М.Цэнджав: Иргэн бүрийн 1072 хувьцааг мөнгөжүүлэхэд нийтээрээ ядуурлаас гарч, улсын эдийн засаг тэлж, ДНБ өснө

ШИНЭ намаас “Эрдэнэ Тавантолгой” ХК-ийн төрийн мэдлийн хувьцааг нийт иргэддээ эн тэнцүү, үнэ төлбөргүй өмчлүүлэх санаачилга гаргасаар таван оныг үдэж байна.  Тус намын дэргэдэх эрдэмтэн, судлаачдын баг саяхан олон нийтэд энэхүү сэдвээрээ илтгэл тавьсан. Илтгэгчдийн нэг, ШИНЭ намын Ерөнхий зөвлөлийн гишүүн, эдийн засагч М.Цэнджавтай ярилцлаа.

-Өнгөрсөн хугацаанд “Эрдэнэс Тавантолгой”-н ордыг хэд хэдэн удаа зарах оролдлого хийсэн шүү дээ. 350 сая ам.доллараас эхлэн, 30 хувийг нь нэг тэрбум ам.доллараар үнэлж зарах шахсан, эндээс харахад,тус ордыг хамгийн ихдээ гурван тэрбум гаруй ам.доллараар үнэлж байсан гэсэн үг. Та бүхэн болохоор нэлээд өндөр дүнтэй тоо яриад байдаг. “Эрдэнэс Тавантолгой”-н бодит үнэлгээ яг хэд юм бэ?

-Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн Jorc стандартаар Тавантолгойн орд 7.3 тэрбум тоннын нөөцтэй, үүний 5.1 нь коксжих, 2.2 тэрбум тонн нь эрчим хүчний нүүрсний нөөцтэй хэмээн тогтоогдсон. Гэхдээ эрчим хүчний ангилалд авч үзэж байгаа нүүрс нь ч өндөр илчлэгтэй. Үүнээс 153 сая тонныг нь зарчихаад байна гэж тооцоход коксжих нүүрсний нөөц 4.9 тэрбум тонн. Үүнийг 2022 оны уурхайн амны үнэ болох 100 ам.доллараар тооцоход 490 тэрбум ам.долларын баялаг байна. Энэ жилийн хувьд дэлхийн зах зээл дээр тонн нүүрс 450 ам.доллар хүртэл өсч байсан.

Гэхдээ манайх амны буюу уурхай дээрээс зарах үнийг биржээр 170 ам.доллараар тооцож өгч байгаа. Үүгээр тооцвол 850 тэрбум ам.доллараар үнэлж болж байна. Харин 2018 онд амны үнэ нь 70 ам.доллар байсан. Тэр үед бид тонн нүүрсний үнийг 60 ам.доллараар тооцож байлаа. 60 ам.доллараар тооцоход л 300 тэрбум ам.долларын үнэлгээтэй орд байгаа юм. Энэ бол багаар тооцсон үнэлгээ юм шүү.

-Тэгэхээр нэгж хувьцааны үнэ та бүхний нэрлэсэн 20 ам.доллараас ч илүү үнэ хүрэх боломжтой юм байна, тийм үү?

-Яг зөв. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК 15 тэрбум ширхэг хувьцаатай. Тэдгээрийг бүх иргэндээ өмчлүүлэхэд 300 тэрбум ам.долларын баялаг ард түмний өмч болно. 300 тэрбум ам.долларын баялгийг 15 тэрбум ширхэг хувьцаанд хуваахад нэгж хувьцааны үнэ 20 ам.доллар болж байгаа юм. Төрд байгаа хувьцааг иргэдэд тараахад одоо иргэдийн нэр дээр байгаа 1072 хувьцаан дээр 3328 ширхэг хувьцаа нэмэгдэж очихоор тооцсон. Нэг иргэн нийтдээ 4400 орчим хувьцаатай болно гэж бодвол нэгж хувьцааны 20 ам.доллараар үржихээр 88 мянган ам.долларын үнэ цэнэ бүхий баялагтай болно. Би дээр хэлсэн, хамгийн багадаа Тавантолгойн орд 300 тэрбум ам.доллараар үнэлэгдэнэ гэж. Хэрвээ ордыг 490 тэрбумаар үнэлвэл нэгж хувьцаа 32 ам.доллар болно. 850 тэрбумаар үнэлвэл 56 доллар хүрнэ гэсэн үг. Эндээс хувьцааны үнэ унах биш өсөх бололцоотой нь харагдаж байгаа биз.

-Тэгвэл иргэн бүрийн 88 мянган ам.долларыг мөнгөжүүлэх бололцоотой юу?

-Иргэд өөрт ногдох 4400 ширхэг хувьцаагаа бүгдийг нэг дор эргэлтэд оруулах шаардлагагүй. Эхний ээлжинд одоо танд байгаа 1072 хувьцааг эзэмших биш өмчлөх эрхтэй болгож, хөрөнгийн биржээр дамжуулан зах зээлийн эргэлтэд оруулах бололцоог эзэнд нь нээж өгнө. Үлдсэн хувьцаанаасаа ногдол ашгаа хүртээд явна гэсэн үг. Бүгдийг нь нэг дор нээлттэй болгох юм бол 300 тэрбум ам.долларын хувьцааг эргэлтэд оруулах асуудал үүснэ. Үр дүнд нь ордынхоо үнэлгээг унагах, дагаад иргэдийн хувьцааны үнэ огцом унах нөхцөл байдал үүсч болзошгүй учраас үүнээс сэргийлж байгаа.

Мөн иргэдийн дунд  бүх хувьцааг хятадууд худалдаад авчихвал яах вэ гэсэн айдас, болгоомжлол маш их байна. Нийт хувьцааны 33 хувиас дээш хувийн хувьцааг нэг субъект цуглуулж авбал тухайн компаний шийдвэр гаргахад давуу эрхтэй, хяналтын багцыг эзэмших болно. Гэтэл бүх монголчуудад өмчлүүлсэн 1072 хувьцаа нийлээд 25 хувиас хэтрэхгүй тул хяналтыг нэг улсын, тухайлбал, хятадуудын гарт алдана гэсэн айдас байхгүй. Эхний ээлжинд эргэлтэд оруулах 1072 хувьцааг 20 ам.доллараар тооцохоор 21,4 мянган ам.доллар буюу 75 сая төгрөг болно. 3.4 сая хүнээр үржүүлэхээр нийт 72,9 тэрбум ам.доллар болно. Гэтэл 1072 ширхэг хувьцааг анх иргэдэд эзэмшүүлэхдээ нийт нэг сая төгрөг буюу хувьцаа нэг бүрийг нь 933 төгрөгөөр үнэлж байсан. Өнөөдрийг хүртэл Хөрөнгийн биржэд бүртгүүлж, нээлттэй болгосонгүй.

Энэ нь Засгийн газрын 2012 оны 181-р тогтоолоос үүдэлтэй. Уг тогтоолд “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн хувьцааны хоёр дахь зах зээлийн арилжаа эхлэх хүртэл хугацаанд энэхүү тогтоолын 1 дүгээр зүйлд заасан хувьцааг саналын эрхгүй, Засгийн газарт нэрлэсэн үнээр нь худалдахаас бусад тохиолдолд аливаа хэлбэрээр захиран зарцуулахгүй байх нөхцөлтэйгээр иргэдэд эзэмшүүлэх, үндэсний аж ахуйн нэгжид худалдах ажлыг зохион байгуулах нь зүйтэй гэж үзсүгэй.” гэж заасан байдаг. Үүний улмаас 11 жилийн хугацаанд хувьцааны үнэлгээ нэг ч төгрөгөөр өссөнгүй. Энэ бол улс төрийн шийдвэрийн хор уршиг юм. Тэгэхээр бид дотоодын болон гадаадын биржид давхар бүртгүүлэх замаар хөрөнгийн биржээр дамжуулан дээрх мөнгийг татах бололцоотой гэж үзэж байна.

-72.9 тэрбум ам.доллар хэр их мөнгө вэ?

-Монгол Улсын ДНБ-ий хэмжээ өнөөдөр 53 их наяд төгрөг буюу 15 тэрбум ам.доллартай тэнцэж байна. Тэгэхээр 72,9 тэрбум ам.доллар гэдэг нь манай улсын ДНБ-ээс 4.8 дахин их мөнгө байгаа биз.

-Энэ их мөнгийг олон улсын хөрөнгийн зах зээлээс босгож чадна гэсэн итгэл хэр байгаа вэ? Манай эрхзүйн орчин тогтвор муутай, улс төрийн шийдвэрүүдийн нөлөө хөрөнгө оруулагчдад хүндээр тусах тохиолдол нэг бус удаа гарч байсан даа?

-72 тэрбум ам.доллар их санагдаж байгаа ч томоохон биржүүдийн нэг өдрийн гүйлгээ үүнээс гурав дахин их байгаа. Баялгийн сангууд гэхэд л их наядаар яригдах ам.долларын актив удирдаад сууж байна. Тэгэхээр энэ бол боломжгүй зүйл огт биш.

Баялгийн, хөрөнгө оруулалтын, хамтын хөрөнгө оруулалтын, тэтгэврийн гэх мэт томоохон сангууд хөрөнгийн зах, бондын зах, түүхий эдийн бирж, мөнгөний зах зээл гэсэн үндсэн дөрвөн биржээр дамжуулан хөрөнгөө өсгөх боломжийг үргэлж эрэлхийлж, найдвартай, эрсдэлгүй гэсэн төслүүдэд санхүүжилт хийсээр байна. Хаана хөрөнгө оруулж, ямар хэмжээний өгөөж хүртэх вэ гэдэг тэдний толгойн өвчин байдаг бол Монголын хувьд хэрхэн хөрөнгө оруулалт татах нь чухал байдаг. Тэдгээр хөрөнгө оруулагчдад “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн хувьцааг санал болгох бүрэн боломжтой.

Компанийн ашиг нь 10-аас дээш хувьтай байх, хөрөнгө оруулсан буюу хувьцааг нь худалдан авсан компаний хөрөнгийн хэмжээ нь тогтвортой өсөх нь тодорхой харагдаж байгаа, хувьцааны үнэлгээ нь 25 хувь буюу ирээдүйд тогтвортой өсөх нь урьдаас тодорхой харагдаж байгаа тохиолдолд хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг маш ихээр татна. Монголын нүүрс, тэр тусмаа Тавантолгойн нүүрс маш өндөр илчлэгтэйгээс гадна энэ компани ганцхан нүүрс зарахаас өөрөөр өсөж хөгжих бүрэн боломжтой. Түүнээс гадна таны хэлсэнчлэн улс төрийн аливаа шийдвэр нөлөөлөхгүй байх нь маш чухал. Дэлхийн улс орнуудын хөгжил шуудхан хэлэхэд, Хөрөнгийн биржийнхээ хөгжил, Үндэстэн дамнасан компаниудынхаа хөрөнгийн хэмжээнээс хамаарч байна гэж хэлэхэд хилсдэхгүй.

Тухайлбал, дэлхийд эхний тавд эрэмбэлэгддэг АНУ, БНХАУ, Япон, Англи, Герман улсуудын хөрөнгийн биржүүдийнх нь үнэлгээ 5.3 их наядаас 22 их наяд ам.доллараар хэмжигдэж байна. Хамгийн том нь болох АНУ-ын Нью-Йоркийн хөрөнгийн бирж л гэхэд 22 их наяд ам.доллараар үнэлэгдэж байна. Эдгээр биржийн үр нөлөөг харж байхад, тухайн бирж нь улсынхаа эдийн засгаас том байж, эдийн засаг нь биржээ дагаж хөгжиж байна. Бидний хувьд заавал хөрөнгийн бирж дээр гэхээс гадна  хөрөнгө оруулалтын болон баялгийн, тэтгэврийн сангуудтай урьдчилан тохиролцож болно.

-72.9 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт орж ирлээ гэхэд манай эдийн засагт нэлээн доргио үүсгэнэ биз?

-Тийм ээ, 3.4 сая иргэний 1072 хувьцаа буюу 72.9 тэрбум ам.доллар Монгол Улсад орж ирлээ гэж төсөөлөөд үзье. Хувьцаагаа мөнгөжүүлэхээр хөрөнгийн зах зээл дагаад тэлнэ. Хөрөнгийн биржийн маань үнэлгээ 26 дахин өснө, нийт хувьцааны үнэлгээгээр тооцвол бүр ч илүү өсөх нь ойлгомжтой байгаа байх.

Манай хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ 2023 оны зургаадугаар сарын 16-ны байдлаар 11 их наяд төгрөгт хүрэв. Гэтэл 72 тэрбум ам.доллар гэдэг өнөөдрийн ханшаар 250 их наяд төгрөг юм. Хөрөнгийн зах зээлийг маш хүчтэй тэлэх бололцоо харагдаж байна. Мөн арилжааны банкуудын маань активийн хэмжээ ч дагаад өсөх бололцоотой, энэхүү орж ирсэн хөрөнгийн 80 орчим хувь нь арилжааны банкинд байршина гэж тооцоход арилжааны банкуудын маань актив 5.5 дахин тэлнэ. Энд зөвхөн арифметик үйлдэл хийсэн төдийд л ийм өөрчлөлт банкны активт нэмэгдэж байна, мөнгөний үржигдэх нөхцөлийг тооцож үзээгүй байхад шүү дээ.

Энэ хэрээр арилжааны банкуудын зээлийн эх үүсвэр нэмэгдэнэ. Зээлийн хүүг эрс бууруулах нөхцөл бүрдэнэ. Арилжааны банкууд бусад санхүүгийн хэрэгслүүдийг ашиглах суурийг бий болгож өгнө. Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтөд чухал нөлөөтэй томоохон төслүүдийг санхүүжүүлэхэд арилжааны банкуудын чадавх эрс нэмэгдэнэ. Иргэдийн хувьд 4400 өмчлөх хувьцааныхаа зөвхөн 1072-ыг нь зах зээлийн эргэлтэд оруулахад бүгд ядуурлаасаа гарна. Амьдралын чанар эрс дээшилнэ. Өр зээлээ төлөх, байр орон сууц, бизнес эрхлэх гарааны хөрөнгө оруулалтаа шийдвэрлэх, хуримтлалтай болох, хөрөнгө оруулагч ч болох өргөн бололцоо нээгдэнэ. Иргэдийн хэрэглээ тэлэх хэрээр улсын эдийн засаг тэлнэ, ДНБ ч дагаад өснө. Энэ бол зөвхөн эдийн засгийн асуудал биш нийгэм, соёл, үнэт зүйлийн хувьсгалыг авчрах юм.

Х.ӨЛЗИЙ

Эх сурвалж: ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН