тасалгаа, унаа болон биед нь үзлэг нэгжлэг хийхийг хориглоно” гэсэн заалтад шүүмжлэлтэй хандаж буйгаа Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Адьшаа, Б.Энхбаяр нар илэрхийлээд, тодруулга хийв. Зөвхөн Ерөнхийлөгч, шүүгч, Ерөнхий прокурор, Цэцийн гишүүдэд үйлчилдэг халдашгүй байдлын бүрэн эрхийг дотоод цэргийн алба хаагчдад хуулиар олгож буйг шүүмжиллээ. Тус заалтын “…албан үүргээ гүйцэтгэж байх үед…” гэсэн хэсгийг ажлын хэсэг тодотгоод “Улсын онц чухал объектуудыг хамгаалах үедээ дотоодын цэргийн алба хаагчид галт зэвсэг хэрэглэдэг. Ээлж солилцох явц нь тусгай дүрэм, журмын хүрээнд явагддаг бөгөөд тухай бүрдээ дотоодын цэргийн командлагчид заавал мэдэгддэг. Төслөөр хуульд нэмэхээр тусгасан 36.7 дахь хэсэг нь дотоодын цэргийн байгууллагын үйл ажиллагааны шуурхай, тасралтгүй байдлыг хангах зорилготой” гэдэг тайлбарыг өгөв.

Хуулийн 7 дугаар зүйлд “Дотоодын цэрэг нь төрөлжсөн болон дэмжлэг үзүүлэх, энхийг дэмжих, террорист үйлдлийн сөрөг тусгай ажиллагаанд оролцох мэргэжлийн нэгжтэй байна” гэсэн 7.3 дахь хэсэг нэмж байгаа талаар Б.Энхбаяр гишүүн асуулт асуулаа. Энхийг сахиулах ажиллагаанд цагдаа, дотоодын цэргийн байгууллагууд оролцох эрх зүйн үндэс бүрдээд Засгийн газраас тогтоол гаргаад байгаа бөгөөд энэ үүднээс Дотоодын цэргийн тухай хуульд эрх зүйн байдлыг нь тодорхой болгохоор холбогдох нэмэлт, өөрчлөлтийг хийж буйгаа Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд тайлбарлав. Цаашид төрийн өмчит компаниудын онц чухал объектуудын хамгаалалтыг дотоодын цэрэг хариуцах нь зүйтэй хэмээн холбогдох судалгаа, мэдээллийн үндсэн дээр шийдвэрлэсэн тул дотоодын цэргийн байгууллагыг бэхжүүлэх ажлыг шат дараатай хийж байгаа гэв. Үй олноор хөнөөх зэвсэг дэлгэрүүлэх болон терроризмтой тэмцэх тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.1.6-д дотоодын цэргийн штаб, анги, салбар нь террорист үйлдлийн сөрөг тусгай ажиллагаанд оролцохоор заасан байдаг бөгөөд хууль тогтоомжуудыг нийцүүлэхээр тус зохицуулалтыг төсөлд тусгасан хэмээн ажлын хэсгээс хариулт өгсөн.   

Цагдаа, дотоодын цэргийн байгууллагад 18-аас доошгүй жил ажилласан бол дотоодын цэргийн штабын даргаар ажиллах боломжтой гэх заалт нь бусад хууль дахь жишиг шаардлагаас хэт өндөр хэмээн үзэж байгаагаа Б.Энхбаяр гишүүн илэрхийлсэн, уг асуудалтай холбогдуулан Х.Нямбаатар сайд дэлгэрэнгүй тайлбар өгсөн юм. Мөн гишүүний тодруулсан Дотоодын цэргийн тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлд 9.4 дэх зүйлийг нэмж байгаатай холбоотой тайлбарыг сайд өгсөн.

Түүнчлэн дотоодын цэрэг, хот суурингийн дотор таксинаас бусад нийтийн тээврээр үнэ төлбөргүй зорчих эрхтэй болгох зохицуулалтыг Б.Энхбаяр гишүүн шүүмжилж, байр сууриа илэрхийлэв.

Хуулийн төсөл дэх дотоодын цэргийн алба хаагчдын нийгмийн баталгаатай холбоотой Улсын Их Хурлын гишүүний тодруулгад ажлын хэсгээс хариулт өглөө.

Дотоодын цэргийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэхтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Дэлгэрсайхан, Ц.Сандаг-Очир, Д.Цогтбаатар, Ш.Раднаасэд, Х.Нямбаатар нар үг хэллээ. Дараа нь санал хураалт явуулахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 80 хувь нь дэмжсэн тул Байнгын хорооны энэ талаарх санал, дүгнэлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар боллоо.