“Рио Тинто”-гийн ЭЦСИЙН САНАЛ ба 92-р тогтоол БҮРЭН хэрэгжих үү?

Сүүлийн аравны онцлох сэдвүүдийн нэг болох “Оюутолгой”-н Хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон холбогдох бусад гэрээнүүдэд чухам ямар өөрчлөлтүүд хийгдсэнээр Монгол Улсын эрх ашигт нийцэх вэ. Төслөөс хүртэх өгөөж бодитой нэмэгдэх вэ?  гэдэгт хариулт эрэлхийлсэн нийтлэлүүдийг Zindaa.mn сайт өмнө нь цувралаар хүргэж байсныг эхэнд тодотгоё.

Түүнчлэн энэ удаад  Оюутолгой төслийн хөрөнгө оруулагч, менежментийг хэрэгжүүлэгч “Рио Тинто”, "Туркойз Хилл Ресурс” компанийн удирдлагуудаас 2021 оны арванхоёрдугаар сарын 13-ны өдөр Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд хаяглан ирүүлсэн захидалдаа тусгасан ТАВАН АСУУДАЛ цогцоороо ажил хэрэг болсон тохиолдолд  2019 онд УИХ-аас батлагдсан “Оюутолгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай тогтоол” бүрэн дүүрэн хэрэгжих үү гэдэг асуултад хариулт эрэхийг чухалчиллаа.

“Рио Тинто”, “Туркойз Хилл Ресурс”-ээс Ерөнхий сайдад ирүүлсэн захидалдаа,  “Энэхүү шийдвэрүүдийг гаргахад амаргүй байсан бөгөөд энэ нь манай эцсийн санал гэдгийг дурдахын дашрамд хөрөнгө оруулагчдаас Монгол Улсад шилжүүлж буй томоохон үнэ цэн бөгөөд цаашдын хамтын ажиллагааны итгэлцлийн суурь болно гэдэгт бид итгэж байна. Ингэснээр Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай УИХ-ын 2019 оны 92 дугаар тогтоол хэрэгжсэн гэж бидний зүгээс үзэж байна” гэжээ.

Тэгэхээр тэд энэ удаагийн саналуудаа ЭЦСИЙН гэж тодотгохын сацуу 92 дугаар тогтоолыг хэрэгжсэн гэж үзэж буй нь анхаарал татаж байна.

Тэдний зүгээс тавьж буй таван саналын агуулга болоод УИХ-ын 92 дугаар тогтоолд ямар асуудлууд тусгагдсан бэ гэдгийг харьцуулан харах ёстой болж байна.

Захидалд тусгасан ТАВАН САНАЛ:

• Засгийн газрын 34 хувьд ногдох өрийг 100 хувь тэглэх

• Далд уурхайн санхүүжилтийн төлөвлөгөөг цуцлах

• Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын төслийн санхүүжилтэд хөндлөнгийн аудит оруулахыг зөвшөөрөх

• Далд уурхайн олборлолтын үйл ажиллагаа эхлэх хүртэлх хугацаанд гарах нэмэлт зардлыг “Эрдэнэс Оюу Толгой” компанид нэмэлт өр үүсгэхгүйгээр шийдвэрлэх,

• Төслийг  цахилгаан эрчим хүчээр хангах гэрээ байгуулах; төслийн байгаль орчин, нийгэм, засаглалыг сайжруулах чиглэлээр хамтран ажиллах зэрэг саналуудыг тусгасан.

ТЭГВЭЛ УИХ-ЫН 92 ДУГААР ТОГТООЛД ЯМАР АСУУДЛУУД ТУСГАСАН БАЙДАГ ВЭ?

“Оюутолгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай” УИХ-ын 2019 оны 92 дугаар  тогтоол хоёр зүйлтэй. Нэгдүгээр зүйлээр,  Оюутолгой төслөөс Монголын талын хүртэх үр ашгийг дээшлүүлэх 8 чиглэлийн ажлыг Засгийн газарт даалгасан юм.

ЗАСАГТ ӨГСӨН 8 ДААЛГАВАР

Тэгэхээр уншигч та 92 дугаар тогтоолын Нэгдүгээр зүйлд тусгасан хамгийн эхний асуудал бол Хөрөнгө оруулалтын үндсэн гэрээ болон Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг Монгол Улсын хууль, тогтоомжийн хүрээнд сайжруулах цогц арга хэмжээ авахад чиглэсэн цогц арга хэмжээ авах талаар байгааг анзаарсан байх.

Тэгвэл “Рио Тинто”, “Туркойз Хилл Ресурс”-ийн зүгээс эцсийн санал гэж тодотгоод буй дээр дурдсан таван саналд уг асуудал тусгагдаагүй байна.

Засгийн газрын 34 хувийн эрх ашгийг төлөөлөн  “Оюу Толгой” компанийн ТУЗ-ийн гишүүнээр ажиллаж буй Э.Баясгалан zindaa.mn сайтад өгсөн ярилцлагадаа: “Суурь гэрээнүүддээ өөрчлөлт оруулахгүйгээр, өнөөдөр үүсчихээд байгаа нөхцөл байдал бол “Оюу Толгой” ХХК 2038-2039 он хүртэл Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар төлөхгүй байхаар байгаа.  Яагаад гэхээр компанийн элэгдэл хорогдлын зардал их өндөр, дээрээс нь зээлийн хүүгийн дарамт их байгаа. “Оюу Толгой” ХХК өнөөдөр 12 тэрбум ам.долларын зээлтэй байна. 2009 онд Хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах үед бид “Оюу Толгой” ХХК ашигтай ажиллаж, 2018 оноос ААНОАТ төлнө гэсэн хүлээлттэй байсан. Дээрээс нь 2023 оноос ногдол ашиг хүртэх байсан. Гэтэл өнөөдрийн байдлаар энэ хүлээлт биелэхгүй болсон. Тиймээс Засгийн газрын хувьд суурь гэрээгээр татварын таатай орчинг бий болгосон асуудлыг яах аргагүй эргэж харах ёстой гэж харж байна” гэсэн байр суурийг илэрхийлснийг сануулъя.

Харин төслийн хөрөнгө оруулагч, менежментийг хэрэгжүүлэгчид таван саналдаа суурь гэрээнүүд рүү орсон өөрчлөлтийн талаар огт тусгаагүй байгаа юм.

Захидалд тусгасан  санал тус бүрийг  тодотгож харвал:

• 34 хувьд ногдох өрийг 100 хувь тэглэх тухайд “Рио Тинто”-гийн талаас эхлээд 70 хувийг тэглэх санал ирүүлснийг манай талаас 100 хувь болгож нэмэгдүүлэх санал гаргасан байдаг.

• Далд уурхайн санхүүжилтийн төлөвлөгөөг цуцлах гэсэн саналын тухайд “Рио Тинто” компани ч энэ асуудлаар ойлголцоход бэлэн, Дубайн гэрээг цуцлах боломжтой гэдгээ илэрхийлж байсан талаар Ажлын хэсгийн гишүүн Б.Солонгоо өмнө нь zindaa.mn сайтад өгсөн ярилцлагадаа дурдаж байсан.

• Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын төслийн санхүүжилтэд хөндлөнгийн аудит оруулахыг зөвшөөрөх гэсэн саналын тухайд уг асуудал “Оюу Толгой” компаний ТУЗ-ийн хурлаар шийдвэрлэгдсэн талаар ТУЗ-ийн гишүүн Э.Баясгалан zindaa.mn сайтад өгсөн ярилцлагадаа хэлж байсан.

• Далд уурхайн олборлолтын үйл ажиллагаа эхлэх хүртэлх хугацаанд гарах нэмэлт зардлыг “Эрдэнэс Оюу Толгой” компанид нэмэлт өр үүсгэхгүйгээр шийдвэрлэх гэсэн саналын тухайд, Дубайн төлөвлөгөө цуцлагдсанаар далд уурхайн нэмэлт санхүүжилтийн асуудлыг зохицуулах өөр зохицуулалт шаардагдаж таарна.

• Төслийг  цахилгаан эрчим хүчээр хангах гэрээ байгуулах; төслийн байгаль орчин, нийгэм, засаглалыг сайжруулах чиглэлээр хамтран ажиллах зэрэг саналуудын талаар авч үзэхэд, Хөрөнгө оруулалтын үндсэн гэрээнд зааснаар “Оюу Толгой” компани 2017 оноос хойш эрчим хүчний хэрэглээгээ дотоодоос гурван эх үүсвэр буюу хувилбараар шийдэх ёстой байсан. Өнөөдрийг хүртэл үүнийгээ хэрэгжүүлээгүй байгаа. 92 дугаар тогтоолд  “Байгаль орчны болон усны нөхцөл байдлын үнэлгээг Говийн бүсийн гүний ус ашиглах нөхцөлийг харгалзан тогтоох,” талаар тусгасан байдаг.

Оюутолгойн талаар олон жил яригдсан асуудлуудын үндэс углуурга нь хаана байгаа вэ. Хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон бусад гэрээнүүдэд ямар өөрчлөлтүүд хийснээр энэ төслөөс хүртэх өгөөж бодитой нэмэгдэх вэ, цаашлаад учирч болзошгүй эрсдэлүүд буурах вэ гэдгийг Ажлын хэсгийн гишүүн Б.Солонгоогоос тодруулахад “Хөрөнгө оруулалтын гэрээнээс үүсэж байгаа татварын маргаан” гэдгийг тэрбээр хэлсэн.

Хөрөнгө оруулалтын гэрээний зарим заалтыг бид яаж тайлбарлах вэ гэдэг нь асуудал байдаг аж. 2009 онд хүчин төгөлдөр байсан ААНОАТ-ыг тогтворжуулсан нь маргаан дагуулдаг. Бид тэдэнд хөрөнгө оруулалтын зардалд суурилсан татварын хөнгөлөлтүүд үзүүлчихсэн. “Оюу Толгой” компани Монгол Улсад ААНОАТ төлөхгүй байгаа нь, энэ төслийг ашиггүй болгоод байгаа суурь нөхцөл нь Хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр  татварын орчныг тогтворжуулсан заалтууд гэдгийг тэрбээр хэлж буй юм.

Цаашид энэ төслийг Монголд ашигтай болгоё гэх юм бол татвараа бүрэн авдаг болох хэрэгтэй. Татвараа бүрэн авдаг болохын тулд маргаан дагуулдаг, татварын акт ногдуулаад байгаа асуудлуудыг нэг тийш нь цэгцлэх ёстой. Тэгэхгүй бол “Рио Тинто”, “Туркойз Хилл Ресурс” компаниуд зээлийн хүү болон менежментийн төлбөрөөр ашгаа шилжүүлж авдаг, Монгол Улсад төлөх ёстой татвараа төлдөггүй байдал хэвээрээ байна гэдгийг хэлж буй юм.

Ер нь бол хөрөнгө оруулалтын үндсэн гэрээнд өөрчлөлт оруулах гол асуудал нь Монгол Улсын хувьд татвар тогтворжуулсан асуудлаа  эргэн харах, засах залруулах  гэдгийг “Рио Тинто”, “Туркойз Хилл Ресурс” компаниуд ч сайн мэдэж байх учиртай. Түүнчлэн УИХ-ын 92 дугаар тогтоолын үндсэн цөм асуудал нь энэ гэдгийг ч мэдэж байх ёстой. Гэхдээ Хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд өөрчлөлт оруулах нь  тэдэнд ашиггүй учраас ЭЦСИЙН САНАЛ-даа энэ талаар тусгаагүй биз ээ.

Гэхдээ талуудын яриа хэлэлцээр эцэслэгдээгүй, үргэлжилж байгааг сануулъя.