Хулгайлагдсан боломжийг Хүүхдийн мөнгөөр НӨХӨХ ҮҮ?

Эрдэс баялгийн салбарын орлогынхоо 99 хувийг хэрэглээд, 1 хувийг л ирээдүйдээ үлдээдэг гэх шүүмжийг олон улсын байгууллагуудаас сонсдог  Монгол Улсын Засгийн газраас хүүхэд бүрийг хуримтлалтай иргэн болгох тухай санаачилга гаргаж, ирэх оны төсвийн төсөлд тусгаад байна.

Нийтээрээ хуримтлалтай, хуримтлал үүсгэх сэдэлтэй байхад тухайн улс  орны нийгэм, эдийн засгийн суурь нөхцөл байдал чухал нөлөөлдөг, тэр хэрээрээ дадал тогтоход хугацаа шаардагддаг учраас төрөөс ийм бодлогын арга хэмжээнүүд авч болно л доо.

Гэхдээ нөгөө талаас аваад үзэхэд төр өөрөө өнгөрсөн жилүүдэд  иргэдээсээ хуримтлал үүсгэх боломжуудыг нь хулгайлсаар ирснийг сануулъя.

Хүүхдийн мөнгийг үе шаттайгаар татан төвлөрүүлэх гэж буй “Ирээдүйн өв сан”-г анх байгуулах болсон үндсэн зорилго нь нөхөн сэргээгдэхгүй эрдэс баялгаас төвлөрүүлсэн орлогыг өнөө ба хойч үеийнхэнд тэнцвэртэй хуваарилах зарчмыг хэрэгжүүлэхэд чиглэдэг.

Гэвч Хүүхдийн мөнгийг хуримтлуулдаг сан болгож өөрчлөх тухай яригдах хүртлээ энэ сан үнэндээ үүргээ гүйцэтгэж чадаагүй юм.

Монгол Улсын  уул уурхайн салбар 2000 оноос хойшхи хугацаанд нийт 28 тэрбум ам.долларын уул уурхайн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж,  олсон орлогоо бараг бүгдийг нь зарцуулсан  талаар эдийн засагч, судлаач Д.Ган-Очир, Б.Даваадалай, Д.Эрдэнэбаяр нарын судалгаанд бий.

Орлогыг цалин, ашиг, татвар болон ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр гэж ангилах бөгөөд сүүлийн 15 жилд уул уурхайн салбараас  шууд  хэлбэрээр  төлсөн  татвар  болон  ашигт  малтмалын  нөөц ашигласны төлбөр 9 тэрбум ам.долларт хүрчээ.

Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрөөс гадна Засгийн газар ирээдүйн ашигт малтмалын орлогоо барьцаалах замаар 8.7 тэрбум ам.долларын зээл авсан байдаг.

Түүнчлэн Засгийн газар 2011 оноос хойш Тогтворжуулалтын сан, Ирээдүйн өв санд хуримтлал үүсгэж эхэлснээр сүүлийн есөн жилд энэ хоёр санд 1.4 тэрбум ам.доллартай тэнцэх хуримтлал хийжээ.

Гэсэн ч  эдгээр сангаас 1.2 тэрбум ам.долларын зарцуулалт гарснаар 2020 оны байдлаар цэвэр  дүнгээр  0.2  тэрбум  ам.долларын  үлдэгдэлтэй  байсан. Нэг ёсондоо Монгол Улс уул уурхайн орлогынхоо дийлэнхийг хэрэглээд зогсохгүй ирээдүйн орлогоо барьцаалан зээл авсаар байдаг нь хойч үеийнхээ  санхүүгийн дарамтыг нэмэгдүүлж буй үйлдэл гэдгийг эдийн засагчид сануулдаг.

Тэгвэл уул уурхайн салбарын орлогоосоо өнөө ба хойч үедээ тэнцвэртэй хуваарилах үүрэгтэй Ирээдүйн өв сангаа хуулийн хүрээнд нь  ашигладаггүй эрх баригчид ээлжит нэгэн шийдлээ танилцуулж буй нь Хүүхдийн мөнгийг энэ санд төвлөрүүлэх юм.

Сангийн сайд Б.Жавхлан хэлэхдээ “Хүүхдийн мөнгийг шууд хэрэглээнд үрэх биш хадгаламж руу, хөрөнгө оруулалтын хуримтлал руу нь шилжүүлнэ. Хүүхдийн мөнгийг Ирээдүйн өв сангаар баталгаажуулаад, 6-18 нас хүртэл нь хуримтлал үүсгэлээ гэхэд тухайн хүүхэд 18 нас хүрэхдээ 19-20 сая төгрөг авна, хөрөнгө оруулагч иргэн болно гэсэн үг. Халамжаас салж, ийм бүтээлч хуримтлалыг дэмжсэн бодлого руу шилжинэ”  гэсэн.

Түүнчлэн 2022 оны төсвийн төсөлд “Ковид-19 цар тахлын нөлөө бүрэн арилаагүй шилжилтийн хугацаанд бага дунд орлоготой өрхүүд орлогын эрсдэлд орж болзошгүй тул хуримтлалд бүрэн шилжих бодлогыг үе шаттайгаар хэрэгжүүлнэ. Хадгаламж нээлгэсэн хүүхдийн эцэг, эх, хууль ёсны асран хамгаалагч хэрвээ хүсвэл хүүхдийн нэрийн дансанд сар бүр төвлөрөх мөнгөн хадгаламжийн тодорхой хувийг бэлнээр авах боломж олгож байна. Тодруулбал, 2022 оны төсвийн жилд, нэгдүгээр сарын 1-ээс долоодугаар сарын 1-ний өдрийг хүртэл хугацаанд сар бүрийн хуримтлалыг 100,000 төгрөг хүртэл сонголтоор, харин долоодугаар сарын 1-ний өдрөөс хойш 50,000 төгрөгөөс доошгүй хэсгийг хуримтлуулж үлдсэн 50,000 төгрөгийг бэлнээр буюу хүүхэд бүрд нийт 100,000 төгрөг гэсэн зарчмыг хадгална.

Харин 2023 онд хүүхдийн эцэг, эх, хууль ёсны асран хамгаалагчийн гаргасан хүсэлтийн дагуу хүүхдийн нэрийн дансанд сар бүр төвлөрөх мөнгөн хадгаламжийн 40 хувийг, 2024 оноос хойш 30 хувийг тус тус олгохоор хуулийн төсөлд тусгалаа.

Ингэснээр Монгол Улсын хүүхэд бүр Ирээдүйн өв сангаар баталгаажсан, Хадгаламжийн даатгалын сангаар даатгуулсан, хамгийн эрсдэл багатай системийн нөлөө бүхий банкуудад нэрийн дансны хуримтлалтай болж, хадгалах, хуримтлуулах дадал зуршлыг хүүхэд наснаас суралцахаас гадна 18 нас хүрээд нэрийн дансны хуримтлалаар өөрийн боловсролдоо хөрөнгө оруулалт хийх боломжтой болно” гэжээ.

Ирэх 2022 онд дэлхийн зах зээл дахь экспортын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний үнийн таамаглал, экспортын биет хэмжээний төсөөлөл зэрэгтэй уялдуулан Ирээдүйн өв санд нийт 1,461.7 тэрбум төгрөг төвлөрүүлнэ гэсэн тооцооллыг хийжээ. Улмаар тус сангаас Хүүхдийн мөнгөн хадгаламжид зориулан мөн хэмжээний дүнг Банкны тухай хуулийн 3.1.20-д заасан банкин дахь хүүхдийн нэрийн дансанд шилжүүлнэ.

Үүнээс хүүхдийн эцэг, эх, хууль ёсны асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчийн гаргасан хүсэлтийн дагуу мөнгөн хэлбэрээр олгох дээд хэмжээг 1,096.3 тэрбум төгрөг, хүүхдийн нэрийн дансанд хуримтлагдах доод хэмжээг 365.4 тэрбум төгрөг байхаар тус тус тооцож оруулж ирээд байна.

ТӨГСГӨЛД НЬ:  Монгол дахь НҮБ-ын Хүүхдийн Cангаас өгч буй  Хүүхдийн мөнгөний талаарх мэдээллийг эшлэн хүргэе.

• Дэлхийн 23 улс нийт хүүхдүүддээ ялгалгүй хүүхдийн мөнгө олгодог. Тэдний нэг нь Монгол Улс. Монгол Улсын хэрэгжүүлж байгаа хүүхдийн мөнгө нь дэлхийн улс орнуудад үлгэр жишээ болдог сайн хөтөлбөрүүдийн нэг.

• Хүүхдийн мөнгийг хүүхэд бүрд жигд олгох нь хүүхдийг ялгаварлан гадуурхагдах, гутаан доромжлуулахаас сэргийлдэг ба хүүхдийн эрх, нэр хүндэд халдахаас хамгаалж, тэгш байдлыг үүсгэдэг.

• Хүүхдийн мөнгийг сар бүр тогтмол олгосноор хүүхэдтэй өрхүүд баталгаат орлоготой болж, хэрэглээгээ төлөвлөх, зохицуулах боломжийг олгодог.

• Өнөөдөр хүүхдийн мөнгөний бодит хэмжээ буурсаар байна. 2012 онд 20,000₮ нь $14-той тэнцдэг байсан бол өнөөдөр $7 тэнцэх болсон. Өнөөдөр 20,000₮-р иргэдийн худалдан авч байгаа бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ 2021 оныхтой харьцуулахад огцом буурсан. Тиймээс мөнгөн тэтгэмжийн хэмжээг инфляцтай уялдуулан нэмэх хэрэгтэй байдаг.

• Өрхүүдэд олгож байгаа аливаа мөнгөн тэтгэмж эргээд эдийн засгийн эргэлтэд орж өсөлтийг нэмэгдүүлдэг. Судалгаагаар мөнгөн тэтгэмж хэлбэрээр өрхүүдэд олгосон $1 бүр эдийн засагт $1.3 - $2.5 өгөөж авчирдгийг нотолсон.

• Хүүхэд бүрд хүүхдийн мөнгө олгох нь ядуурлыг бууруулах хүчирхэг зэвсэг юм. Монгол улсын хувьд хүүхдийн мөнгө нь хүн амын орлогын ядуурлыг бууруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Азийн хөгжлийн банкнаас хийсэн судалгаагаар Засгийн газраас  КОВИД-19 цар тахлын эсрэг олон арга хэмжээ авсны дотор хүүхдийн мөнгийг нэмсэн нь ядуурал, тэгш бус байдлыг бууруулахад хамгийн эерэг нөлөөтэйг харуулсан.

• Бэлэн мөнгө өгөх нь иргэдийн халамжаас хамаарах байдлыг нэмэгдүүлж, хөдөлмөр эрхлэх сонирхлыг бууруулдаг гэдэг нь нотлогдоогүй. Харин ч эсрэгээрээ нийтлэг өрхийн орлогоос хамаарсан мөнгөн тусламжид хамрагддаг өрхийн хувьд нэмэлт орлого олохоор хөдөлмөр эрхлэх боломжийг эрэлхийлдэг байна. Учир нь тухайн өрхийн орлого нэмэгдсэн ч мөнгөн тусламжид үргэлжлүүлэн хамрагдах боломжтой.

• Мөнгөн тэтгэмж олгосноор архи, тамхины худалдан авалт нэмэгддэг гэдэг нь нотлогдоогүй. Бусад оронд хийсэн судалгаагаар архи, тамхины худалдан авалт нь нийт хүнсний зардлын 1-2%-ийг эзэлдгийг тогтоожээ. Мөн ХНХЯ, НҮБ-ын Хүүхдийн Сангаас цар тахлын үеийн нийгмийн хамгааллын арга хэмжээний талаар хийсэн судалгаанаас харахад нийт өрхийн ердөө 0.2% нь хүүхдийн мөнгөний нэмэгдлээс архинд зарцуулсан байна.

• Хүүхдийн мөнгийг олгодог тогтолцоотой байснаар Засгийн газраас  цар тахлын үед нийт хүүхэдтэй өрхийн 98% цаг алдалгүй хүрч мөнгөн тусламжийг хамгийн үр дүнтэй хүргэж чадсан. Ингэснээр нийт хүүхэдтэй өрхийн бараг 80% нь цар тахлын үед хоол хүнсний хэрэглээгээ багасгах, эрүүл мэнд боловсролын зардлаа танах, нэмэж зээл авах зэрэг сөрөг арга хэмжээ авахаас сэргийлжээ.

• Хүүхдийн мөнгөн тэтгэмжийг түүний ач холбогдол, давуу тал, өрхийн амьжиргаанд үзүүлэх нөлөөг харгалзан бүх хүүхдэд ижил тэгш олгох нь улс төрийн хувьд эерэг шийдэл бөгөөд өртгийн хувьд боломжийн хувилбар юм. Хүүхдийн мөнгөн тэтгэмжийн зардалд Монгол Улс ДНБ-ийнхээ 0.7%-ийг зарцуулж ирсэн ба тэтгэмжийн хэмжээг хоёр дахин нэмэгдүүлсэн ч ДНБ-нд эзлэх хувь өмнөхтэй ойролцоо байх ба энэ нь улс орны ирээдүйд оруулж буй хамгийн зөв хөрөнгө оруулалт байх болно.