Р.Отгончимэг: Ариун цэврийн байгууламжийн шийдэл байгаль орчны асуудал болон хувирч байна

Нийгмийн ажилтан гэхээр зөвхөн төрийн байгууллагад ажилладаг гэх ойлголт өөрчлөгдөж, энэ мэргэжлийг эзэмшсэн хүмүүс өдгөө хувийн хэвшил, иргэний нийгмийн салбарт олноороо ажиллах болсны нэг нь Раднаажавын Отгончимэг юм. Өнөөдөр нийслэлийн гэр хороолол, төв суурин газар, жуулчны баазуудад нүхэн 00-н асуудал тулгамдаад байгаа билээ. Энэ болон бусад сэдвээр  “Нутгийн шийдэл” НҮТББ-ын Удирдах зөвлөлийн гишүүн, “Жорлонгоо өөрчилье” төслийн гүйцэтгэгч “Мини шийдэл” хоршооны дарга Р.Отгончимэгийг “Өглөөний зочин”-оор урьж ярилцлаа.

НӨЛӨӨЛЛИЙН НИЙГМИЙН АЖИЛ ГЭДГЭЭР БИ АНХ УДАА ДИПЛОМ БИЧСЭН БАЙХ

-Нийгмийн ажилтан мэргэжлийг яагаад сонгосон бэ. Энэ мэргэжлээр сурахад сонирхолтой байв уу?

-Одоогийн хэллэгээр ЭЕШ өгч байхад Хөвсгөл аймагтаа миний нэр эхнээсээ хоёрт жагсаж байлаа. Эхний хүүхэд МУИС-ийн монгол хэл бичиг, монгол судлалын ангийг сонгон авсан. Дараагийн хуваарь монгол хэл, уран зохиол гэсэн МУИС-ийн анги байсан ч би нийгмийн ажилтны мэргэжлийг сонгосон. Монголд дөнгөж л энэ мэргэжил анх гарч ирж байсан үе. Сурлагаараа хоёрт жагссан гэхээр одоогийнхоор бараг 800 оноо авсан юм шиг байгаа юм. Эхний хоёр жилдээ бол яахав, ерөнхий онолоо сураад л явсан. Гуравдугаар курсээсээ олон нийттэй, хүүхэдтэй, хөдөлмөр хамгаалал, ахмад, эмэгтэйчүүд гэх мэт чиглэл чиглэлээрээ ажиллаж судалгаа хийж болох юм байна гэсэн ойлголттой болсон доо. Сурахад их сонирхолтой байсан. 

-Ажлын гараагаа хаанаас эхэлсэн бэ?

-Би нийгмийн ажилтан, тэр дундаа халамж зүйчийн бакалаврын зэрэгтэй төгсөж байлаа. Нийгмийн ажлынхаа чиглэлээр Үлэг гүрвэлийн музейд 3-4 жил ажилласан. Музей анх нээгдэж байсан болохоор бүх л төрлийн ажил, түүний дотор боловсролын ажлаа түлхүү хийж байсан. Хүүхдүүдэд үлэг гүрвэлээ танилцуулж, янз бүрийн хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг байв. Үүний дараа Интерном номын дэлгүүрт нэг жил ажилласан. Энгийн дэлгүүрийг бодоход номын дэлгүүрийн үйлчлүүлэгчид арай өөр, бас өөрийн гэсэн онцлогтой, өөрийн гэсэн соёлтой байдаг гэх үү дээ. Р.Энхбат захирал шинэ номын танилцуулгаа өөрөө ихэвчлэн хийж, маш сайн сургаж зөвлөдөг. Миний хувьд номд сонирхолтой, дуртай. Ямар ч ажлыг дуустал нь чин сэтгэлээсээ хийдэг учраас тэр утгаараа шинэ номын танилцуулга хийгээсэй, тэр дундаа Р.Энхбат захирал өөрөө хийгээсэй гэж хүлээдэг байлаа.

-Р.Энхбат захирлын хэлж ярьж байснаас юу нь санаанд их тод үлдсэн бол?

-Р.Энхбат захирал номын дэлгүүрийн зааландаа гарч ирээд л танхимаа ажиглаад алхаж явдаг байсан. Номуудаа хараад л. Тэгтэл нэг өдөр тэгж ярьж байсан юм. “Одоо үеийн залуучууд номыг “шуурч” авч байна. Бестселлерт орсон номыг хараад эргэлзэхгүй авдаг. Эсвэл “Аан, тэр их дажгүй ном байна лээ” гэж нэгийнхээ ярихыг сонсоод авдаг. Уг нь бол чи заавал тэр хүний сонирхож байгаа номыг сонирхох албагүй шүү дээ. Чи өөрийнхөө сонголтоор л тухайн номыг сонгох ёстой, шуурч болохгүй” гэж ярьж байсан юм.     

-Тэндээсээ “Нутгийн шийдэл” рүү орохоор шийдсэн нь сонин байна? 

-“Нутгийн шийдэл”-ээс “Жорлонгоо өөрчилье” сургалт явуулдаг байсан үе. Тэндээс над руу залгаад сургалтын ажилд туслаач гэхэд нь би Интерномын ажлынхаа амрах ээлжтэй өдрөөр очиж байлаа. Тэгээд л тэр өдрөөс хойш “Нутгийн шийдэл” рүү “урвачихсан” даа.

-“Нөлөөллийн нийгмийн ажил” сэдвээр магистрын дипломоо хамгаалсан гэж дуулсан. Энэ тухайд жаахан дэлгэрүүлж ярих уу?

-Бидний мэддэг хүүхдийн эрх, эмэгтэйчүүдийн эрх эсвэл хөдөлмөр эрхлэлт гэх мэт нийтлэг сэдвүүд байдаг. Миний хувьд хүмүүсийн сэтгэлгээ, хандлагад нөлөөлөх хэмжээний ажил хийж байгаа учир энэ сэдэв дээрээ судалгаа хийж магистрын зэргээ хамгаалсан. “Ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах нөлөөллийн нийгмийн ажил” гээд яг хийж байгаа ажлаараа сэдвээ сонгосон юм. ШУТИС-д бол нийгмийн ажилтны магистр, докторууд байгаа л даа. Гэхдээ нөлөөллийн нийгмийн ажил гэдгээр бол би анх удаа диплом бичсэн байх.

Би нөлөөллийн нийгмийн ажилтан болохоор суралцаж дипломын ажил хийх явцдаа маш их судалгаа хийсэн. Дэлхий нийтийн хандлага ер нь ямар байгаа юм, манайх ямар түвшинд байна гэх мэтээр. Дэлхий дээр хуурай, нойтон гэсэн хоёр технологиор ажиллах боломжтой жорлон байна. Нойтныг нь бол дулаан орныхон усаар урсгаад шийдчихэж байгаа юм. Хүйтэн сэрүүн бүсийн, газар зүйн бүсийн хувьд Монголоос хойш байдаг Финланд, Швед, Америкийн хойд талын Аляск гэх мэт газрууд дандаа хуурай жорлонтой байдаг юм байна. Яагаад гэхээр тэнд маш хүйтэн болоод хөлдчихөөр устай жорлонг хэрэглэх ямар ч боломжгүй.

“VIP ҮЙЛЧИЛГЭЭ”, ГЭР БҮЛИЙН ХЭРЭГЛЭЭНД ХУУРАЙ ЖОРЛОН ИЛҮҮ ТОХИРОМЖТОЙ  

-Хүмүүс хуурай жорлонгийн ач холбогдлыг хэр сайн ойлгож байгаа вэ. Үүнийг ойлгуулах нөлөөллийн ажлыг яаж хийсэн бэ?

- Манайх анх 2019 онд хуурай жорлон оруулж ирж байсан шүү дээ. Тэр үеэс хойш зургаа дахь жилдээ явж байна. Монголд анх хуурай жорлон орж ирж байсан учраас ирж үзэх гэсэн хүмүүсийг хэдэн цагт ч байсан хүлээж аваад үзүүлж, тайлбарлаад байж байдаг байлаа. Одоо бол “Жорлонгоо өөрчилье” гээд фэйсбүүк хаяг, “Мини шийдэл” гээд пэйж, веб хуудас байна. Түүгээрээ хүмүүст мэдээллийг хүргэж байгаа. Бид энэ хугацаанд 1000 гаруй хэрэглэгчтэй болсон байна. Хүмүүс өрхийн хэрэглээ, нийтийн хэрэглээ гээд олон газар хэрэглэж байгаа учраас мэдлэг сайтай болжээ. Сонирхоод авъя гэсэн хүмүүс хэзээ ч хамаагүй ирээд авдаг болсон.

-Ямар үнэтэй байдаг вэ?

-Хуурай жорлонгийн үнэ 1.0- 1.2 сая төгрөг байдаг. Манайхаас худалдан авалт хийхдээ урьдчилгаа 50 хувь төлөөд 5 сарын хугацаанд зээлээ төлөөд авч болдог. Ямар нэгэн нөхцөл тавихгүй, банк дамжихгүйгээр шууд хувь хүнтэй гэрээ хийгээд өгдөг.

-Монгол Улсын Засгийн газраас 2023-2025 оныг “Монголд зочлох жил” болгон зарласан. Гэтэл хөдөө орон нутагт хуурай 00-н шийдэл хэрэгжээгүй хэвээрээ л байна. Ялангуяа жуулчны баазуудад тийм байдаг шүү дээ?

-Жуулчны баазуудын хувьд байдал арай өөр. Жишээ нь, түрүү жил аялал жуулчлалын баазууд манайхаас авч байсан. Тусгай зөвшөөрлөө сунгахад нүхэн жорлонтой бол сунгахгүй гээд журам гарчихсан. Тэгээд нүхэн жорлонгоо заавал өөрчлөх шаардлагатай болсон учир бараг албан шаардлагаар жорлонгоо өөрчилж байгаа юм билээ.

-Нэг жуулчны бааз дунджаар хэдэн хуурай 00 авдаг вэ?

-Эхний ээлжид эрэгтэй, эмэгтэй, хүүхэд гээд гурвыг авдаг. Мөн VIP өрөөнүүд гэж байна. Хоёр гэрийн дунд жорлонгоо тавьчихсан. Гэрүүдээ мансардтай ч юм шиг барьчихсан, ард нь жорлонгоо байрлуулсан гэж нэг хүн ярьж байсан. Тэгэхээр гэр бүлээрээ нэг гэр авлаа гэхэд VIP жорлонтой. Тэгэхээр манай хуурай жорлон бүр VIP өрөөний жорлон болж байгаа юм. Жорлон авсан хүмүүс маань манайхаас уут, бодис гэх мэтийг эргэж авахдаа нийтийн хэрэглээнд болон VIP өрөөнд хэрхэн яаж сонговол зүгээр вэ гэдгээ ярьсаар ирдэг. Жишээ нь, нэг аялал жуулчлалын бааз “Ангийнхны уулзалтын хүлээн авалтад хэрэглэж үзсэн боловч хэцүү байсан. Хүмүүсийн ухамсар, мэдлэг сайжиртал одоохондоо энэ жорлонгоо зөвхөн VIP өрөөндөө тавья гэж бодсон” гэж хэлж ирж байсан.

-Хуурай жорлон хэдэн янзын загвартай орж ирж байгаа вэ?

-Манай жорлонгийн хоёр загвар байдаг. Нэг нь хамгийн анх ирж байсан, үртсээ гар ажиллагаагаар хийдэг. Сүүлд ирсэн нь болохоор яг энэ боловсон 00 шиг ардаа бочкитой болчихсон. Түүгээрээ үртсээ дарахаар хийчихдэг. Гэтэл тэр бүр үртсээ цэнэглэж чадахгүй, нэг мэдэхэд л дуусчихсан байдаг юм байна л даа. Нийтийн хэрэглээнд бол хувингаас шууд үртсээ хутгаад хийдэг нь маш зүгээр юм байна гэх юм билээ.

-Үүнийг суурилуулах ажил бас байна биз?

-Суурилуулах ажил явагддаг. Гэхдээ холоос ирж байгаа хүмүүс өөрсдөө суурилуулж чадна гээд манай жорлонг аваад л явчихдаг. Ирэхэд нь зааж зөвлөөд өгөхөөс гадна бүх заавар нь байгаа болохоор тэрийгээ аваад л явчихдаг.

-“Жорлонгоо өөрчилье” төслийг удирдаад ажиглаж байхад хүмүүсийн хандлага зургаан жилийн дотор хэр өөрчлөгдөж байна вэ?

-Эхний үед ирсэн хүндээ бараг хоёр цаг жорлонгоо тайлбарлаж ярьдаг байлаа. Тэр хүн нь завтай явж байвал ойлгохгүй байгаа зүйлээ лавлаж асуугаад л байна. Энийг яадаг, яаж цэвэрлэдэг, тийм асуудал гарвал, шингэн хойшоо нь орчихвол яах вэ гэх мэтээр зөндөө асуулт асуудаг. Тэр үеэ бодвол одоо ирж байгаа хүмүүсийн ойлголт өөр болсон. Ер нь бол танай жорлонг ойлгочихсон, айлд ч гэсэн харж байсан гэх мэтээр ярьсаар орж ирж байна. Тэгэхээр хүмүүст ямар нэгэн хэмжээгээр нөлөөлсөн л гэж бодож байгаа. Түүнийгээ дагаад тайлбарлах хугацаа ч гэсэн багассан. Манайх мөн утсаар ерөнхий мэдээлэл өгдөг. Үнэхээр анх удаа авч байгаа хүмүүст бол тайлбарлах хугацаа нэлээд орно л доо. Зун бол манай утас бараг өдөр шөнөгүй дуугарна.

“ЖОРЛОНГОО ӨӨРЧИЛЬЕ” ГЭСЭН САНАА ЗОРИЛГОТОЙ ХҮМҮҮСИЙН УХАМСАР АРАЙ ӨӨР БАЙДАГ

-Зөвхөн аялал жуулчлал гэлтгүй, зусланд, гэр хороололд, мөн хөдөө амьдарч байгаа хүмүүс ч хуурай жорлонг хэрэглэх боломжтой юм байна шүү дээ?

-Эхний ээлжид сургалтаа явуулж жорлонгоо өөрчлөх ёстой юм байна аа гэдгийг хүмүүсийн ухамсарт суулгаж өгсөн. Анх хуурай жорлон оруулж ирж байхдаа 800 мянган төгрөгөөр үнэлж байсан юм. Төлөх боломжгүй, үнэтэй байна гэх юм бол урьдчилгаа 20-25 хувь төлөөд үлдсэн 75-80 хувиа 20 сарын турш төлдөг байлаа. Тэрийг бид 20/20 жорлонгийн зээл гэж нэрлээд өгч байсан. Урьдчилгаа нь 160 мянган төгрөг, сард төлөх мөнгө нь 32 мянган төгрөг болж байсан. Манайхны төлбөрийн чадварт яг таарч байсан юм. Жилдээ 300 гаруй хүн жорлонгоо өөрчилж байсан. Тэгтэл ковидын үед гэнэт хүндэрсэн л дээ. Тээврийн болоод гаалийн зардал хэд нугарч нэмэгдээд бидний санхүү шавхагдсан. Тэгээд би “Мини шийдэл” хоршооныхоо тэргүүлэгчдийг хуралдуулаад, энэ асуудлыг яах вэ гэж ярилцаад, бид жорлонгийнхоо үнийг арга буюу нэмж нэг сая болгож байсан. Цаашдаа жорлонгийнхоо урьдчилгааг 50 хувь болгоод, төлбөрийн хугацааг таван сар болгосон. Одоо бол хүмүүс  урьдчилгаа 500 мянгыг төлөөд үлдсэн мөнгийг нь таван сарын хугацаанд сардаа 100 мянган төгрөг төлөөд авч байгаа.  Боломжтой нь бол шууд мөнгөө төлөөд л авчихдаг.

-Зээлээр хуурай жорлон авахад давхар зээл нөлөөлөх үү?

-Зээлийн хувьд янз бүрийн нөхцөл шаардлага тавьдаггүй. Жорлонгоо өөрчилье гэсэн санаа зорилготой хүмүүсийн ухамсар бусдаас арай өөр, нэг түвшин дээгүүр гэж хэлж болно. Үнэхээр энэ сард өгч амжихгүй нь, дараа сард нийлүүлээд өгчихье гэж ярих хүмүүс бий. Жорлонгийн зээл бол өөр шүү.

-Хүмүүсийн ухамсрыг ийм түвшинд хүргэж чадна гэдэг бол үнэхээр нөлөөллийн ажлын үр дүн юм даа?

-Манайх пэйж хуудас дээрээ мэдээллээ тавиад хүмүүс утсаар юм уу, чатаар мэдээлэл авдаг. Мөн мэдээлэл хүссэн хүнд болон манайхыг зориод ирсэн хүн бүрд тайлбарлаад, зөвлөөд гаргаж байна. Энэ утгаараа нөлөөлөөд  явж байгаа. Зун айхтар үер болсны дараа “За, танай жорлонг л авах юм байна” гэж олон хүн ирсэн. Тэдний нэг нь  Дамбадаржаад байдаг айл. Айлуудын жорлон халиад гараад ирсэн үед хөрш нь ерөөсөө сандрахгүй болохоор нь гайхаад “Танайх ямар жорлонтой юм бэ” гээд асууж л дээ. Нөгөө айлын хүн нь манайх нэг ийм хуурай жорлонтой гэхэд нь “Тийм үү, хуурай жорлон гэж ямар юм байдаг юм бэ” гээд үзэж харчхаад ирсэн байгаа юм. Тэгээд л “Үүнийг чинь авъя, ийм юм байдаг гэдгийг яагаад мэдэхгүй явж байсан юм бэ” гээд л аваад явсан. Тэр хүртэл маш том нөлөөлөл болж байгаа юм л даа.

-Манай улсын жорлонгийн стандарт хэрэглээнд хэр нийцдэг бол оо. Хүмүүст хэр тухтай байгааг сонирхож үзэв үү?

-Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас баталсан жорлонгийн стандарт гэж бий. Яг тэр стандартад заасныг нь харахаар учир дутагдалтай санагддаг. Мэдээж, олон талын хүмүүс оролцсон байх л даа. Жишээлбэл, бүхээгийн хэмжээ нь 1м*1,2м*1м гэж байгаа юм. Энэ нь маш давчуу. Улаанбаатар хотын гэр хорооллын иргэдэд 2-3 сая төгрөгөөр жорлонг нь үнэгүй хийж өгөөд байгаа. Хүн жорлонд ороод чөлөөтэй, тавтай тухтай бие засаад хажууд нь хогийн сав тавьж болохоор орон зайтай, суухад ч гэсэн тохитой байх ёстой. Тэгэхэд бүхээг нь хүртэл стандарт биш байдаг.

-Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас “Жорлонгийн чуулган” гэж хийгээд байсан шүү дээ. Та оролцсон байх. Юу ярьцгааж байсан бэ?

-Манайхаас сонирхож ажиглагчаар оролцсон. Тэгэхэд бохир соруулдаг машин бүр тээвэрлэсэн бохироо цэвэрлэх байгууламж руу өгдөггүй юм байна гэдгийг олж мэдсэн. Цэвэрлэх байгууламжийн тухай Ус сувгийн удирдах газраас тэр чуулган дээр юу гэж хэлж байна вэ гэхээр “Бид хувь хүний тэр соруулсан бохирыг хүлээж авах хүчин чадал байхгүй ээ” гэж байгаа юм. Ийм тохиолдолд тэд бас нэг газар аваачаад л асгачихаж байгаа гэсэн үг. Энэ бол том асуудал. Үүнд ямар нэгэн зохицуулалт хэрэгтэй.

-Зохих нөхцөлийг нь бүрдүүлээгүй бол нүхэн жорлонг багасгана гэдэг төлөвлөлт зүгээр л хоосон амлалт болох нь ээ?

-Тийм ээ. Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт нүхэн жорлонг цөөрүүлнэ гэсэн заалт орууллаа гэж бодоход яаж цөөрүүлэхээ сайтар бодож төлөвлөх хэрэгтэй. Ямар нэгэн байдлаар устай ариун цэврийн өрөөтэй, жорлонтой боллоо гэхэд тэр суманд соруулдаг машин байхгүй, цэвэрлэх байгууламжгүй бол тэр сум хэзээ ч жорлонгоо өөрчилж чадахгүй гэсэн үг. Өнөөдрийн байдлаар жуулчны баазууд Тэрэлжид маш их байна. Тэр хавьд нь цэвэрлэх байгууламж байхгүй. Бохироо соруулах машин дуудаж цэвэрлүүлэхэд нөгөө машинууд нь цэвэрлэх байгууламжид нэг нь ч өгдөггүй. Бас л хаа нэг газар асгадаг.

-Налайхын цэвэрлэх байгууламж хүлээж авдаггүй гэж үү?

-Налайхын цэвэрлэх байгууламж айл бүрийн бохирыг хүлээж авах хүчин чадал байхгүй гэдэг. Жорлонгийн асуудал нь зөвхөн жорлонгийн асуудал биш,  байгаль орчны асуудал болон хувирч байна. Хөрс бохирдоно гэдэг бол маш том асуудал. Бидний нүдэнд харагдахгүй усны судлууд байдаг. Тэр судлууд дээр бохироо асгачихаар газрын гүн рүү нэвчинэ, усны бохирдол бий болно. Жорлонгийн асуудал мэт боловч хөрс, ус, агаар гээд асуудал өргөжөөд явчихаж байгаа юм.

Сэдэв нь жорлон гэж байгаа боловч байгаль орчинтой яалт ч үгүй холбоотой. Орчны бохирдол, хөрсний бохирдол, ундны усны бохирдол гээд яах аргагүй байгаль орчинтойгоо шууд холбогдоод байна л даа.