Сонгуулийн өмнөх улс төрийн цикл ба хоёр ахлагчийн БАЙР СУУРЬ

Монголын Засгийн газрын Ажлын хэсэгтэй нүүр тулсан хэлэлцээ хийхээр багаа ахлан Улаанбаатарт ирсэн “Рио Тинто”-гийн Зэсийн группийн Ерөнхий захирал Б.Болд өчигдөр /2021.04.01/ байр сууриа илэрхийлэв.

Тэрбээр “Өнөөдөр хурцадмал асуудал үүссэн нь Оюутолгой төслийн зардлын хэтрэлт, төслийн хугацаа хойшилсонтой холбоотой. Аль аль талд сэтгэл дундуур зүйл бий... Бизнес, санхүүгийн тооцооллоор ашиг гэдэг бол орлогоос зардлаа хасаад, татвараа төлөөд үлдэх мөнгө. Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улс ч, "Рио Тинто"  ч ашиг олоогүй байгаа. Хэлэлцээрийг ийм тийм гэж ярихад одоо арай эрт байна” гэв.

Тэгвэл Засгийн газрын Ажлын хэсгийн ахлагч Х.Нямбаатар өчигдөр “Оюутолгойн хэлэлцээг улстөржүүлж Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сэдэв болгомооргүй байна. Хэлэлцээрийн ширээний ард нэгдмэл байр суурьтай суух боломжгүй байдал үүсээд байгаа...” гэсэн байр суурийг илэрхийллээ. Түүний хэлж буйгаас үзэхэд Дубайн төлөвлөгөөг цуцлах тухай санал дээр Ажлын хэсэг дотооддоо ойлголцлоо нэгтгэж чадаагүй байна. Асуудлыг хэлэлцээний ширээнд сууж бус арбитрт сөрөг нэхэмжлэл гаргаж шийдвэрлүүлье гэдэг санал Ажлын хэсгийн зарим гишүүдээс гараад буй аж.

Хүлээлт үүсгэсэн хэлэлцээ албан ёсоор эхлэх гэж буйтай зэрэгцэн  хоёр талын ахлагчийн илэрхийлэх байр суурь, өгөх мессеж чухал.

Манай тухайд сүүлийн арваад жилд Оюутолгой төсөл хамгийн халуун сэдвүүдийн нэг байсаар өнөөдөртэй золгож буй. Улстөрчид, иргэний нийгмийн  байгууллагууд, сэтгүүлчид, иргэд гээд бүхий л талууд энэ төслийн талаар  ярьцгааж, гэрээнд өөрчлөлт оруулах ёстой, цуцлах ёстой гэхчлэн байр сууриа илэрхийлдэг ч чухам яг ямар асуудал дээр тухайлан анхаарах ёстой вэ гэдэгт үндэслэл сайтай хариултыг гаргаж тавьж байсан нь цөөн.

Нэг ёсондоо өнөөдрийг хүртэл бид Оюутолгой төслөөр талцсан нь их болохоос  нэгдмэл байр сууриар асуудалд хандсан нь цөөн гэдгийг Х.Нямбаатарын өчигдрийн үгс хэлэлцээний өмнө дахин сануулж байгааг тодотгоход илүүдэхгүй болов уу.

Оюутолгойн менежмэнтийг хэрэгжүүлэгч “Рио Тинто”-той хэлэлцээ хийх Засгийн газрын Ажлын хэсэг 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 21-ний өдөр УИХ-аас баталсан “Оюутолгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай” 92 дугаар тогтоолын хэрэгжилтийг хангах чиглэлээр энэ хэлэлцээний ширээнд сууж байгаа билээ.

 “ОЮУТОЛГОЙ ОРДЫН АШИГЛАЛТАД МОНГОЛ УЛСЫН ЭРХ АШГИЙГ ХАНГУУЛАХ ТУХАЙ” ТОГТООЛЫГ САНУУЛАН ХҮРГЭЕ.

Монгол Улсын Их Хурлын уг тогтоолыг эерэг хүлээж авч буйгаа төслийн хөрөнгө оруулагч “Туркойз Хилл Ресурс”  2019 оны сүүлээр  мэдэгдэж байсан билээ.

92 дугаар тогтоолд УИХ-ын  40 болон 57 дугаар тогтоол, Монгол Улсын хууль, тогтоомжийн хүрээнд Хөрөнгө оруулалтын гэрээг сайжруулна. Далд уурхайн санхүүжилтийн төлөвлөгөөг Монгол Улсын хууль тогтоомжид нийцүүлэн сайжруулах, төслийн нийт үр ашгийн 53 хувиас багагүй хэмжээний ашгийг бид өөрсдөдөө наахын тулд 10 жилийн турш ярьсан 34 хувийн асуудлаа эргэн харж, шийдвэрлэх зэрэг асуудлуудыг тусгасан байгаа.

Эндээс Далд уурхайн санхүүжилтийн төлөвлөгөөг бол ямар нэг нөхцөлгүйгээр цуцлах нь зөв гэсэн байр суурийг Ажлын хэсгийн ахлагч одоогоор илэрхийлсэн. Хөрөнгө оруулагч тал ч энэ саналыг  хүлээн авч байгаа аж.

Харин Монголын Засгийн газрын 34 хувийг бүтээгдэхүүн хуваах нөхцөл, эсхүл АМНАТ-аар оруулах хувилбарыг судлах асуудал УИХ-ын 40 болон 57 дугаар тогтоолуудад  заасан агуулгуудтай нийцэж байна уу гэдгийг тодотгож харах хэрэгтэй болдог.

40 дүгээр тогтоолд бол Бүтээгдэхүүн хуваах зарчимд тулгуурласан хувилбарыг судлах тухай тусгасан ч Хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулахыг албан ёсоор даалгасан 57 дугаар тогтоолыг харахаар Анхны хөрөнгө оруулалтыг нөхсөний дараа Монголын Засгийн газрын эзэмших хувь 50-иас доошгүй хэмжээнд очсон байх ёстой гэсэн байдаг.

“Рио Тинто”-гийн Зэсийн группийн Ерөнхий захирал Б.Болд 34 хувьтай холбоотойгоор өчигдөр байр сууриа илэрхийлэхдээ энэ бол монголчуудын шийдэх асуудал гэж онцолсон. Гэхдээ арван жилийн дараа зэсийн үнэ одоогийнхоос хоёр дахин өслөө гэхэд 34 хувийг хямдаар өглөө гэдэг асуудал үүсвэл хэн хариуцлага хүлээх вэ гэдгийг бодоход илүүдэхгүй гэсэн зүйлийг мөн хэлэв.

Өнгөрсөн жилүүдийн  нөхцөл байдлыг авч үзэхэд бид 34 хувиа өрөөр санхүүжүүлж өнөөдрийг хүрсэн нь зовлонгийн суурь шалтгаан гэж тайлбарлах хүмүүс манайд цөөнгүй бий.

Хоёр талын татварын маргаан арбитрт хүрсэн. “Оюутолгой” ХХК  татварын актаар ногдуулсан 649.4 тэрбум төгрөгийг Төрийн сан руу шилжүүлсэн ч арбитрын маргаан хэрхэн шийдвэрлэгдэхээс энэ мөнгө манайд үлдэх эсэх нь шийдэгдэнэ. Манай тал нийтдээ 1 их наяд 26 тэрбум төгрөгийн татварыг тус компаниас авах ёстой гэсэн акт гарсан байдаг.

Х.Нямбаатар сайд хөрөнгө оруулагч тал Лондоны арбитраас маргаанаа түр хойшлуулах гаргасныг манайх хүлээж аваагүй гэсэн мэдээллийг өчигдөр өгсөн.  Тэрбээр  “Ажлын хэсэг УИХ-ын 92 дугаар тогтоолыг хэрэгжилтийг хангах үүднээс  Рио Тинтогийн төлөөлөлтэй хэлэлцээрээ албан ёсоор эхлүүлэх гэж байгаа яг энэ цаг үед АНУ-д болж байгаа үйл явдлууд манай Засгийн газраас өмнө нь гаргаж байсан санаачлагуудын хүрээнд, далд уурхайн зардлын хэтрэлттэй холбоотой асуудал нэлээн өндрөө аваад явж байна” гэсэн мэдээллийг гуравдугаар сарын 26-нд өгсөн.

Ер нь бол энэ төсөлтэй холбоотой асуудал зөвхөн Далд уурхайн санхүүжилтийн төлөвлөгөөнд  бус Хөрөнгө оруулалтын үндсэн гэрээг хамарсан суурь шинжтэй учраас нэгэнтээ хөрөнгө оруулагч талтай хэлэлцээ хийж эхэлж буй учраас аль аль талаас нь авч үзэж, нягт хандах хэрэгтэйг ч хуульчид, эдийн засагчид хэлж буйг тодотгоё.

Тухайлбал, Бизнесийн эрх зүй, хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр мэргэшсэн хуульч, арбитрч Т.Алтангэрэлээс “Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын үндсэн болон бусад гэрээ, Дубайн төлөвлөгөө гээд бүгдэд л өөрчлөлт орж байж Монгол Улсын эрх ашиг нөгөө талтай эрх тэгш хангагдах юм байна гэсэн ойлголт байна. Гэхдээ яг ямар эрэмбэ дарааллаар шийдэх нь зөв вэ? гэсэн  асуултад хариулт авахад:

-Үүсээд буй үл ойлголцол, маргааныг хоёр хэсэгт бүлэглэж болно. Эхний бүлэгт 34 хувьд оногдох зээл хэлбэрийн хөрөнгө оруулалт, зардал, хугацаа хэтрэлт, ногдол ашигтай холбоотой хувь нийлүүлэгчдийн хүрээнд шийдвэрлэх асуудлууд байна. Дээр хэлсэнчлэн Оюутолгой төсөл нь олон асуудал дагуулсан, өнгөрсөн хугацаанд Монголын талын эрх ашиг ихээр хохирч байгааг одоо хэлэлцээрийн шугамаар үндсэн гэрээнүүд, Дубайн гэрээ зэрэгт өөрчлөлт хийх болон бусад байдлаар засч залруулах ажлыг шат дараатай хийх шаардлага бодитой бий болчихлоо. Дубайн гэрээ нь далд уурхайн бүтээн байгуулалтын төслийн санхүүжилтийг шийдвэрлэхэд түлхэц болсон ч олон хуулийг зөрчсөн, “Оюу Толгой” компанийн  бүх лиценз, биет болон биет  бус хөрөнгийг УИХ-д танилцуулалгүй олон улсын 15 банкинд барьцаалсан, Монголын талыг цаашид хөдөлшгүй болгосноороо их эрсдэлд оруулсан. Төслийн зардал хэтрэлтийн асуудал анх үүсэхэд тэрийг Монголын талын эрх ашигт нийцүүлэх байтал хүлээн зөвшөөрсөнөөрөө хөрөнгө оруулагчтай хариуцлага ярихад хүндрэлтэй болгосон. Тэгэхээр далд уурхайн бүтээн байгуулалтын 4,4 тэрбум ам.долларын зээлийн төслийн санхүүжилтийн асуудлыг цаашид Монголын хуульд нийцүүлэн засах, үндсэн гэрээнүүдтэй хамт өөрчлөх,  “Оюу Толгой” ХХК-ийн хөрөнгийг барьцаалж зээл босгож, Монголын талыг эрсдэлд оруулж байгаа тул 34  хувьд ногдох хөрөнгө оруулалтыг зээл хэлбэрээс өөрчилж, хүүнээс чөлөөлөх хүртэл саналыг тавих боломжтой байж болох юм. Дараагийн бүлэгт Монгол Улсын хуулийн хүрээнд тогтоосон арга аргачлалыг хүлээн зөвшөөрөөгүйтэй холбоотой төр, татвар төлөгчийн хоорондын асуудлууд байна. Миний бодлоор олон улсын арбитрт очсон татварын маргаан нь 300-400 сая ам.доллароор хязгаарлагдахгүй цаашид энэ төслийн үргэлжлэх хугацаанд хүчин төгөлдөр хэрэгжих жишиг маягийн шийдвэр болохын хувьд хэдэн арван тэрбум ам.доллароор хэмжигдэх учраас Монголын тал энэ асуудал дээр нэлээн сайн хүн хүчээ төвлөрүүлэх нь зүйтэй байх. Татвартай холбоотой Олон улсын арбитрын маргааныг шийдвэрлэх энэ явцад Монголын тал өмнө байгуулсан аливаа гэрээ хэлэлцээрээ өөрчлөх саналаа хэзээ яаж тавих нь нарийн бодолцох асуудал болох байх. Татварын маргааныг нааштай шийдвэрлэсний дараа хувь нийлүүлэгчдийн хоорондын асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэх үү, эсвэл нь зэрэгцээд хэлэлцээрээ хийгээд явах уу, ингэвэл татварын маргаанд сөргөөр нөлөөлөхгүй байх талаас нь анхаарах хэрэгтэй болно.” гэхчлэн байр сууриа илэрхийлсэн юм.

Эхэнд хэлсэнчлэн хүлээлт үүсгэсэн хэлэлцээг даган “Оюутолгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай” УИХ-ын тогтоол Ерөнхийлөгчийн сонгууль угтсан хаврын улс төрийн циклийг давж гарах  эсэх нь ШИНЭ ХҮЛЭЭЛТ үүсгээд буйг тодотгоё.