Улс төржилт ба Долларжилт

Гадаад валютыг үндэсний мөнгөн тэмдэгтийнхээ оронд ашиглах үзэгдлийг ДОЛЛАРЖИЛТ гэж эдийн засагчид тайлбарладаг. Тэгвэл өнгөрсөн баасан гарагт Мөнгөний бодлогын хороо Бодлогын хүүг 9 хувьд хэвээр хадгалах шийдвэр гаргасны сацуу долларжилтийг бууруулах үүднээс өндөр хүүтэй гадаад валютын хадгаламж болон хүү төлж буй гадаад валютын харилцахын эзлэх хувиар банкинд олгох төгрөгийн заавал байлгах нөөцийн урамшууллыг бууруулан тооцох шийдвэрийг мөн гаргалаа. Мөнгөний зах зээлд долларжилт нэмэгдэх нь мөнгөний бодлогын хүүгийн нөлөөг бууруулах сөрөг нөлөөтэй. Тэгэхээр Мөнгөний бодлогын хорооны энэ шийдвэр нь гурав болон дөрөвдүгээр сард дараалан бодлогын хүүг бууруулсан шийдвэртэй уялдаж байна. Мөн нөгөө талаас  сонгуулийн дараа төгрөгийн ханш унаж, ам.доллар чангарна гэсэн хүлээлт зах зээлд байсантай холбоотойгоор  харилцах, хадгаламжийн долларжилт өссөн учраас ийнхүү банкинд олгох төгрөгийн заавал байлгах нөөцийн урамшууллыг бууруулан тооцох шийдвэр гаргажээ.

Ер нь төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшийн хэлбэлзэл өндөр байдаг нь манай эдийн засгийн доголон бүтэцтэй холбоотойг бид олон жил ярьж буй. Тэгвэл ханшийн байнгын эрсдэлийн хажуугаар ханшаар “тоглох” ашиг сонирхол бүхий талуудын нөлөөллөөр төгрөгийн үнэ цэн бодит бусаар сулрах үйл явц зах зээлд байсаар өнөөдрийг хүрч байна. Дэлхий нийтийн  зах зээлийн жишгийг харахад элдэв дуулианыг далимдуулсан спекуляци дайралт гэдэг зүйл бий. Харин нөлөөлөл нь тухайн улс орны эдийн засгийн суурь нь ханшаас хэрхэн яаж хамаарч байгаагаас шалтгаалж өөр өөр тусдаг. Манай тухайд  уул уурхайгаас  орж ирсэн валютаасаа давж гарсан ам.долларыг буцааж гаргадаг улс учраас  хүнд тусгаж авах эрсдэлтэй байдаг. Цар тахлаас хамаарсан эрсдэл өндөр байхад “даарин  дээр нь  давс” гэгчээр эхэнд хэлсэнчлэн  сонгуулийн дараа  ам.долларын ханш чангарна гэх мэдээлэл сошиал орчинд нэлээд гарсан. Монголбанк ч валютын зах зээлд нэлээд нийлүүлэлт хийсэн. Б.Лхагвасүрэн ерөнхийлөгч хэлэхдээ  Монгол Улсын валютын нөөц 8-9 сарын импортын хэмжээг хангахуйц түвшинд байгаа гэж буй ч  ам.долларын бодит урсгал хэрэгцээнд тулгуурлаагүй, ханшийн зөрүүнээс ашиг олох зорилго бүхий дайралтууд эрсдэлтэй юм.

Монголбанкны зүгээс долларжилтийг бууруулахын тулд гадаад валютын орлогогүй иргэд, аж ахуйн нэгжид гадаад валютаар зээл олгоход тооцогдох эрсдэлийн жинг 120 хувь  байсныг 150 хувь  болгон нэмэгдүүлэх, гадаад валютын заавал байлгах нөөцийн хэмжээг 12 хувь байсныг 15 хувь  болгож өгсөх зэрэг макро зохистой бодлогын арга хэмжээ авсан. Мөн банкуудын гадаад валютын эх үүсвэрийг ханшийн эрсдэлгүйгээр төгрөгт хөрвүүлэн иргэд, аж ахуйн нэгжид төгрөгөөр зээл олгох боломжийг бүрдүүлэх үүднээс банкуудтай урт хугацаат своп хэлцэл байгуулж ажиллаж байгаа. Ингэснээр 2012-2013 онд 30 гаруй хувьтай байсан активын бодит долларжилт 2019 онд 12-13 хувь  болж буурсан гэсэн мэдээллийг энэ оны нэгдүгээр сард өгч байсан.

Хадгаламжийн  жилийн өсөлтийг тооцоход валютын хадгаламж нь төгрөгтэй харьцах ам.долларын ханшийн хөдөлгөөнөөс хүчтэй хамаардаг нь харагдаж байна. Тухайлбал 2016 оны төгсгөлд төгрөгийн ханш ам.долларын эсрэг суларч байсан нь валютын хугацаагүй хадгаламж 80 хувиар өсөхөд хүргэж байсан. Энэ нь нэг талаас төгрөгт итгэхгүй иргэдийн үйл хөдлөл бол нөгөө талаасаа богино хугацаанд ашиг хайх гэсэн зорилготой агентуудын үйл хөдлөл. Тэгвэл энэ  үзүүлэлт нь 2019 оны  гуравдугаар улиралд 21 хувиар өсөж байв.

Дашрамд дурдахад, манай улсын долларжилтын талаар судлаачдын хийсэн судалгааны ажлууд цөөнгүй бий. Ихэвчлэн суурь долларжилт,  долларжилтaд нөлөөлөгч хүчин зүйлс болон долларжилтын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг судалдаг. Тэрчлэн долларжилтын түвшинг бусад дэлхийн бусад улс орнуудтай харьцуулан, дунд зэргийн  /20-70 хувийн хооронд/  долларжилттaй гэж дүгнэсэн байдаг. Манай тухайд гадаад орчин таатай үед банк, санхүүгийн байгууллагууд гадаад зах зээлээс эх үүсвэр босгосноор пассивын долларжилт нэмэгддэг. Харин банкны системийн хувьд долларжилт нэмэгдэх нь макро эдийн засаг, банк санхүүгийн салбарт  хэд хэдэн сөрөг үр дагаврыг дагуулдаг болохыг судаачид тодотгодог.