Д.Батсайхан: Мэргэжлийн судлаач, шүүмжлэгчийнхээ үгийг авахаа больжээ

Соёл урлагийн их сургуулийн Театрын урлагийн сургуулийн багш, Театр судлаач, доктор, дэд профессор Д.Батсайхантай тайз, дэлгэцийн бүтээлийн шүүмжийн улсын уралдаан болон шүүмж, судлаачийн талаар ярилцлаа.

-Танай сургуулиас жил бүр шүүмжийн улсын уралдаан зохион байгуулдаг. Энэ уралдааныг ямар зорилгоор анх хэзээнээс эхэлж явуулсан бэ?

-Тайз дэлгэцийн бүтээлийн уран сайхны шүүмж бичлэгийн уралдааныг 2015 оноос эхэлсэн байдаг. Ер нь 1990-2000-аад он гартал шүүмж, судлал зогсонги байдалд орчихсон байсан. Түүнээс өмнө бол судлаачид шүүмжээ бичиж байсан л даа. Манай аав бол Монголын мэргэжлийн анхны театр судлаач С.Дашдондог гэж хүн байлаа. Ааваас маань гадна Д.Мягмарсүрэн, Н.Ганхуяг багш гээд хүмүүс шүүмж, судлалаа бичиж байсан. Харин зах зээлийн нийгэмд шилжсэн үеүдэд театр ч өөрөө хөгжлийнхөө хувьд зогсонги байдалд ороод, жүжигчид нь гарч, гахай үүрэхээс эхлээд бараг хаалгаа барих дээрээ тулсан. Гэсэн хэдий боловч мэргэжлийн ганц театр маань ямартаа ч энэ шуурганд нурчихалгүйгээр тэсэж 2000-аад он гарахад өмнө нь огт тавьдаггүй байсан жүжгүүдээ олон түмэнд толилуулж эхэлсэн.

Түүнтэй зэрэгцээд шүүмжүүд ч гарсан. Харин 2015 оноос манай Урлаг судлал, утга зохиолын тэнхим бий болоод зохиолч, шүүмж судлаач П.Батхуяг агсан маань шүүмж судлалыг хөгжүүлье гэсэн чиглэлийг барьж, энэхүү улсын уралдааныг зохион байгуулсан. Үүнтэй зэрэгцээд шүүмжийг хөгжүүлэх театрын бодлого ч давхар байсан.

-П.Батхуяг багшийн нэрэмжит болсон энэ жилийн уралдаанд ямар, ямар бүтээлүүд шалгарсан бэ?

-Энэ жилийн хувьд нийтдээ 31 бүтээл ирсэн. Үүнээс мэргэжлийн судлаач шүүмжийн төрөлд Ө.Сумъяагийн “Тамгагүй төр”-ийг удирдагчид бүтээл шалгарсан. Удаад нь ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн Утга зохиол судлалын салбарын Эрдэм шинжилгээний ажилтан Б.Мөнх-Эрдэнийн “Өнчин нь өнчиндөө дассан сэтгэлийг дэлгэсэн нь” (“Тавиул”-“Түнтүүлэй”-“Эргэж ирэхгүй намар”-ыг шинжлэхүй)”, С.Батзоригийн “Ухамсрын бүтээл “Гэм Зэм”” шалгарсан юм.

Харин оюутан, ахисан түвшний суралцагчид ангилалд СУИС-ийн ТУС-ийн “Утга зохиол судлал” хөтөлбөрийн II курсийн оюутан Э.Нинжин, МУБИС-ийн Б.Батцоож нар байр эзэлсэн.

-Тэгэхээр энэ жил найм дахь удаагаа явагдсан юм байна. Жилд ер нь хэдий хэр шүүмжийн бүтээл ирдэг вэ?

-Энэ уралдаан маань эхлээд Театр шинжлэл-Театрын шүүмж гэж нэртэй байсан. Дараа нь Тайз, дэлгэцийн бүтээлийн уран сайхны шүүмж нэртэй болгосон. Харин энэ жил бид бүр зориуд П.Батхуяг багшийнхаа нэрэмжит улсын уралдаан болгож зохион байгуулсан. Нэг жилд 30 орчим шүүмжийн бүтээл ирдэг. Эхэндээ зөвхөн театр байсан бол сүүлдээ дэлгэцийн бүтээл буюу киноны шүүмж оруулсан. Мөн энэ жилийн нэг онцлог бол оюутнуудын ангилалд ирсэн бүтээлүүд илүү мэргэжлийн тал руугаа зонхилсон байсан. Оюутнууд ч маань бас их идэвхтэй оролцсон. Бид эхний гурван жилийн уралдаанд амжилттай оролцсон хүмүүсийнхээ бүтээлийг эмхэтгээд “Театр шинжлэл” гэсэн номыг гаргасан.

-Ийм ном гаргачихаар шүүмж бичих сонирхолтой, энэ чиглэлээр суралцдаг оюутан залууст гарын авлага болно биз дээ?

-Тэгэлгүй яах вэ. Энэ номд маань тухайн үедээ шүүмжийн уралдаанд шалгарч байсан одоо манайд багшилж байгаа Я.Баяраа, Сити их сургуулийн багш Х.Чойдогжамц зэрэг олон сайхан судлаач залуучуудын бүтээл орсон. Тэд маань энэ уралдаанаас л өөрсдийн бүтээлээ бичиж эхэлсэн. Хамгийн сонирхолтой нь бичлэгийн хэв маяг нь бидний үетэй харьцуулахад нэлээд өөрчлөгдсөн байна лээ.

-Арга барил нь өөр болсон гэсэн үг үү?

-Илүү чөлөөтэй сэтгэдэг, утга зохиол талаа баримталсан шүүмжүүд гарч байна. Мэдээж гадаадын том, том уран бүтээлчдийн бүтээлийг ч маш их судалдаг болж. Тэр хэрээрээ тэдгээрийн хэлсэнтэй хэр дүйцэж буйг нь харьцуулсан бүтээлүүд гарч ирсэн.

Дээр дурдсан номд орсон Х.Чойдогжамцын Софоклын “Эдип хаан”-ы тухай тун дажгүй шүүмж орсон. Ч.Түвшин найруулагч “Эдип хаан”-ыг хэрхэн монгол ахуйтай болгож, монгол хөрсөнд буулгаж чадсан бэ гэдгийг үнэлж бичсэн байдаг.

-Та өмнө нь нэг ярилцлагадаа “Театр судлал атраараа байна” гэсэн байдаг. Шүүмжийн уралдааныг найм дахь жилдээ явуулаад ирлээ. Түүнээс хойш нөгөө атар газраа хагалаад үр суулгасан байлгүй дээ?

-Үр суусан, суусан/инээв/.

Ерөнхийд нь аваад үзвэл анхны шүүмжүүд нэлээд утга зохиол талаа барьж байсан бол одоо театр гэдэг чинь өөр юм байна. Жүжиг гэдэг бүхэл бүтэн зүйлийг олон нийтэд хүргэхэд маш тодорхой гаргах ёстой юм гэдгийг ойлгодог болсон байна. Мэдээж эхлээд жүжгээ ярих, унших хэрэгтэй. Дараа нь найруулагч, жүжигчин, зураач, хөгжмийн зохиолчоо гээд олон талыг гаргах хэрэгтэй болно. Ингэхийн тулд шүүмжлэгч хүн маань хөрвүүлэгч байх ёстой.

-Тэгэхээр театр, дэлгэцийн шүүмж бичих хүн маань олон талын мэдлэгтэй байх шаардлагатай юм шиг санагдлаа. Хөгжмийн болоод зургийн, найруулгын, жүжиглэх уран чадварын гээд олон зүйлийг мэддэг байх ёстой юу?

-Мэргэжлийн судлаач хүн гэдэг бол олон талын мэдлэгтэй, боловсролтой байх шаардлагатай. Уншсан, үзсэн, дүрслэх урлаг, хөгжмийг мэддэг байх ёстой. Тэгэхээр энэ чинь тусдаа бие даасан мэргэжил байхгүй юу. Зарим хүн бол бид энэ бүтээлийг гаргах гэж яаж зовсныг мэдэхгүй байж гаднаас ирлээ гэж шүүмжиллээ гэж дургүйцдэг. Гэвч энэ бол мэргэжлийн хүн мэргэжлийн ажлаа л хийж байгаа хэрэг шүү дээ.

Манай аав С.Дашдондог гэж хүн бол мэргэжлийн шүүмж судлаачаас гадна өөрөө хөгжимчин байсан. Тийм дээ ч Драмын театраас гадна Дуурийн театрыг ч судалсан байдаг. Манай П.Батхуяг багш хүртэл “С.Дашдондог гуай шиг ийм олон талын мэдлэгтэй театр судлаач өнөөдөр байхгүй” хэмээн хэлж байлаа. Дуурийн театрын бүхий л дууриудыг мэргэжлийн түвшинд бичиж үлдээсэн юм. Тиймээс ч өнөөдрийн театр судлалын гол зорилго бол яг л ийм өргөн цар хүрээний мэдлэгтэй судлаачдыг бэлтгэн гаргах.

-Шүүмж судлаачид нэлээд цөөхөн байдаг. Хэдийгээр урлаг хөгжихөд мэргэжлийн шүүмж хэрэгтэй гэж урлагийнхан бүгд ярьдаг ч шүүмжилсэн нэгэндээ дургүй, далдуур муулдаг байдал бий. Хамгийн олон дайсантай мэргэжил ч гэж ярьдаг. Үүнээс нь халгаад мэргэжлийн шүүмжлэгч болохоос халшраад байдаг юм болов уу?

-Үнэхээр тийм тал байдаг. Хоёрдугаарт, баталгаа байхгүй. Төгсөөд гарахад тухайн хүнийг ажилд авах орон тоо байхгүй. Сонин, сайтад сэтгүүлчээр ажилладаг ч гэсэн мэргэжлийн зүйлээ бичих орон зай олддоггүй. Би өмнө нь Соёлын яамны сайдын зөвлөх хийж байхдаа С.Чулуун сайдтай бид хэд Хөгжимт драмын театрын дэргэд Утга зохиолын эрхлэгчийн албан ёсны орон тоо гаргая гэж ярьж байсан. Гэсэн хэдий ч тэр асуудал сайд нь солигдсоноор замхраад алга болсон. Мөн манай сургууль энэ жилээс Урлаг судлалын ангийг нээхээр ярилцаж байна. Ер нь энэ судлал, шүүмжийг дуртай, сэтгэлтэй хүн л хийдэг юм. Түүнээс биш хэчнээн мэргэжлийн сургуулийг нь дүүргээд диплом авсан ч гэсэн амжилттай бүтээж туурвидаггүй. Судлалгүйгээр ямар ч урлаг цаашаа хөгжиж явахгүй. Харамсалтай нь өнөөгийн нийгэмд мэргэжлийн судлаач, шүүмжлэгчийнхээ үгийг авахаа больчихсон. Би өөрөө энэ шүүмжлэгч гэсэн үгэнд тийм ч таатай ханддаггүй. Зүй нь бол шинжээч юм. Бид тухайн бүтээл дээр суугаад хаана алдаа мадаг байна гэдгийг шинжилдэг. Өнөөдрийн театрт зохиолч нь чухал уу, найруулагч нь чухал уу гэдэг асуулт гарч ирдэг. Гэвч зохиолч, найруулагч хоёр нийцэж байж жинхэнэ бүтээл төрнө. Драмын театр жүжгийн зохиолын уралдаан зарлаад тэргүүн байр эзэлсэн жүжгийг нь тайзан дээр тавих гэхээр зарим нь найруулагчтайгаа нийцэж өгдөггүй. Өөрийн жүжгээ найруулагчийн хувилбараар эвдүүлэхгүй гэдэг.

-Тэгэхээр театр нь, найруулагч нь, зохиолч нь хоорондоо ойлголцож ажиллах шаардлагатай юм байна даа?

-Тийм шүү дээ. Ерөөсөө Д.Намдаг, Д.Батбаяр, Х.Зандраабайды зэрэг зохиолчид бүгд л театртайгаа ойлголцож ажиллаж ирсэн. Д.Намдаг гуай гэхэд л өчнөөн олон зохиолоо эвдүүлж байж л жүжиг нь тайзанд тавигдаж байсан шүү дээ.  

-Сүүлийн үед ялангуяа киноны найруулагч нар өөрсдөө зохиолоо биччихдэг болсон. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?

-Нэг талдаа шүүмжлэгч байхгүй, хангалттай бичихгүй байгаатай л холбоотой. Дэлгэцийн бүтээл дээр өнөөдөр жинхэнэ мэргэжлийн түвшний шүүмжлэгч огт байхгүй болсон. Ганц нэгэн залуус бичиж байгаа ч яг нарийн зүйл рүү нь орохгүй л байна.

-Уншигчийн сэтгэгдэл гэдэг шиг үзэгчийн сэтгэгдэл маягтай л зүйл бичээд байх шиг?

-Яг тийм. Зохиол нь нэг иймэрхүү байж гэсхийгээд л биччихэж байна. Гэтэл яг нарийн ажиглалтууд, мэдлэг хэрэгтэй. Зураглаачийн гэрэл сүүдрээ хэрхэн тааруулсныг ч гэсэн харж чаддаг л байх хэрэгтэй.

-Уран бүтээлчид маань шүүмжлэгчийн үгийг авах нь жаахан бага юм шиг санагддаг.

-Яах гэж шүүмжлэгч байгаа юм. Яагаад шүүмжлээд байгаа юм гэхээр тухайн уран бүтээлчийг дараагийн бүтээл дээрээ алдаагаа битгий давтаасай, илүү өсөж дэвжээсэй, хөгжөөсэй л гэж байгаа юм шүү дээ. Даанч манайхан шүүмжлэлийг хүлээж авахгүй байна. Тиймээс судлаачдыг төрөөс бэлтгэдэг бодлоготой байх ёстой.

-Таны аав, судлаач, шүүмжлэгч С.Дашдондог гуайн нэрэмжит сургалт явагдаж байгаа гэсэн. Сургалтынхаа талаар мэдээлэл өгөөч?

-Бидний хамгийн гол зорилго бол судлаачдыг бэлтгэх, тэдний бүтээлийг эмхэтгэн ном болгож, олон нийтэд хүргэж таниулах. МЗЭ-тэй хамтраад энэхүү хоёр сарын хугацаатай сургалтыг үнэ төлбөргүйгээр зохион байгуулж байна. Энэ сургалтыг залуучууд, орон нутгийн бичиг нар маш их сонирхож байгаа. Мэргэжлийн хичээлүүдийг нь доктор С.Хөвсгөл багш, Ш.Баттөр, А.Мөнх-Оргил, Я.Баяраа нарын багш нараас гадна хөгжмийн урлагийн талаар Г.Эрдэнэбаатар найруулагч, жүжигчний уран чадварын талаар Их засаг их сургуулийн Театрын сургуулийн захирал Д.Оюунсүрэн зааж байгаа. Мөн манай дүү болох Ил хаадын судалгааны бүтээл бичсэн доктор, профессор судлаач Д.Баярсайхан академик бичлэг яаж хийх вэ, гадаадад шүүмж, өгүүллээ хэвлүүлэх талаар хичээл заана.  

Эх сурвалж: ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН