Өнөөдөр 26800 төгрөгийн ногдол ашгаа авах уу, маргааш илүү их ашиг хүртэх үү!

“Эрдэнэс Тавантолгой" компани өнгөрөгч онд 720 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллаж хувьцаа эзэмшигч гурван сая гаруй иргэн тус бүрт 26.800 төгрөгийн ашиг ногдоод буй. Албаны болон мэргэжлийн хүмүүс төдийгүй иргэд хооронд ч ногдол ашгаа авах эсэх тухай маргаан ч өрнөжээ. Юуны өмнө энэ 26800 төгрөг иргэн бүрийн гарт бүрэн очихгүй гэдгийг дуулгах хэрэгтэй. Тус компанийн 1072 ширхэг хувьцааны нэгж үнэ 25 төгрөг. Нэгжийн үнийг 1072 хувьцаанд үржүүлэхээр иргэн бүрт 26800 төгрөг ноогдож байгаа хэрэг. Үүнээс 10 хувийн татвар тооцохоор иргэдийн гарт 24120 төгрөг очно. Хэрвээ хувьцаа эзэмшигч иргэн Үнэт цаасны дансаа нээлгэж амжаагүй бол данс нээлгэхэд 5000 төгрөг хасагдана гэхээр гар дээр ерөөсөө 19120 төгрөг ирэх юм байна. Үүнээс харвал өнөөх 26.800 төгрөг 19 мянган төгрөг болох нь. Нөгөө талаар хувьцааны мөнгө хувьцаа эзэмшигч тус бүрт бүрэн бүтэн очихгүй. Яагаад гэхээр 2011, 2012 онд 1072 хувьцаанаасаа оюутны сургалтын төлбөр, эрүүл мэндийн даатгал хэлбэрээр ашигласан хүн цөөн бус байдаг аж. Тэгвэл өнгөрөгч 2016 оны сонгуулийн өмнө Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газарт иргэд 300 ширхэг хувьцаагаа 300 мянган төгрөгөөр үнэлж худалдсан иргэдийн хувьд дээр дурдсан ногдол ашгийн хэмжээ багасна гэх мэт асуудал бий. Иргэд хувьцаагаа худалдсан ч юу байхав, тухайн үеийн эрх баригчид сонгуулиар санал авахын тулд хийсэн нэг ажиллагаа юм. Тодотгож хэлбэл, сонгогчдын өөрсдийнх нь мөнгөөр өөрсдөөс нь саналыг худалдан авах оролдлого байсан ч бүтэлгүйтсэн.

Тэгэхээр ногдол ашгийг хэрхэн яах тухай иргэдийн дунд ч тэр, судлаачид, албан хүмүүсийн дунд ч маргаан дэгдэж байгаа. Юуны өмнө иргэн тус бүрт очих 26.800 төгрөгийг хуримтлуулаад сан үүсгэхэд чамгүй их мөнгө учраас ямар нэг бүтээн байгуулалтад зарцуулах хүсэлтэй иргэн олон байна. Үүгээрээ бид ногдол ашиг авах ёстой гурван сая гаруй иргэнд 26.800 төгрөгөө авах сонирхолтой хүн байхыг үгүйсгэж байгаа хэрэг биш. “Газрын доорхи баялаг ард түмний өмч байна” гэсэн Үндсэн хуулийнхаа заалтын дагуу иргэн бүртээ ногдол ашиг өгөх гэж байгаа “Эрдэнэс Тавантолгой”, энэ шийдвэрийг гаргаж байгаа төрийг ч буруутгаж байгаа хэрэг биш.

Зөвхөн ногдол ашиг тойрсон судлаачид болон албаны хүмүүсийн зарим хэрэгтэй байж магадгүй санал санаачилгыг хүргэх гэсэн хэрэг. Уг нь иргэн тус бүрт очиж буй 26800 төгрөг тун өчүүхэн мөнгө хэдий ч ногдол ашиг авах ёстой хувьцаа эзэмшигчдийн тоонд үржүүлэхээр асар их мөнгөний тоо гарна. Тэгэхээр “олны хүч оломгүй далай” гэдэгчлэн энэ мөнгөө эргээд Монгол Улсын нийгэм эдийн засагт хувь нэмрээ оруулах бүтээн байгуулалтад оруулж, эргээд өөрсдөө илүү их ашиг хүртэе гэсэн санааг хаа хаанаа хэлж буй.

Өргөн утгаар нь авч үзвэл, “Эрдэнэс Тавантолгой” хөрөнгийн зах зээл дээр яах вэ, ямар ашигтай ажиллах вэ гээд асуудал бий. Харин тус компани цаашид олон улсын хөрөнгийн биржид 30 хувиа худалдаад, IPO хийхээр хувьцааных нь үнэлгээ илүү баталгаажихыг мэргэжилтнүүд ам дүүрэн хэлсэн. Нэгж хувьцаа 50 центээр зарагдлаа гэж бодоход л одоогийн ханшаар 1300 төгрөг болох бөгөөд иргэдийн 1072 хувьцааны үнэ 1.3 сая төгрөг болж өсөх юм байна. Нөгөө талаар шууд гадаад зах зээлтэй холбогдох төмөр замын салбарт хөрөнгө оруулах боломж бий. Тухайлбал, Зүүнбаян-Тавантолгой, Гашуунсухайт-Тавантолгой чиглэлийн төмөр замд хөрөнгө оруулахад энэ нь эргээд асар хурдан үр ашгаа өгөх бүтээн байгуулалт гэдгийг албаны зүгээс өгч байгаа.

Өөр бусад бүтээн байгуулалтын салбарт хөрөнгө оруулж хамтран ажиллах боломж олон байгаа бөгөөд хөрөнгө оруулсан бүтээн байгуулалтаа хувьцаа эзэмшигчид бүгд оролцоод хянаад явах боломжтойг ч өгүүлсэн. Энэ бүхнээс харахад иргэн бүрт тараах 26800 төгрөгийн ногдол ашгаас илүү маргааш олох орлого, ирээдүйн ашиг, эдийн засгийн үр өгөөж нь аль ч талаараа илүү гэдэг нь эндээс харагдана.

Монгол Улсад эдийн засгийн хүндрэл бий болж, сар бүр хүүхэд бүрт олгодог 20 мянган төгрөгөөсөө олон эцэг эхчүүд татгалзаж байсан. Тэр ч бүү хэл улс орноо эдийн засгийн хямралаас гаргахад сэтгэлээ зориулан гартаа зүүсэн бөгжөө хүртэл өгч байсныг бас мартаагүй байх. Тэгэхээр ногдол ашиг гэх хоногийн хоол залгуулж үл хүрэх цөөн хэдэн төгрөгөөс татгалзаж, иргэдэд нээлттэй сан байгуулъя. Иргэдийн ногдол ашгаас бүрдсэн энэ сан шилэн данстай байгаад нийгэмд чухал хэрэгцээтэй зүйл юу байна түүнд зарцуулдаг, бүтээн байгуулалтад хөрөнгө оруулдаг байх санал олон бий. Яахав, хуримтлалд үүссэн мөнгө дангаараа томоохон бүтээн байгуулалт босгох хэмжээний их мөнгө биш ч аливаа бүтээн байгуулалтад хөрөнгө оруулахад чамлахаар биш аж. Гэхдээ энэ бол зөв алхам гэдгийг албаны хүмүүс онцолж буй.         

Тэгэхээр энд мэдээлэл өгөх үүднээс иргэд бидний хувь эзэмшдэг “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн талаар дурдая. Тус компани 2017, 2018 онуудад 3.1 их наяд төгрөг, үүнээс 2018 онд 1.99 их наяд төгрөгийн орлоготой ажилласан гэх баримтыг албаныхан өгсөн. Ийнхүү ашигтай ажилласнаар 2010 оноос хойш үүссэн гадаад, дотоод өрийг төлж дуусгасан байна. Тиймээс “Эрдэнэс Тавантолгой” компани улсын төсөвт чамгүй их мөнгө төвлөрүүлж, ашигтай ажилласан нь эндээс харагдана. Гэхдээ эерэг үзүүлэлтэд хэт итгэж, үрэлгэн, бодлогогүй хандаж болохгүй гэдгийг албаныхан хэлсэн. Иймээс ойрын гурван жил “Эрдэнэс Тавантолгой”  компанийн ашгийг шууд хувьцааны ногдол ашиг болгон тараахгүй байвал удаан хугацаандаа ганц хоёр удаагийн ногдол ашиг байтугай үр өгөөжөө өгнө гэх зэргээр ярьж байна.

Бид урьд өмнө ногдол ашиг, хувьцаа, халамжийн чиглэлд асар олон тэрбум төгрөг цацаж байснаас юу ч үлдээгүй гашуун түүх олон бий. Цөөн жишээ дурдахад, өдгөөгөөс арав гаруй жилийн өмнө буюу 2008 онд өдгөөгийн МАН-ын тэргүүлж байсан С.Баяр сонгуулийн өмнө “Эх орны хишиг” нэртэй нэг сая төгрөгийг иргэн бүрт амлачихсан.

Сөргүүлээд АН-аас 1.5 сая төгрөг бас амлачихсан. Энэ удаагийн сонгуульд өдгөөгийн МАН ялалт байгуулж амласан нэг сая төгрөгөө өгөхөөс өөр аргагүй байдалд орж байв. Тиймээс 2009 онд УИХ-аар “Хүний хөгжил сангийн тухай хууль”-ийг баталж эхний ээлжинд 70 мянга, дараа нь 50 мянган төгрөг гээд жилийн турш нэг иргэнд 120 мянган төгрөг өгсөн байдаг. Сүүлдээ “Хүний хөгжил сан”-гийн мөнгө 21 мянган төгрөг болж, зөвхөн 2010 онд улсын төсвөөс иргэдэд бэлэн мөнгө хэлбэрээр 345 тэрбум төгрөгийг тараасан бол 2012 онд нийтдээ 805 тэрбум төгрөг хуваарилсан баримт байдаг. Энэ их мөнгөөр ямар хэмжээний үйлдвэр барих вэ, ямар хэмжээний бүтээн байгуулалтад зарцуулах вэ гээд бодохоор харамсах багадна. Тухайн үед энэ сангаас тараасан мөнгө хэнд ч баялаг болж үлдээгүй гэхээр нэгийг бодогдуулах байх.