ГУЧИН жилийн мөрөөдөл БОДИТ болох цаг ирлээ

Монголын нутгаар байгалийн хийн хоолой дайруулна. Ингэж хэлбэл гурван жилийн өмнө онигоонд орох байсан биз. Зарим нэг нь мэдэхгүй байж цуурлаа гээд нулимж байж ч мэдэх юм. Ний нуугүй хэлэхэд 30 жил мөрөөдөж, 20 жил судалж байгаа гэх бөөрөнхий үгээр үг хийж явсан учраас чичлүүлэх нь аргагүй л дээ.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард ОХУ-д айлчлаад байгалийн хийн хоолойг Монголын нутгаар дамжуулах асуудлаар ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путинтэй ярилцахад хэзээ ч бүтэхгүй юмаар пиар хийлээ гэж тавлаж байсан хүмүүс олон.

Тавласан, чичлүүлсэн, мөрөөдсөн 30 жил ийнхүү дуусаж ОХУ-ын тал Монголын талтай хамтран байгалийн хийн хоолойг манай нутгаар дайруулах төслийн техник, эдийн засгийн үндэслэлийг бэлэн болгожээ.

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путин өчигдөр “Газпром” НХН-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга А.Б.Миллертэй уулзаж ОХУ-Монгол-БНХАУ-ыг холбох “Сила Сибири-2” буюу “Сибирийн хүч-2” хийн хоолойн төслийг эхлүүлэхийг үүрэг болгосон юм.

Хийн хоолойг Монголын нутгаар дайруулах тухай яриа 1999-2000-аад онд гарч байв. Чухамдаа энэ цаг үеэс бидний мөрөөдөл эхэлсэн. Улстөрчид ч битүүхэндээ дайруулаасай гэж залбирч байсан нь нуух аргагүй үнэн. Хувь заяаны шоглоомоор энэ яриаг ОХУ-д одоо адлагдаад байгаа Михаиль Ходорковский гаргаж байсан түүхтэй. Бүр “РУСИА петролеум” гэх компани Монголоор дайруулан Хятад руу байгалийн хий нийлүүлэх ТЭЗҮ-н урьдчилсан тооцоолол гаргаж байлаа. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл ч энэ асуудлыг удаа дараа хэлэлцэж байсныг харвал төрийн гурван өндөрлөгийн ч мөрөөдөл байсан нь батлагддаг.

“Тэдний тооцоолсноор хэрэв Монголын төв хэсгээр төмөр зам дагуу тавих юм бол 1050 км үргэлжлэх юм байна гэсэн дүгнэлт гарч байсан”

Монгол Улсын Шадар сайдын зөвлөх, судлаач Л.Хангай

Үүгээр ч үл барам хэрэв байгалийн хийн хоолойн барилгын ажлыг эхлүүллээ гэж бодоход 3-4 жилийн дотор барьж дуусна гэх дүгнэлтэд хүрээд  байж. Түүнчлэн найман станц барих ёстой, барилга угсралтын үед 3700 хүн ажиллаж, ашиглалтад орсны дараа 1500 гаруй хүн ажиллах боломжтой ч гэсэн тооцоолол боловсруулжээ. Тэгэхээр бас ч гэж молиго үмхүүлээгүй байсан нь тодорхой харагдана.

Ер нь яагаад Монголын нутгаар дайруулах сонирхол байгаад, Владимир Путин нэн даруй эхлүүлэхийг үүрэгдээд байгаа юм бэ гэх асуулт гарч ирэх нь гарцаагүй. Үүнд хэд хэдэн шалтгаан бий.

ОХУ-д урд хоолойгоор дамжуулах боломж байсан. Гэхдээ Украинд байдал хурцдаж, улс төрийн маргаан илтэд өрнөн, буун дуу гарах болсон учраас баруун талаар Укокийн өндөрлөгөөр тавьж болох юм гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн гэж судлаачид үздэг. Гэвч энэ тооцооллоор явбал маш урт үргэлжлэхээр байлаа. Ковыктагаас биш Ямагаас хоолой татвал урт нь 6750 км тавих ёстой. Гэвч үндсэн хэрэглэгчид нь далайн эрэг болон Бээжин хот, аж үйлдвэрийн районууд байсан. Дараагийн асуудал нь ЮНЕСКО-гийн Байгалийн өвийн ангилалд хоолой тавих орчмын газар нутаг хамрагддаг. Геологийн нөхцөл байдлаас асуудлыг хурцдуулж байгаа бас нэг асуудал бол газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд хамаарч байсан явдал. Үндэстний цөөнх, газар нутгийн маргаан зэргээс харвал Шинжаан Уйгарын бүс нутгаар гарцаагүй дайрах шинжтэй тул БНХАУ-ын тал ч ОХУ-ын тал ч энэ тооцооллоо орхисон түүхтэй.

Ингээд Монгол Улс хамгийн боломжит хувилбар болж хувирсан түүхтэй. Оны өмнөхөн санамж бичигт гарын үсэг зурж, “Газпром” компани монголд төлөөлөгчийн газраа байгуулан, хоёр талын хамтарсан ажлын хэсэг хэд, хэдэн удаа хуралдаж байж мөрөөдлийг бодит болгох нөхцөл бүрдсэн юм.

“Байгалийн хийн хоолой дамжих нэгдүгээр шалгуур нь тэр хоолойн дагуу хэрэглэгч олон байх нь ашигтай байдаг. Манай улсын хувьд хил даваад орж ирвэл 100 гаруй км-т Дархан, Дарханаас цаашаа 220 км-ын цаана Улаанбаатар хот бий. Улаанбаатар бол гол хэрэглэгч нь юм. Монголын нутгаар дайрах 2100 гаруй км байгалийн хийн хоолойн үндсэндээ 1000 гаруй км-т нь Улаанбаатар байгаа. Цаашаа дахиад 800 гаруй км явж байна Хятадын нутаг дэвсгэр рүү орно”

Эдийн засгийн ухааны доктор, профессор А.Даваасүрэн

Дэлхийн улс төрийн нөхцөл байдал, Украин-ОХУ-ын харилцаа, Шинжаан Уйгар эх газрын Хятадын хурцадмал байдал ийнхүү Монгол Улсад нааштайгаар эргэв. Халхын заяа ихээ гэдэг шиг байгалийн хийн хоолой монголоор дайрах мөрөөдөл бодит болоход ойртон ирлээ. Яг л Эрдэнэт баригдах болсон шиг Монгол Улсад ирээдүйд их ашиг авчрах төсөл ийнхүү бодит ажил хэрэг болох нь. Гурван улсын эдийн засгийн коридор, гурван улсын санаачилсан дэд бүтцийн санал санаачилгууд ч байгалийн хийн хоолойг Монголын нутгаар дайруулахад анхаарч байсан. Цаашид ч үүнд хамааруулан шийдвэрлэх боломж нь бүрдээд ирлээ.

Өнгөрсөн хоёрдугаар сард Хятадын тал ч, Оросын тал ч гурван улсын найрсаг хамтын ажиллагаа энэ том бүтээн байгуулалт дээр харагдана гэдгийг онцолж байв. Энэ нь ч сар гаруйн дараа бүрэн ажил хэрэг боллоо.

Дэлхий улс төр, геополитикийн тухайн үеийн хэт шилжилт хөдөлгөөн манайх руу эргэсний дүнд Эрдэнэт бий болох үндсийн үндэс тавигдсан юм. Социалист лагерийн орнуудад хамгийн том зэсийн нийлүүлэгч байсан Чили улсад 1973 оны есдүгээр сарын 11-нд хэт барууны хүчнийхэн АНУ-ын оролцоотой төрийн эргэлт хийж Сальвадор Альендег түлхэн унагаагүй бол “Саалийн үнээ” маань хашаандаа байхгүй байх байлаа. Чилийн эрхэнд гарсан Августо Пиночет тухайн үед ЗХУ болон социалист лагерийн орнуудтай байгуулах ашигт малтмалын бүх гэрээгээ цуцалсан юм. Чилийн зэсийн нөөц дээр түшиглэж байсан социалист системийн орнууд зэсийн асар том дутагдалд орох бодит нөхцөлтэй тулж ирсэн нь энэ. Тухайн үед хэдийгээр Зөвлөлтийн Чита хотын Удоканы орд, Афганистаны Кандагарын ордыг эргэлтэд оруулахаар ярилцаж байсан ч Удоканы орд нь байгалийн нөхцөл, Кандагарын орд нь улс төрийн нөхцөл байдлаас болж ашиглах боломжгүй нөхцөлд тулж ирсэн юм. Тиймээс хамгийн боломжтой орд нь Эрдэнэт болж, их бүтээн байгуулалт эхэлсэн билээ.

Зураг түүх өгүүлнэ