Ард нийтийн санал асуух нь ардчиллын дээд хэлбэр

МАН сонгуулийн тухай хуулиар ард нийтийн санал асуулга явуулах тухай УИХ-ын тогтоолын  төсөл санаачилж,  санал авахаар Засгийн газарт хүргүүлээд байгаа. 

Энэ хаврын чуулганы хэлэлцэх асуудлын нэг нь Сонгуулийн тухай хууль. Ном журмаараа бол энэ хууль сонгууль явуулахаас наанадаж зургаан сарын өмнө батлагдсан байх ёстой  учир хоног хугацаа давчуу, тэр боломжит хугацаа нь энэ хаврын чуулган болж таараад байгаа юм.

Манай улс төрчид сонгууль бүрийнхээ өмнө Сонгуулийн хуулиа шинэчлэдэг зуршилтай. Үүнийгээ хуулиа төгөлдөржүүлэх гэсэн эрэл хайгуул гэж тайлбарладаг. Харин сонгогчдын зүгээс бол өөрсдийнхөө дахин сонгогдох магадлалыг нэмэгдүүлэх гэсэн  оролдлого гэж харах нь илүүтэй. Үнэндээ бол Монголд парламентат ёс төлөвшиж чадахгүй байгаагийн наад захын жишээ гэвэл энэ сонгуулийн хуулийн тогтворгүй байдал.

Сонгуулийн тогтолцоогоо хэрхэн өөрчлөх талаар эрх баригчид өөр  өөр санал бодолтой байдаг.  Энэ нь үг хэлээ ололцоход төвөгтэй нөхцөл байдал үүссэний улмаас МАН бүх нийтийн санал асуулга явуулж Сонгуулийн хуулийн ард гарахаар төлөвлөж байгаа бололтой. Хэрэв энэ удаад үнэхээр МАН-ын санаж сэдсэнчлэн бүх нийтийн санал асуулгаар хуулиа шинэчлээд авчихвал урьдынх шиг сонгууль бүрээр өөрчлөөд байх шаардлагагүй болно.  Учир нь энэ бол ард түмний сонголт учраас хууль тогтоогчдын гарын үзүүрээр дахин дахин өөрчлөхгүй гэсэн үг. Хуулийн тогтвортой, бас нийт ард түмний эрх ашгийг илэрхийлэх сонгуулийн тогтолцоо гэдэг үүднээсээ бол энэ санал асуулгыг буруутгах аргагүй.

2012 оны сонгуулийг мажоритар, пропорционал хосолсон буюу 28:48 гэсэн  хувь тэнцүүлсэн системээр явуулсан. Өөрөөр хэлбэл гишүүдийн 28 нь намын нэрсийн жагсаалтаар орж ирсэн. Асуудлын гол нь энэ намын жагсаалтаар орж ирэгсдэд байгаа юм. Тэднийг ард түмний төлөөлөл гэж харахад хэцүү. Өөрийг нь хоолонд хүргэсэн намынхаа төлөө л ажиллана. Тэд даргынхаа төлөө, намынхаа эрх ашгийн төлөө түрүүлж дуугардаг бэлээхэн жишээ бидний нүдний өмнө ил цагаан байгаа.  Тохиолдлын хүн эсвэл насаараа УИХ-д суухыг санаархагчид, нам дагаж намирагсад улс төрд орж ирэх үүд хаалгыг энэ  пропорционал  хослол нээж өгөөд байгаа юм. Тойрогт очоод гарч чадахгүй, нэр хүндээ гээсэн, ард түмэндээ танигдаагүй  улс төрчдийн ганц найдвар бол мэдээж намын жагсаалт байх бөгөөд  тэд төрд гараад зөвхөн намынхаа дуу хоолой, дуулгавартай зарц байхаас хэтрэхгүй.

Тиймээс МАН нэг тойрог, нэг мандат гэсэн  хувилбараар 100 хувь  мажоритар байх нь зүйтэй гэсэн байр сууринаас  хандаж байгаа юм. Жинхэнэ ард түмний төлөөлөл болох үүднээсээ,  нөгөөтэйгүүр тухайн улс төрчийн нэр хүндийн илэрхийлэл болох талаасаа энэ хувилбар илүүтэй гэдэг нь тодорхой. Хэрэв энэ хувилбараар сонгууль явууллаа гэхэд өнөөдрийн энэ 76-ийн хэд нь тойргоос торойтол гарч ирэх бол.

Гэвч энэ хувилбар дээр намууд нэгдэнэ гэдэг  “мянгуужингийн үлгэр”.  Тэр дундаа улс төрийг өөрөөсөө илүү хайрладаг ч  нэр нүүрээрээ тойргоос гарч чадахгүй эрхмүүд  үүнийг хүсэхгүй. Ерөнхий сайдын зөвлөх Б.Дэлгэрмаа харин энэ  мажоритар, пропорционалийн алтан дунджийн талаар судлаач хүнийхээ хувьд  “2012 оны сонгуулиар нэг алдаа гаргасан нь “намын нэрсийн жагсаалт” гээд пропорционалын зохисгүй хувилбарыг гаргачихсан. Уг нь намын жагсаалтад орсон хүмүүс сонгогчдын саналыг давхар авах тийм хувилбар илүү зохистой” хэмээн саяхны нэг ярилцлагадаа дурдсан байна билээ. Тэгэхээр хосолсон тогтолцоонд ч гэсэн гарц боломж байгаа гэсэн үг.

Сонгуулийн хууль хэрхэхээс наана ард түмний санал асуулга илүүтэй анхаарал татаж байна.

Ард түмнээсээ санал асуух нь ардчиллын хамгийн оргил хэлбэр байж таарна. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй гэдэгчлэн ард түмний шийдвэр хамгийн зөв байдаг.  Аливаа улс орны хэмжээний асуудлыг бултаараа хэлэлцэж хамтын шийдвэр гаргадаг улс төрийн шинэ соёл төлөвших нэг алхам болно. Нөгөөтэйгүүр монголчуудын эе эвийг гагнах хамгийн сайн аргын нэг нь энэ ард нийтийн  санал асуулга байх магадлалтай. Нэгдмэл үйл хэргийнхээ төлөө нийтээрээ нэг санаа бодолтой байх алхам  эндээс л эхэлнэ гэж харагдаад байна. 

А.Алтантуяа