Ж.Нарантунгалаг: Чингисийн Монгол гэж дуудуулах сайхан ч ялагдвал энэ нэр цуг ялагдана

Гардан тулааны ОУХМ, Холимог тулааны Дэлхийн аварга, Монгол Улсын Гавьяат тамирчин Жадамбаагийн Нарантунгалагийг “Дэлхийн Монгол” булангийнхаа 2017 оны ууган зочноор урин заллаа. Тэрбээр Монгол Улсынхаа нэрийг дэлхийн чихнээ дуурсгаж буй холимог тулааны спортын цор ганц тамирчин бөгөөд өнгөрөгч оны босгон дээр “Монгол Улсын Гавьяат тамирчин” хэмээх эрхэм хүндтэй цолоор энгэрээ мялааж, спортын салбарын гавьяатуудын тоог нэгээр нэмсэн билээ.

Арабын нэгдсэн Эмират улсын Дубай хотноо 2014 оны наймдугаар сарын 29-ний өдөр “One Championship” холбооны Дэлхийн аваргын төлөөх тулаан болов. Тус тэмцээний аваргын төлөөх ширүүн тулааныг Монгол Улсын тамирчин Ж.Нарантунгалаг, Японы тамирчин Кожи Ойшитэй хийж ялалт байгуулан, “Дэлхийн аварга” болсон юм

Таны хувьд өнгөрөгч 2016 он хэр үр өгөөжтэй жил болов гэдгээс яриагаа эхэлье?

Өнгөрөгч он миний хувьд "Том амжилт гаргасан жил боллоо” гэсэн дүгнэлтийг хийж байна. Учир юу гэвэл өнгөрөгч 2016 онд төр түмэн, спорт дэмжигч иргэдийнхээ хайр ивээлийг хүртэж, Монгол Улсын Гавьяат тамирчин гэдэг эрхэм цолоор энгэрээ мялаалаа. Тулааныхаа урлагт эргэн ирэлтийг хийж, Дэлхийн аваргын бүсийн төлөө өрсөлдөх эрхээ олж авахын тулд хоёр ч том тулааныг хийн, цэвэр ялснаар аваргын бүсийн төлөө өрсөлдөх эрхээ өвөртөлж чадлаа. Үүгээр ч зогсохгүй “ONE championship” холбооноос миний хийсэн хоёр ч мэхийг “2016 оны шилдгийн шилдэг”-ээр шалгаруулан өргөмжилсөн. Тодруулбал, Филиппинийн тамирчинг цохиж унагасан, Японы тамирчинд хийсэн боох мэхүүд маань шилдгээр нэрлэгдсэнд маш их баяртай байгаа. Нэг тамирчны хийсэн хоёр өөр мэх, хоёр өөр төрөлд шилдгээр шалгарсан нь ховор. Энэ жилийн хувьд ийм тохиолдол болсноороо их онцлог байлаа. 2011 онд “Legend FC” гэх холбооны аваргын төлөө хийсэн тулалдаан маань тухайн жил зохион байгуулагдсан Дэлхийн олон холбоодын тулаануудаас шалгарсан шилдэг арван тулааны тавдугаарт багтаж байлаа. Холбооны аваргын төлөөх тэр тулалдаанд өчиг боолт, цохилт өшиглөлт, өвдөг тохой гэх мэт Холимог тулааны бүх мэхийг хэрэглэсэн ширүүн тулаан болсон.

Энэ онд хийх тулалдааны төлөвлөгөө гарч байна уу?

Миний хувьд “ONE championship” холбоонд тулалддаг. Тэмцээн зохион байгуулагдах эсэхийг цаанаасаа мэдэгдэж, санал ирүүлдэг. Одоогоор ирээгүй л байна.

Өнгөрөгч оны хамгийн сүүлийн тэмцээндээ хэзээ оролцов?

“ONE championship” холбооноос 2016 оны 11 дүгээр сарын 11-нд Сингапур улсад “Холимог тулааны дэлхийн аварга” шалгаруулах тэмцээнийг зохион байгуулсан. Энэ тулаан өнгөрөгч оны отгон тэмцээн байлаа. Би энэ тэмцээнд дэлхийн аваргын бүсийн төлөө ОХУ-ын тамирчин Марат Кафуровтой тулалдсан. Харамсалтай нь бүсээ авч чадаагүй.

МОНГОЛ ХҮНТЭЙГЭЭ ТУЛАЛДАХААС ИЛҮҮТЭЙГЭЭР ДЭЛХИЙН ХЭМЖЭЭНИЙ ТОМООХОН ТЭМЦЭЭНД ОРОЛЦОЖ, УЛС ЭХ ОРНЫХОО НЭРИЙГ ГАРГАЯ ГЭСЭН ЗОРИЛТ ӨВӨРТЛӨӨД ЯВЖ БАЙНА

Монгол Улсад өнгөрөгч онд холимог тулааны дэлхийн хэмжээний анхны томоохон тэмцээн болсон. Энэ тэмцээнд та оролцоогүй...?

Би Монголдоо зохион байгуулагдаж буй тулааны тэмцээнүүдэд оролцохоо болиод долоон жил болж байна. Монголын Тулааны Шилдэг Тамирчдын Холбооноос 2009, 2010 онд зохион байгуулагдсан "MGL-1" кикбокс, холимог тулааны цуврал тэмцээнүүдэд оролцож, түрүүлээд Монгол Улсынхаа нэрийг төлөөлж, гадаадад тулалдах эрхийг өөртөө авч байсан. Тэр цагаас хойш монгол хүнтэйгээ тулалдахаас илүүтэйгээр дэлхийн хэмжээний томоохон тэмцээнд оролцож, улс эх орныхоо нэрийг гаргая гэсэн зорилт өвөртлөөд явж байна даа.

Яагаад?

Нэгэнт улсдаа тэмцээнд оролцоод гадаадад Монгол Улсаа төлөөлөх эрхээ аваад амжилт гаргаад эхэлчихсэн, тэр нь үргэлжилж байгаа үед заавал монголчууд хоорондоо нүдэлдээд яах юм бэ гэж боддог.

Дэлхийн аваргын бүсийг хэзээ авсан билээ. Аварга болсны дараа юу бодогдож байв?

2011 онд “Legend FC”-д оролцоод Австралийн тамирчин Адриан Панг хэмээх тамирчинтай тулалдан ялаад аваргын бүсээ зүүж байлаа. Тэр бол анхны аварга болж байсан тэмцээн маань. Холимог тулаанаар хичээллэж ирсэн цагаасаа л “Дэлхийн аварга болчих юмсан” гэж боддог, тэр бодол маань төлөвлөгөө, мөрөөдөлд орчихсон байсан л даа. Тэгээд олон сарын хүнд хэцүү бэлтгэлийн үр дүнд дэлхийн аваргын тэмцээнд оролцож, ялалт байгуулаад ринг дээр гараа өргүүлээд зогсож байх үе үнэхээр үгээр хэлэхийн аргагүй их бахдалыг төрүүлж байсан.

“Холимог тулааны” төрлийг тулааны спорт дотроо хамгийн хүнд нь гэдэг. Яагаад заавал энэ төрлийг сонгож хичээллэх болов?

Миний хувьд 1989 оноос жүдо бөхөөр барилдаж байгаад 1993 оноос “Жит күн до” гэх ойрын зайны халз тулаанаар хичээллэх болсон. Түүнээс хойш тулааны урлагийг ихэд сонирхон Жиү жицү, Каратэ, Кикбокс гээд тулааны бүхий л төрлөөр хүч үзэж үзсэн. Жолооч хүн зөвхөн ганц ангиллын машин бариад байх бус бусад ангиллын машиныг барьж үзэхийг хүсдэгтэй адилхан би тулааны бүхий л төрлийг ашиглаж болдог “Холимог тулаан”-аар тулалдахаар сэтгэл шулуудан, хөл тавьсан даа. Холимог тулааны тэмцээн Монголд 2003 онд анх зохион байгуулагдаж байсан. Тус тэмцээнийг Асашёорюү Д.Дагвадорж, Д.Сумьяабазар аварга нар зохион байгуулж байлаа. Энэ тэмцээний -93 кг-ийн жинд тулалдан түрүүлээд холимог тулааныхаа анхны амжилтыг үзүүлж байсан. Сонирхуулахад тус тэмцээний +93 кг-ийн жинд Б.Одхүү начин түрүүлж байлаа.

ХҮМҮҮС ХОЛИМОГ ТУЛААНЫГ ЗЭРЛЭГ БАЛМАД ХЭДЭН НӨХДИЙН ДҮРЭМГҮЙ ТУЛААН ГЭЖ ОЙЛГООД БАЙДАГ. ХОЛИМОГ ТУЛААНД ЦОХИУЛАХГҮЙН ТУЛД ЗУУРАЛДАЖ, ШИДҮҮЛЭХГҮЙН ТУЛД ЦОХИЖ ӨШИГЛӨЖ БОЛНО. МАШ НЭЭЛТТЭЙ ДҮРЭМТЭЙ.

Ямар ч дүрэмгүй болохоор гэмтэл бэртэл их авдаг байх?

Харин ч эсрэгээрээ дүрэмтэй спорт гэж би өмөөрдөг. Тухайн тамирчин бэлтгэл сургуулилтаа сайн хийсэн байхад бэртэл гэмтэл авах нь бага шүү дээ. Гэтэл хүмүүс холимог тулааныг зэрлэг балмад хэдэн нөхдийн дүрэмгүй тулаан гэж ойлгоод байдаг. Бокст л гэхэд цохиулахгүйн тулд зууралдаж ноцолдож болохгүй, адилхан цохих л хэрэгтэй болно. Харин ч их доргиж гэмтэхээр байдаг. Гэтэл холимог тулаанд цохиулахгүйн тулд зууралдаж, шидүүлэхгүйн тулд цохиж өшиглөж болно. Маш нээлттэй дүрэмтэй. Холимог тулааны гол онцлог нь хоёр хүний хоорондох тэмцэлдээнтэй төрлүүдэд хэрэглэгддэг бүх л арга техникийг ашиглаж болдгоороо онцлогтой. Цөөхөн хэдэн газар л довтолж болохгүй заалттай.

Ер нь Монголд энэ спортын төрөл хэр хөгжиж байна вэ?

Холимог тулааны урлаг дэлхийд ид оргил үедээ, харин Монголд хөгжлийнхөө эхэн үед байна. Дэлхийд 1990-ээд оноос анх дэлгэрч эхэлсэн энэ тулааны төрөл харьцангуй залуу спорт шүү дээ. Анх энэ тулааныг мэддэг хүн тун цөөн байсан бол одоо сонирхдог хүн олон болсон. Байнга үзэж, дэмжиж урам хайрладаг нэг хэсэг байхад ойлгохоосоо илүүтэй шүүмжлэх нь ч олон байна. Харин яг энэ спортын төрлөөр тууштай хичээллээд, амжилтын төлөө зүтгэж яваа хүний тоо төдийлөн нэмэгдсэнгүй. Энэ төрлөөр одоо гарын арван хуруунд багтахаар тулаанч залуус эрчимтэй бэлтгэл хийж байна. Зарим нь ч амжилт гаргаад эхэлсэн. Тун удахгүй дэлхийн холимог тулааны холбоодын тэмцээнүүдэд амжилт гаргах нь эргэлзээгүй.

Таны хувьд дэлхийд гарсан анхны Монгол тулаанч. Монголын тулаанчийг дэлхий нийт хэр хүлээж авдаг вэ?

Монголчууд дэлхийд “Чингисийн үр сад, дайчин баатарлаг цустай монголчууд” гэж үнэлэгддэг. Мэргэжлийн тулаанд хүч сорьсон тамирчид маань эргэж буцаж, айж зугталгүй урагш тэмүүлээд явчихдаг учраас тэр байх. Монгол тамирчид тулаан судлаачдын анхаарлыг дайчин тулаан үзүүлдгээрээ эрхгүй татдаг. Ганц монголчууд гэлтгүйгээр Халимаг, Тува, Буриад, Өвөрмонголын тулаанчид дэлхийд маш амжилттай яваа. Бид тэмцээн уралдаан дээр таарч, Чингисийн үр сад гэдгээ ярилцдаг. Жишээлбэл, Хятадын холимог тулааны оргилууд нь дандаа Өвөрмонгол тулаанчид байдаг. Монголчуудын хувьд ямартай ч Дэлхийн аварга, томоохон холбоодын аваргатай болоод энэ тулаанаар хичээллэж, тулалдаж чаддаг юм шүү гэдгээ мэдүүлэхээс гадна энэ төрөлд хэр амжилт гаргах нөхцөл бололцоо байгаа вэ гэдгээ мэргэжилтнүүдэд хэдийнэ таниулаад амжсан гэж харж байгаа.

Дээр та монголчууд холимог тулааныг харьцангуй ойлгодог болсон гэлээ. Тэмцээн уралдааныг чинь зорьж очих монголчууд байна биз?

Яг үнэндээ 2015 оноос л монголчууд энэ тулааныг сонирхдог болсон. Намайг 2014 онд Дубайд болсон тэмцээнд аварга болж байхад тэр тэмцээнийг нэг ч монгол хүн үзээгүй. Бүр 2011 онд “Legend FC”-ийн аварга болж байхад монголчууд маань мэдээгүй байсан. Тухайн үед энэ тулаан Монголд сайн танигдаагүй байсан болохоор тэр байх л даа. Харин 2016 оны тэмцээнүүдийг монголчууд маш их үзсэн. Монголчууд тэмцээн үзэхээр чинь нутагтаа байгаа юм шиг л сэтгэгдэл төрнө шүү дээ. Монголчууд үнэхээр доргио, ялалт байгуулахаар уухайлаад л... Харин Өвөрмонголчууд “Сүнсийг нь төөрүүл, Амийг нь ав аа” гээд л хашгираад байдаг. /инээв/

НАМАЙГ “40 ГАРЧИХСАН БАЙЖ ЗОДОГ ТАЙЛААЧ, АХМАД ТАМИРЧИН БОЛЧИХООД” ГЭХ МЭТЭЭР ХЭЛДЭГ ХҮМҮҮС БИЙ. МИНИЙ ХУВЬД ХӨГШРӨХ, СПОРТОО ОРХИХ БОЛООГҮЙ...

Сүүлийн үед жүдогоор бэлтгэл хийж байна уу?

Жүдогийн кимоно өмсөж барилдалгүй 20 жил болсон байна. Холимог тулааны техникийн бараг 50 хувьд нь барилдааны арга барил ордог учраас барилдааны бэлтгэлийг бол байнга хийж байна.

Тэгвэл танай зааланд залагдсан кимоно таных байх нь ээ?

Үгүй ээ. Энэ заал маань 2008 онд байгуулагдаж байсан юм. Тухайн үед Бээжингийн олимп болж, Монгол Улс олимпийн аваргатай болсон доо. Энэ кимоно Олимпийн аварга Н.Түвшинбаяр, Женко Х.Баттулга, МУГТ Х.Цагаанбаатар, МУГТ Х.Болдбаатар гэх хүмүүсийн гарын үсэгтэй болохоор бахархаад ийнхүү залсан учиртай.

Өдөрт ер нь хэчнээн цагийн бэлтгэл хийж байна?

Одоогоор амралтын байдалтай байгаа болохоор зөвхөн хүчний бэлтгэл хийгээд, хааяа гүйгээд л байж байна. Тэмцээний бэлтгэлтэй үед бол өдөрт зургаан цагийн бэлтгэлтэй байдаг.

Ширүүн тулааны дараа амралт их хэрэгтэй биз?

Тийм. Дан өндөр ачаалалтай бэлтгэл хийгээд байвал бие ядраад гэмтэл, бэртэл аваад эхэлнэ шүү дээ. Тиймээс амралт хэрэгтэй. Үүнээс гадна тулааны урлаг шатраас ч илүү оюуныг хөгжүүлдэг. Шатарчид тухтай орчинд нэгнийгээ нүүсний дараа бодож байгаад нэг нүүдэг. Гэтэл тулааны спорт амьсгаадчихсан, ядарчихсан, сандарчихсан үедээ өвдөлтийг тэсвэрлээд нүүдэл хийх шаардлагатай. Өрсөлдөгчөө нүүсний дараа бус нүүж байхад нь хэд хэдэн нүүдэл зэрэг хийхийг хичээцгээдэг. Тэгээд зэрэг нүүх гээд байж байтал нөгөө хүн маань бас зэрэг нүүх гээд цохиж нүдээд эхэлнэ. Яг тэгж цохиулж нүдүүлж байхдаа манарсан ч довтолгооноо марталгүй үргэлжлүүлнэ, зэрэгцээд нэмж яаж нүүх вэ гэдгээ бас л бодох болно. Бодолтойгоо зэрэгцээд нүүдэл довтолгооноо хийхгүй бол аль хэзээний хожимдох болно. Тэгэхээр оюуныг маш сайн хөгжүүлэх төрөл байгаа биз. Шатарчин хүнийг тоглохынх нь өмнө ядаж дугуй унуулж өндөр амьсгаадуулж байгаад тоглуулаад, тоглож байхад нь толгой руу нь “хурдан нүүгээч” гээд нүдээд байвал ямар байх вэ? Ер нь оюуны ажил эрхэлдэг хүмүүс амрахын тулд биеийн хөдөлгөөнтэй ажил түлхүү хийж, биеийн хөдөлмөр эрхэлдэг хүмүүс оюун ухаанаа тэлэхэд анхаарч биеэ амраадаг. Тэгвэл хоёуланг нь зэрэгцүүлдэг хүн аль алинаас нь амралт авчихдаг учраас ядрах нь бага байдаг. Тиймээс ядрахгүйн тулд аль алиныг нь зэрэгцүүлж хийдэг байх хэрэгтэй.

Зарим монгол тамирчид дэндүү бардсандаа болоод алдах тохиолдол бий. Хүрсэн амжилтдаа хэт их бардах гэж зүйрлэж болно. Таны хувьд тэгж бодогддог уу?

Тулааны урлаг байнгын бэлтгэлтэй байхыг шаарддаг учир тулаанч хүн бэлтгэл болгон дээрээ өөрийгөө хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг мэдэрдэг. Тулааны урлагийн хоёр зарчим байна. “Хүндэтгэлээр эхлээд хүндэтгэлээр дуусах”, “Өөрөө өөрийгөө ялах” гэдгийг тулааны урлагт хөл тавихаас эхлээд л байнга сонсож, тэр шугамаар явах гэж хичээж, багш дасгалжуулагчдаараа үглүүлээд ирэхээр хүн аяндаа их зангаа хаяад ирдэг юм. Зарим тамирчныг хараад гайхдаг тал бий. Ялангуяа залуу тамирчид түр зуурын амжилтыг мөнх юм шиг санаад гэдийчихсэн байгаа харагддаг. Тулааны урлаг бол тийм хүмүүсийг маш их дарж өгдөг. “Тариан түрүү боловсрох тусам бөхийдөг” гэх хэлц үг байдаг даа. Монголчууд үүнийг “Эрдэмтэй хүн даруу” ч гэж ярьдаг. Түүн шиг хүн боловсрох тусам илүү их өөрийгөө таньж, хүндэтгэлтэй болж ирдэг. Үүнийг би олон шавь дээрээ харж байсан. Тулааны урлаг гэдэг чинь атигар ч гэсэн аавын хүү гэдгийг жинхэнэ харуулдаг спорт. Жижигхэн хөнгөн жингийн хүн очоод л нэг өндөр нөхрийг нам цохиод унагачихдаг эвгүй спорт л доо. Тиймээс бэлтгэл болгон дээр ухаарал өгч байдаг. Тэмцээн бус бэлтгэл байтал тэнд цус, хөлс урссан ширүүн тулаан өрнөдөг юм.

Та хэчнээн шавьтай вэ?

Ирж бэлтгэл сургуулилт хийж байгаа хүн олон бий. Анх 1997 оноос шавьтай болж эхэлсэн. Тухайн үед хүчний гэгддэг Киокушинкай каратэгаар хичээллэдэг байсан. 2003 оноос хэсэг завсарлаад 2007 оноос дахин шавь бэлтгэж эхэлсэн. 2008 оноос кикбокс, холимог тулааны төрлөөр шавь нараа бэлтгэж эхэлсэн. Одоо байнгын бэлтгэл сургуулилт хийдэг 20 гаруй хүн, тэмцээн уралдаанд оролцдог 10 гаруй хүн байна.

ЗАЛУУ ТАМИРЧИД ТҮР ЗУУРЫН АМЖИЛТЫГ МӨНХ ЮМ ШИГ САНААД ГЭДИЙЧИХСЭН БАЙГАА ХАРАГДДАГ. ТУЛААНЫ УРЛАГ БОЛ ТИЙМ ХҮМҮҮСИЙГ МАШ ИХ ДАРЖ ӨГДӨГ. “ТАРИАН ТҮРҮҮ БОЛОВСРОХ ТУСАМ БӨХИЙДӨГ” ГЭХ ХЭЛЦ ҮГ БАЙДАГ ДАА.

Таны бэлтгэлийг Япон дасгалжуулагч хангадаг болоод багагүй хугацаа өнгөрсөн?

Би Арай Жүничи гэдэг гайхалтай сайхан Япон хүнээр тулааны ухаан заалгаж байгаа. Багш маань Монголд амьдраад 20 гаруй жил болж байна. Анх 1999 онд дасгалжуулж байсан багтай нь хамтарсан бэлтгэл хийх гэж очоод танилцсан. Тэгээд 2007 онд өөрийн биеэр очиж, санал тавиад арав гаруй жил болж байна. Тухайн үед би нэлээд туршлагатай болчихсон, олон тэмцээнд амжилт гаргачихсан байсан ч багшаасаа би эхнээс нь заалгахыг хүссэн. Яг л шинэ номын хуудас шиг...

ТУЛААНЫ УРЛАГ ХҮНДЭТГЭЛЭЭР ЭХЛЭЭД, ХҮНДЭТГЭЛЭЭР ДУУСДАГ

Таныг боксын төрлөөр олимпод оролц гэвэл?

Миний сонирхол холимог тулаан руу эргэлт буцалтгүй эргэчихсэн учраас төдийлөн өөр зүйл хийхийг хүсдэггүй. Жишээлбэл жүдогийн бүх Японы аварга, Дэлхийн аварга, 2008 оны Бээжингийн олимпийн аварга болсон Иши Сатоши гэдэг тамирчин байдаг. Иши Сатоши жүдогийн гурван оргилд гарчихаад зорилго, мөрөөдөл нь байхгүй болчихлоо гээд эцэст нь холимог тулааныг мөрөөдлөө болгосон. Холимог тулаанд жүдод хэрэглэдэг бүх шидэх мэх, өчиг, боолтыг хэрэглэж болдог. Үүнээс гадна тулааны олон арга техникт суралцаад түүнийгээ нэг дор ашиглаж болдог хэцүү хүнд төрөл болохоор холимог тулаанаар Дэлхийн аварга болбол жинхэнэ бахархал болсон оргилдоо гарах юм байна гэж үзээд сонголтоо хийсэн байдаг. Одоохондоо амжилт үзүүлж амжаагүй байна. Тэгэхээр тэр том оргилд очсон хүн дахин сонголт хийхдээ үүнээс цааш зорилго гэвэл ийм л зүйл байна гэж сонгосон байна шүү дээ. Миний хувьд сонирхол татах өөр сонголт алга даа. Ер нь холимог тулаанаар хичээллээд ирэхээр бусад төрлийн спортуудыг холимогийн амжилтаа л ахиулах гэж суралцах болдог.

2011 оны 10 дугаар сарын 30-нд МУГТ Ж.Нарантунгалаг Макаод болсон “Legend FC” тэмцээний аварга болов. Тэрбээр аваргын төлөө Австралийн тамирчин Адриан Пангтай тулалдаж, “Legend FC” тэмцээнд анх удаагаа аварга болж байжээ

Тэгэхээр танд энэ төрлөөр хүрэхийг хүссэн эцсийн хязгаар, оргил гэж байгаа гэсэн үг үү?

Цаашид өөрийгөө маш их хөгжүүлнэ. Тулааны урлаг бол миний нэгэнт сонгосон зам. Мэдээж энэ замаар өөрөө ч явна, бусдыг ч уруу татна. Дуртайг нь чиглүүлж гол замд оруулах гэх мэтээр сурч дуусашгүй, төгсгөлгүй энэ замаар өөрийнхөө эцсийг хүртэл явна гэж боддог. Хэсэг замаасаа хазайсан ч гол төв зам маань өөрийгөө таних тулааны зам байх болно. Тэр хугацаанд ямар ололт амжилт, алдаа оноо байхыг би таашгүй. Гэхдээ мэдээж маш гэгээлгээр харж байна.

Тэмцээн бүрийн өрсөлдөгч нь “Хатуу самар” байдаг. Гэхдээ хамгийн хүнд хэцүү өрсөлдөгчөө нэрлээч?

Мэргэжлийн спортын хамгийн сайхан нь тулалдах гэж буй тамирчныхаа талаар маш их судалгаа хийдэг. Миний өрсөлдөгч ямар арга барилаар тулалддаг, хувийн амьдрал нь ямархуу байсан, хэр их сэтгэлийн хаттай юм гэх мэтийг судалдаг. Тулаанчид дунд миний цохилт нэлээд хатууд тооцогддог. Гэтэл тэр цохилтыг тэвчих чадвартай Адриан Панг гэж тамирчин байна. Цохиод байхад духаараа бус нүүрээрээ мөргөөд урдаас дайраад байдаг. Тэрнээс гадна их арга заль гаргаж тулалддаг Гоно, Ёокота гэж тамирчид бий. Японы тулаанч Кожи Ойши гээд Дэлхийн аваргын төлөөх тулалдаанд надад ялагдаж, бүсээ булаалгаж байсан тамирчин маш их тактиктай тулалддаг. Кожигийн тактикийг эвдэх гэхээр ерөөсөө эвдэгддэггүй. Энэ мэтээр тулалдсан тамирчин бүрээсээ их зүйлийг сурч байдаг. Өнөөг хүртэл аргыг нь олж чадахгүй байгаа тамирчин бол Марат Кафуров гэдэг дагестан. Бэлтгэл сургуулилтаа хангалттай хийчихээд л тулалдаж байгаа мөртлөө нэг л мэдэхэд доошоо харчихсан байдаг.

Гадаадад тэмцээн уралдаанд байнга оролцдог хүний хувьд санхүүгийн нөхцөл бололцоо хэр хүндрэлтэй байх вэ?

Би өмнө Каратэгийн төрлөөр тэмцээн уралдаанд их явдаг байсан. Тухайн үед зардлаа дандаа өөрөөсөө гаргадаг болохоор тэмцээнд явах бүртээ л спонсор хайгаад гүйнэ. Харин мэргэжлийн спортод өөрийгөө таниулаад, ямар нэг тулааны байгууллагатай гэрээгээ байгуулж чадвал тэр байгууллага нь бүхий л зардлыг нь даадаг учир Монголоосоо спонсор хайх шаардлагагүй байдаг. Гэхдээ олуулаа тогтмол бэлтгэлээ базаахын тулд олон тоног төхөөрөмж, дэвжээ, танхим хэрэгтэй байлгүй яахав. Жишээ нь гэхэд энэ бэлтгэлийн заалыг маань “Комит” сервисийн Э.Тамир ах маань байгуулж, Монголдоо бэлтгэл сургуулилт хийх боломж бололцоогоор хангаж өгсөн. Мөн Арай Жүничи багш маань Японы Бүгэнжүкү клубын Монгол дахь салбарыг байгуулаад 20 жилийн турш өөрийн зардлаар үйл ажиллагаа явуулж байна. Саяхан Монголд анх удаа холимог тулааны торон дэвжээ оруулж ирэн бэлтгэлээ эхлүүлсэн.

Та Монголдоо хэр их цаг хугацааг өнгөрөөж байна?

Тэмцээнээс бусад үед дандаа Монголдоо байдаг. Гэр бүл, багш, шавь нар маань энд байдаг болохоор гадаадад байгаад байх шаардлага алга. Гадаадад тэмцээн уралдаанд оролцоод Монголдоо ирж, нутгийнхаа уул овоонд мөргөх сайхан байдаг. Манай Эрдэнэтэд Баян-Өндөр гэж сайхан хайрхан бий. Тэр хайрханыхаа орой дээр гараад сайхан уухай хашгирахад ч хийморь сэргэнэ шүү дээ. Эрдэнэтээс 30-аадхан км яваад миний төрсөн Бугат сум байдаг. Тэнд байх Их Бугат хайрханыхаа орой дээр гарна. “Legend FC”, "One championship" холбоодын аваргын бүсүүдээ энэ хайрхадынхаа орой дээр авч гарч байлаа.

Гадаадад тэмцээнд оролцож байхад цаг агаарын байдал бэлтгэлд тань нөлөөлөх үү?

Гайгүй дээ. Тэмцээн болохоос 7-14 хоногийн өмнө очиход дасчихдаг юм.

Аль улсад хамгийн олон удаа очиж тэмцээнд оролцсон бэ?

Япон. Энэ улс тулааны урлагийн томоохон төлөөлөл гэж би боддог. Тулааны зарим нэг голлох төрлүүд Японоос үүсэлтэй байдаг.

Таныг спорт сонирхогчид “Чингисийн цавчилт Нарантунгалаг” гэдэг. Энэ нэрийг Дагваа аварга өгсөн гэдэг байх аа?

К-1 гээд кикбоксын буюу босоо зодооны дэлхийн шилдгийг шалгаруулдаг том холбоо байдаг. Тэр холбооны шилдэг наймд би хоёр жил дарааллаж багтсан. 2004 онд болсон тэр тэмцээний үеэр Голландын тамирчин Альберт Краустай тулалдаж байхдаа урагшаа эргэж, өсгийгөөрөө хайчилж өшиглөх мэх хэрэглээд тэр нь гайгүй орсон юм. Тухайн үед монгол хүн анх удаа ийм төрөлд өрсөлдөж таарсан л даа. Тэгээд тэмцээнийг үзэж суусан Дагвадорж аваргаас хүмүүс энэ ямар мэх вэ гэж асуухад нь хөгжөөгөөд “Өө энэ бол Монгол мэх “Чингисийн цавчилт”” гээд хэлчихсэн юм гэсэн. Түүнээс болж гадаадын тулаан сонирхогчид “Энэ мэхийг Чингисийн яг ямар баатрууд хийж байсан бэ” гэж хүртэл асууж байсан. /инээв/ Гэхдээ энэ айхтар том алдар нэрээр дуудуулах дуртай биш. Ялалт байгуулаад байвал тэр аугаа хааныхаа нэрээр дуудуулбал сайхан л даа, уул нь. Гэвч ялагдвал цуг ялагдана. Тиймээс би тулааныхаа нэрийг Чингис, Монгол Улс гэх үгстэй холбохгүй байхыг хүсдэг. Аав ээж минь багаас л Тунгаа гэж дууддаг байсан. Энэ нэрээрээ л дуудуулж, тэмцээн уралдаанд оролцдог. "Шүүж Тунгаа, бодож Тунгаа" гэсэн сайхан ч нэр. Ялж, ялагдсан ч надтай л хамт байх учраас...

Монгол тамирчид дэлхийн хэмжээний тэмцээн уралдаанд оролцоод амжилт гаргаад ирэхээр бусад улс орон өөрийнх болгох гээд байдаг. Танд тийм санал ирж байв уу?

БНХАУ-аас нэг удаа ирж байсан. Холимог тулааны тамирчин, жүдоч Д.Мөнхбаясгалан бид хоёрт тус улсаас маш олон боломжийг дурдсан санал тавьсан. Бидний хувьд Монгол Улсынхаа иргэншлийг солихгүйгээр танай нэр дээр тулалдъя гэх саналыг буцаан хүргүүлэхэд заавал иргэншлээ солих ёстой гэдэг шаардлагыг тавьсан л даа. Яаж энэ эх орноо орхих билээ дээ. Тэгээд л больсон доо. Ах дүү нар минь ч “барьж идэх” байлгүй. /инээв/

Та хэр үндсэрхэг хүн бэ?

Монгол сайхан нутагт төрснөөрөө хязгааргүй их бахархдаг. Эрс тэс уур амьсгалтай нутагт төрж өсөөд, Монгол Улсынхаа болон өөрийнхөө нэрээр дуудуулж, төрийн далбаагаа мандуулж яваадаа маш их баярлаж явдаг. Адилхан Монгол туургатан мөртлөө Монгол гэж дуудуулж чаддаггүй бусдынхаа өмнө бид бол дэндүү азтай. Миний хувьд үндэстний ухаанаа ойлгох юмсан гэж хичээж явдаг. Бусдыг дорд үзсэн үндсэрхэг үзэл надад байхгүй. Гадаадын улс орноос суралцаж, түүнийгээ сайн сайхнаар тусгаж дутуугаа нөхөх юмсан гэж хичээнэ. Чингис хаан маань ч гадаадын олон эрдэмтэн мэргэдээр өөрийгөө хүрээлүүлж, эрдэм мэдлэгээс нь суралцаж байсан түүхтэй шүү дээ. Тиймээс бид хэтэрхий нэг талыг барьсан үндсэрхэг үзэлтэй байх хэрэггүй болов уу. Үндэстний ухаан, өв соёлоо дээдэлсэн бүхнийг хичээн судалж, бахархахын тулд эхлээд Монголыгоо мэддэг байх ёстой. Өөрийгөө таньж, амжилт үзүүлэхийн тулд өвөг дээдсийнхээ дайчин ухааныг судлах хэрэгтэй. Жишээ нь би, аварга болчихсон учраас энэ нэрээ өндөрт өргөж, Монголоос төрсөн аварга ямар байх ёстойг гадныханд үлгэрлэж явах юмсан гэж хичээдэг.

Их спортод бүр багаасаа хөл тавьсан гэж сонсож байсан юм байна?

Би Булган аймгийн Бугат суманд төрсөн боловч Эрдэнэт хотод арван жилийн сургуулиа төгссөн. Аав маань Дархан-Уул аймгийн хүн байсан бол ээж минь Булганы хүн. Барилдсан түүх тавдугаар ангид байхаас эхлэлтэй. Их хөдөлгөөнтэй хүүхэд байсан болохоор аав, ээж хоёр намайг байнга “Спортоор хичээллэ” гэж шахна. Аав боксоор хичээллэдэг, боксыг маш их сонирхдог байсан учраас боксын дугуйланд оруулах гэж хичээнэ, ээж болохоор бөх болгох гэнэ. Надаас болоод манай гэр бүлд багахан маргаан өрнөх тохиолдол байсан.

Тэгээд алинаар нь хичээллэсэн бэ?

Тухайн үед манай анги удирдсан О.Оюунгэрэл багш намайг бөхийн дугуйланд хөтөлж аваачаад оруулж байлаа. Бөхийн дугуйланг Раднаабазар багш маань ажиллуулдаг. Яагаад бөхийн дугуйланд оруулсан гэхээр ангидаа зохиосон бөхийн тэмцээнд би түрүүлсэнтэй холбоотой. Багш намайг дугуйланд хөтөлж аваачаад “Энэ нөхөр дугуйландаа ирэхгүй бол надад хэлж байгаарай” гэж хэлэхээр нь би “Дугуйлангаа тасалчихвал багшдаа загнуулах юм байна” гэж бодоод нэг ч удаа таслалгүй, бэлтгэлээ хийдэг байсан даа. Гэртээ ирээд гэрийнхэндээ бөхийн дугуйланд явж байгаагаа хэлсэн чинь ээж баярлаад, аав болохоор боксоор явсангүй гээд дургүйцэж, бас л маргах маягтай болж билээ. Одоо ингээд бодоход би аав ээжийнхээ хүслийг адилхан биелүүлсэн гэж боддог. Учир нь би барилдаж болдог тулаанаар хичээллэж байна. Аав ээж минь тэнгэрийн орноос хараад баярлаж байгаа байх гэж би дотроо залбирдаг юм.

МОНГОЛ ТУЛААНЧДЫН СЭТГЭЛЗҮЙД НӨЛӨӨЛДӨГ ТОМ ХҮЧИН ЗҮЙЛ БОЛ ӨВӨГ ДЭЭДСИЙН БАХАРХАМ ТҮҮХ, ДАЙЧИН ЧАНАР ЮМ. ТҮҮНИЙГ САНАХ БҮРТЭЭ ТУЛААНЧ БҮР “БИ МОНГОЛ ХҮН ШҮҮ. ҮҮНИЙГ ЗААВАЛ ДАВАХ ЁСТОЙ” ХЭМЭЭН УРАМ ОРДОГ

Ингэхэд таны удамд бөх байв уу?

Манай нагац ах Самбо бөхийн олон улсын хэмжээний мастер, дэлхийн аваргын хошой мөнгөн медальт Дэлгэрбаяр гэж хүн бий. Мөн Бат гээд ах маань жүдо бөхийн спортоор амжилт үзүүлж явсан. Үүгээр ч зогсохгүй нагацын талд маань “Бандгай” хэмээх Даншигийн заан байлаа. Гэхдээ би монгол хүн бүрийн цусанд баатарлаг зан төрх, хүч чадал байдаг гэж боддог. Тиймээс өөрийн удам судраа нарийн судалж, бахархаж бахдаад явдаггүй. Хамгийн чухал нь хийж буй зүйлдээ тууштай байж чадвал хүн бүрт боломж бий.

Бага настай тань холбон асуухад таныг “Ангийн овгор” байсан гэдэг юм билээ?

Аав маань надад боксын хөдөлгөөн, техник заадаг байсан. Тэгээд өөрийгөө байнга шанаадуулна. Нэг удаа орос айлд хамт байхдаа хүүхэдтэй нь муудаад зодчихсон чинь аав эцэг эхийнх нь дэргэд “Яаж байгаа юм” гэж түлхэж загнаж байснаа, гадаа гарсан хойноо “Сайн байна, миний хүү. Юу авахуулах вэ” гээд орос дэлгүүр орж алим авч өгсөн нь санаанаас гардаггүй.

Мэргэжлийн тулаанч болсноос хойш хааяа гадуур нударга зөрүүлэх тохиолдол бол гарсан биз?

Уг нь зодолдохгүй гэж бодсон ч яахын аргагүй гар зөрүүлэх тохиолдол гарна. Өөрөө ганц хоёр цохиулбал тэснэ. Гэвч хамт яваа хүмүүс минь зодолдвол салгаж, зохицуулах шаардлагатай болдог.

Та сэтгэлзүйчтэй байж үзсэн үү. Дэлхийн хэмжээний тамирчид тусгай сэтгэлзүйчтэй байдаг шүү дээ?

Үзээгүй. Гэхдээ сэтгэлзүйн салбарыг сонирхож, энэ талаарх ном товхимол уншиж, сэтгэлзүйчдээс үг сонсох дуртай. Тулааны урлаг маань өөрөө сэтгэлзүйг маш их заадаг.

Сэтгэлзүй гэснээс монгол тамирчдын сэтгэлзүй нэлээд тогтворгүй, сул санагддаг. Та ямар бодолтой байдаг вэ?

Монгол тамирчид тэр дундаа тулаанчдын сэтгэлзүйд нөлөөлдөг том хүчин зүйл бол өвөг дээдсийн бахархам түүх, дайчин чанар юм. Түүнийг санах бүртээ тулаанч бүр “Би монгол хүн шүү. Үүнийг заавал давах ёстой” хэмээн урам ордог байх. Тэгээд түүн дээрээ өөрсдөө маш их хөдөлмөрлөх ёстой. Сайн хөдөлмөрлөж, бэлтгэл сургуулилтаа сайн хангаж чадах юм бол сэтгэлзүй түүнийг дагаад сайжирч байдаг. Тиймээс би монгол тулаанчдын сэтгэлзүй хангалттай бэлтгэлтэй гэж боддог шүү.

Удам судраас гадна монгол ахуй нөхцөл таны амжилтад нэлээд дөхөм болсон байх?

Би багадаа хурдан морины хүүхэд байлаа. Зун, өвлийн амралтаар хөдөө явах дуртай. Хөдөө очихоор ах дүү нарын олон банди нар ирчихсэн, хоорондоо барилдаад л... Барилдахгүй өнгөрөх өдөр гэж байхгүй. За тэгээд жаахан томроод хадлан тэжээл бэлдэх, эмнэг сургах гэх мэт хүчний ажлыг их хийдэг байсан нь намайг биеийн болон сэтгэлзүйн бэлтгэлтэй болгосон байх. Ингээд бодохоор монгол ахуйтай холбоотой суурь хүмүүжил минь өнөөгийн энэ амжилтын гол тулгуур болсон юм. Холимог тулаанчийн зайлшгүй хийх ёстой хүчний бэлтгэлүүдийг би хүүхэд насандаа хийгээд сурчихсан юм байна гэж одоо дүгнэдэг.

Ярианыхаа сэдвийг жаахан өөрчлөөд нутаг ус, гэр бүлийн тань талаар ярилцъя?

Би эхнэр, гурван хүүхдийн хамт амьдардаг. Хоёр охин нэг хүүтэй. Тамирчин хүнд бэлтгэл, хоол унд, амралт гэх гурван зүйл байж гэмээнэ амжилт үзүүлдэг гэж ярьдаг. Бэлтгэл сургуулилтыг би өөрөө хийчихнэ. Харин ар гэр, хоол унд, амралтыг эхнэр л зохицуулна шүү дээ. Тэгэхээр тамирчин хүнийг гурван зүйлээс бүрддэг гэвэл хоёрыг нь эхнэр хариуцдаг гэсэн үг. Ингээд бодохоор эхнэр маань миний ар талын бэлтгэл хангагч болчихож байгаа юм. Намайг бүхий л талаар дэмжиж байдаг эхнэртээ баярлаж явдаг.

Тулааны спортоор хичээллэдэг хүний хувьд тэмцээн уралдааныг гэр бүлийн хүн тань үзэхэд хүндхэн байдаг байх?

Энгийнээр бодоход үзэхгүй байх гэж бодогдмоор. Гэтэл эсрэгээрээ харин ч маш их үзнэ. Бүр шимтэж, дурлаж үздэг. Манай эхнэр бүр гадаад руу дагаж явж үзчих гээд байдаг. Аз болж дагаж яваад үзэхэд нь би ялсан л даа. Үзэж байгаа хүний сэтгэлзүйн байдал хүнд шүү дээ. Тиймээс тэмцээн уралдаанд тааваараа ганцаараа очиж оролцох нь илүү амар байдаг. Ойр дотны маань хүн дагаад оччихсон байхад өөрийн эрхгүй л сэтгэлд нэг хүнд зүйл мэдрэгдээд байдаг. Тэмцээнд оролцчихоод ялаад ярихад гэр бүлийнхэн маань баярлаад угтдаг бол ялагдчихвал хашгирсаар, уйлсаар байгаад хоолой нь сөөчихсөн угтдаг.

БЭЛТГЭЛ СУРГУУЛИЛТЫГ БИ ӨӨРӨӨ ХИЙЧИХНЭ. ХАРИН АР ГЭР, ХООЛ УНД, АМРАЛТЫГ ЭХНЭР Л ЗОХИЦУУЛНА ШҮҮ ДЭЭ.

Хүүхдүүд тань хэр хүлээж авах вэ?

Маш их үзнэ. Би ядаж байхад бууж өгөхгүй ухаан алдчих юм. Тэгэхээр уйлаад л ... Тэгсэн мөртлөө тэмцээнийг маань их хүлээдэг. Би хүүхдүүдээ тулааны урлагаар хичээллүүлнэ гэж боддог. Гэхдээ тамирчин болох эсэх нь өөрсдийнх нь асуудал. Тулааны урлагаас хүнийг хүндэтгэж, өөрийгөө даван туулах тэр гол зарчмуудыг суралцаж, зөв төлөвшсөн, сайн хүн болоосой гэж боддог.

Спортынхон их залуудаа зодог тайлдаг болж. Та энэ талаар ямар бодолтой явдаг вэ?

Яг үнэндээ намайг “40 гарчихсан байж зодог тайлаач, ахмад тамирчин болчихоод” гэх мэтээр хэлдэг хүмүүс бий. Гадаадад ийм хандлагатай хүн байхгүй. Гэтэл монголчууд нэг ийм хэвшмэл ойлголттой болчихсон. Бүр 30 настай байхад минь л ингэж хэлдэг хүмүүс гарч ирсэн бол одоо бүр нэмэгдээд байна. Энэ монголчуудын дундаж наслалттай холбоотой байх л даа. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй улсуудын хүн амын дундаж наслалт 80 хол давсан байхад манайд 60 гараад л.. Тиймээс монголчуудын дундаж наслалтыг нэмэх хэрэгтэй. Яаж гэвэл спортоор дамжуулан, хөдөлгөөнөөр биедээ хөрөнгө оруулалт хийж эрүүл мэндээ сайжруулах хэрэгтэй. Үүнд иргэн бүрийн оролцоо чухал. Дундаж наслалт нэмэгдчихвэл энэ өөртөө итгээд явж буй ахмад гэгдэх тамирчдыг дэмжихгүй ч зөнгөөр нь орхих улс олшрох байлгүй дээ! Гэтэл өнөөгийн нөхцөл байдал их хачин. Хэдэн сайхан зөвлөмж аваад, сургаалийг нь сонсчих юмсан гэж бодогддог хүмүүс дөнгөж 60 наслаад л хэл ам нь ойлгогдохоо болиод, төд удалгүй бурхан болчих юм. Энэ надад маш их харамсалтай санагддаг. Тиймээс монголчууддаа хөдөлгөөнөөр хөрөнгө оруулалт хийж эрүүл мэндийн саятан болоод, монгол хүний дундаж наслалтыг уртасгахад хүн болгоны хувь нэмэр чухал шүү гэдгийг хэлье. Миний хувьд хөгшрөх, спортоо орхих болоогүй.

Ер нь тулалдахаас өөр зүйлийг хоббигоо болгов уу?

Ууланд аялах дуртай. 2016 онд Монголын хамгийн өндөр цэг Хүйтэний оргилд гавьяат уулчин Г.Өсөхбаяр найзтайгаа Монголынхоо тамирчдаа бараадаад гарсан. Тэдэнтэйгээ Алтай таван Богдын Малчин, Найрамдал, Хүйтэний оргил дээр гарчихаад ирсэн. Гэхдээ би уулчин бус зүгээр л сонирхогч шүү дээ. Багаасаа л уул овоон дээр гарах дуртай, очсон газруудад сайхан хайрханууд байвал тийшээ гүйгээд л явчихдаг. Тэгээд л хоолойгоо сөөтөл уухай хашгирч байгаад бууж ирнэ. Өөр нэгэн хобби гэвэл ном унших дуртай. Нэг уншихдаа хоёр гурван ном зэрэг эхлүүлчихнэ. Тэгээд л номоо үргэлжлүүлж уншихын тулд бөөн догдлол болоод бэлтгэл, ажлаа зохицуулаад л номоо уншиж дуусгана шүү дээ.

Таны хувьд Зиндаа гэж юу вэ?

Миний хувьд Зиндаа бол эрэмбэ дараа юм. Жишээлбэл, би шавь нарынхаа эрэмбэ дарааг тогтоохдоо над дээр хамгийн түрүүлж орж ирснээс нь доош эрэмбэлдэг. Тэр хүний араас орж ирсэн хүн, богино хугацаанд амжилт үзүүлээд аварга болсон ч хамаагүй энэ эрэмбэ алдагдах ёсгүй. Жүдо, үндэсний бөх зэрэгт бүсний өнгө өөрчлөгдөх, цол нэмэгдэхэд эрэмбэ дараалал нь өөрчлөгдөөд байдаг. Цүнхийг нь барьдаг байсан хүн дараа нь цүнхээ бариулаад явж байхыг харах эвгүй. Тиймээс миний заал, манай шавь нарт тийм эрэмбэ байхгүй. Нөгөө аав хүү, хал цэргийн эрэмбэ хүндлэлийн хэлбэр яваад байна л даа. “Хүнийг танья гэвэл хүндлэхээс, хүүхдийг танья гэвэл мэндлэхээс” гэдэг шиг.

Ярилцсанд баярлалаа.

Ярилцсан: О.Шинэтуяа

2017-01 сар. “Зиндаа” сэтгүүл №2 /502/