ШИНЖЭЭЧ: Чингис бондын мөнгөнөөс хөрөнгийн зах руу хуваарилах ёстой байсан

ХАНШИЙН “ТОГТМОЛ” ЭРСДЭЛ  БА “ТОГЛОХ” СОНИРХОЛ

Төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшийн хэлбэлзэл өндөр байдаг нь манай эдийн засгийн суурь шалтгаануудтай холбоотой. Уул уурхайн орлогоос хамааран унаж босдог эдийн засагтай орж ирсэн валютаасаа давж гарсан ам.долларыг буцааж гаргадаг манайх шиг эдийн засагтай улсад үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн дархлаанд  эрсдэл үргэлж ойр байдаг. Харин аравдугаар сараас хойшх ханшийн хөдөлгөөний суурь нь ФАТФ-ын дуулианыг далимдуулсан спекуляци эрэлт байсныг сануулахад илүүдэхгүй байх. Тодруулж хэлбэл, ам.долларын бодит урсгал хэрэгцээнд тулгуурлаагүй. Ханшийн зөрүүнээс ашиг олох зорилго бүхий этгээдүүдийн үйлдлээс хамаарсан гэсэн үг. 2019 оны аравдугаар сарын 13-нд Парис хотноо ФАТФ-ын хурал эхлэх үед ханш 2669.96 төгрөг байсан бол хурлын шийдвэр гарахаас хоёр өдрийн өмнө буюу 16-ны өдөр гэхэд 2674.62 болж 5 орчим төгрөгөөр чангарсан. Харин өчигдрийн байдлаар 2731.72 төгрөг байв. Сүүлийн өдрүүдэд ам.долларын төгрөгтэй харьцах ханш тогтворжих талдаа байгаа юм.

Эхэнд хэлсэнчлэн ханшийн байнгын эрсдэлийн хажуугаар ханшаар “тоглох” ашиг сонирхол бүхий талуудын нөлөөллөөр төгрөгийн үнэ цэн бодит бусаар сулрах үйл явц зах зээлд байдаг. Ер нь бол дэлхий нийтийн  зах зээлийн жишгийг харахад спекуляци дайралт гэдэг зүйл байдаг. Харин нөлөөлөл нь тухайн улс орны эдийн засгийн суурь нь ханшаас хэрхэн яаж хамаарч байгаагаас шалтгаалж өөр өөр байдаг байна.

Тэгвэл манай тухайд ханшийн өсөлтийг иргэд нь ч, хувийн хэвшил нь ч, төр нь ч  сөр­гөөр хүлээж авдаг орон. 2001-2016 он хүртэлх 16 жилийн хугацаан дахь ханшийн хөдөлгөөнийг харахад төгрөгийн ам.доллартай харьцах нэрлэсэн ханш нийт хугацааны 75 хувьд суларсан байгаа юм.

Тэгвэл шинжээч Г.Мөнх-Эрдэнэ ам.долларын ханш сүүлийн 14 жилийн хугацаанд төгрөгийн эсрэг жил бүр 6-8 орчим хувиар чангарсан гэж байсан. Энэ тоонд тулгуурлаж харах юм бол энэ 2019 оны хувьд төгрөгийн үнэ цэн харин ч хадгалагдсан харагдаж байна. Учир нь энэ он гарсаар ам.доллар төгрөгийн эсрэг 3 орчим хувиар чангарсан үзүүлэлттэй байна. 

Г.МӨНХ-ЭРДЭНЭ: ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛД ИНСТУЦИОНАЛЬ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧ ХЭРЭГТЭЙ
 

Ханшийн өөрчлөлт болоод хөрөнгийн зах зээлийн талаар шинжээч Г.Мөнх-Эрдэнэтэй ярилцлаа. 
 

-“Найман шарга” дээр валютын нийт арилжааны 5 хувь л эргэлдэж байгаа гэсэн тоо байна. Ханшийн хөдөлгөөн үүсэхээр гол буруутан нь “Найман шарга”-ынхан болоод байдаг. 5 хувь дээр үүсэж буй савалгаа валютын нийт зах зээлд ханшийг бодитоор  тодорхойлж чадах юм уу?

-Яг наад асуудал дээр чинь хэвлэл мэдээллийн хүч харагдаж байгаа. Тэнд жилдээ нийт гүйлгээний 4-5-хан хувь эргэлдэж байгаа гэдэг утгаар нь харахад байр суурь нь жижигхэн үү гэвэл жижигхэн. Гэхдээ  дуу нь маш чанга учраас олон нийтэд сайн хүрч чадаад байна. Өөрөөр хэлбэл чангаар “орилдог” учраас хүмүүсийн бодолд, шийдвэрт хүчтэй нөлөөлж байна. Яагаад гэхээр ил задгай. Хэн дуртай нь очоод ханш яаж хөдөлж байгааг харчихна. Банкууд бол ханшийг өдрийн дотор арав, хорин төгрөгөөр савлуулахгүй шүү дээ. Гэтэл тэнд өдөрт 50 төгрөгөөр савлах жишээний.  Бүр 100 төгрөгөөр савлуулсан тохиолдол ч хоёр, гурван жилийн өмнө гарч байсан шүү дээ. Тэр болгон чинь олны нүдэн дээр ил тод байгаа учраас нөлөөлөл нь хурдан, түргэн байна.

-Ханшийн өөрчлөлтөөс ашиг олдог нэг тал нь банкууд гэдгийг эдийн засагчид хэлдэг. Та  арилжааны банкны гал тогоонд байгаа хүний хувьд энэ тал дээр юу хэлэх вэ?

-Бүх л банк ашиг олж байгаа шүү дээ. Гэхдээ бид байгаа юмыг дарчихаад байгаа юм ерөөсөө байхгүй. Ам.долларын бодит хэрэгцээгүй, ханшийн өсөлтөөс ашиг олох гэсэн спекуляци эрэлт урсгалыг дагах биш нэг хүнд зарах ам.долларын  өдрийн арилжааны лимитийг бууруулах байдлаар арга хэмжээ авч ажилласан. Энэ бол ам.долларын бодит хэрэгцээтэй байгаа хэсэгтээ  худалдахын тулд авдаг арга хэмжээ юм. Жишээ нь, гадагшаагаа нефтийн төлбөр шилжүүлэх гэрээний үүрэг хүлээчихсэн аж ахуйн нэгжүүд, харилцагчдынхаа ам.долларын эрэлтийг хангаж, нийлүүлж ажиллахыг чухалчилдаг. Монголбанк ч өдөр бүр үүнийг хянаж байдаг. Бүх л тайлан баланс  тэнд нэгтгэгдэж байгаа шүү дээ.

-Сүүлийн гурван жилд хөрөнгийн захад гарсан өсөлтийн суурийг  та шинжээчийн хувиар хэрхэн тайлбарлах вэ. Өсөлт урт хугацаанд хадгалагдах нь суурь ямар байснаас хамаарах байх?

-Сүүлийн гурван жилийн тэлэлт бол үнэхээр сүүлийн арван жилд байгаагүй том өөрчлөлт мөн. Гэхдээ энэ тэлэлт зөвхөн хөрөнгийн зах зээл дээрх иргэдийн оролцоогоор л бий болсон. Иргэн хүний хөрөнгө оруулалт гэдэг бол богино хугацааны, бага дүнтэй, эрсдэл даах чадвар багатай хөрөнгө оруулалт байдаг учраас  өсөж явсан зах зээл  одоо буцаад уналт руугаа орчихож байна. Тэгэхээр энэ зах зээл урт хугацаандаа тогтвортой өсөхийн тулд инстуциональ хөрөнгө оруулагч хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, Тэтгэврийн сан, Баялгийн сан гэхчлэн сангууд байдаг бол энэ зах зээл дээр орж ирэх хэрэгтэй юм. Тэгээд аль нэг компанийг ирээдүйтэй юм байна гэж үзээд хувьцааных нь хорь,  гучин хувийг аваад, урт хугацааны том хөрөнгө оруулалт хийх юм бол тэрчинээгээр энэ зах зээл  урт хугацаанд тогтвортой байдаг. Иргэд бол давалгаа шиг. Нэг ингээд бөөнөөрөө  орж ирээд хөөсрүүлнэ. Бөөнөөрөө хөөс хагалж хямраана, тийм тогтворгүй. Ерөөсөө дэлхий дээр ийм. 2015 онд Хятадын хөрөнгийн зах зээл дээр яг ийм юм болсон шүү дээ. Засгийн газар нь иргэдээ хөрөнгийн зах зээлд орохыг маш их уриалж, бүр зээлээр хувьцаа худалдаж авахыг санал болгосон. Иргэд нь олноороо орсон. Шанхайн индекс жил хүрэхгүй хугацаанд 100 гаруй хувиар давж өссөн, хөөс үүссэн. Тэгээд хага үсэрсэн.

-Манай тухайд бол анхдагч зах зээл дээр орж мөнгө олоод гараад явдаг тийм л дүр зураг харагдаад байдаг?

-Иргэд яагаад анхдагч зах зээл дээр ороод хоёрдогч зах зээл дээр хурдан гарах гээд байна гэхээр анхдагч дээр эхний хэд хоногт хувьцаа их өсдөг гэсэн ойлголт бий болчихсон байсан. Тэр ойлголтод тулгуурлаж шуурч ороод хоёрдогч дээрээ зарж гарч жаахан ашгаа хийдэг. Энэ чинь угаасаа богино хугацаанд мөнгө босгох гэсэн  хувь хүний онцлог.  Үүнийг буруутгах арга байхгүй. Натур нь тэр. Ийм оролцогчдод суурилсан хөрөнгийн зах  амархан хөөсөрдөг, амархан хагардаг, тогтворгүй. Нөгөө талдаа сая хэллээ шүү дээ.  Инстуциональ хөрөнгө оруулагч том том сангууд хэрэгтэй гэж.

-Тийм хөрөнгө оруулагчдыг татахын тулд яах ёстой вэ. Тухайлбал, зохицуулалтын байгууллагууд хэрхэн ажиллах ёстой юм бэ?

-Инстуциональ хөрөнгө оруулагчид бол тав  хоног биш таван жил хүлээж чадна гэсэн үг. Тийм учраас хөрөнгийн зах зээлийн суурь дэвсгэр нь тэд. Тэрний чинь дээд талд иргэд жаахан тоглож байх ёстой, ийм  л бүтэц. Тэрийг яаж бий болгох вэ гэхээр төрийн бодлого хэрэгтэй байгаа юм. Яаж дэс дараатай бий болгох вэ гэдгийг төлөвлөх бодлого Монголд 30 жил байсангүй. Одоо ч байхгүй. Тийм учраас энэ зах хөгжих боломжгүй байгаад байна. Яагаад хэн нэгэн хөрөнгө оруулагч эсвэл инстуциуд нийлээд энэ захыг хөгжүүлж болохгүй,  чадахгүй байна вэ гэхээр урт хугацаанд хөрөнгө оруулах мөнгө байхгүй. СЗХ, МХБ, үнэт цаасны компаниуд нийлээд ийм бодлого, тийм хөтөлбөр төлөвлөгөө гээд зөндөө л баталж байсан. Зөндөө л санаачилга гаргадаг. Тэглээ гээд өнөөдрийг хүртэл дорвитой үр дүн гараагүй байна. Яагаад гэхээр тэд өөр өөрсдийн гэсэн үүрэгтэй. Тэр талаасаа л оролцдог оролцогчид. Тэрнээс хөрөнгө оруулагчид биш. Хөрөнгө оруулагч хаана байгаа юм. Гадаад, дотоод гэсэн хоёр л хөрөнгө оруулагч байна. Гадаад нь орж ирэх үү, үгүй. Тэгэхээр дотоод нь үлдэж байна. Дотоод нь хэн юм бэ гэхээр нөгөө Тэтгэврийн сан,  Даатгалын сан, Баялгийн сан. Мөнгө нь тодорхой хэмжээнд байгаад байна шүү дээ. Баялгийн сан байгуулаад мөнгө хуримтлуулна гэвэл болно шүү дээ. Эсвэл Тэтгэврийн санд шинэчлэл хийгээд тэндээсээ мөнгө хуваарилах боломж байж болно.

Манай улс 2012 онд Чингис бонд гаргаж мөнгө босгосон. Тэрнээс хойш зөндөө мөнгө орж ирсэн. Миний бодлоор бол тэр мөнгөнөөс хөрөнгийн зах руугаа хуваарилах ёстой байсан. Жишээ нь, Чингис бонд гэхэд 10 жилийн хугацаатай, хүү багатай шүү дээ. Тэндээс тодорхой хэмжээний санхүүжилтийг зөвхөн хөрөнгийн захад зориулж хуваарилах механизмыг бүрдүүлсэн байсан бол бага өртөгтэй урт хугацааны хөрөнгө оруулалт байсан.