Бөөгийн домог

Бөөгийн тухай домог :Эхнэр нөхөр хоёр бөө амьдран суудаг бөгөөд ганц нуган хүүтэй байжээ. Нэг өдөр эхнэр удага нь айлд залагдаад явсан хойгуур нөхөр зайрангийн тамхи дууссан тул ганц нуган хүүгээ гэртээ ганцаар үлдээн өөрөө туулайн баас түүхээр ууланд яваад ирхэд нь ганц хүү нь усанд унан нас барсан байжээ. Эхнэр нь иргэн ирж болсон явдалыг мэдээд харамсахын ихээр харамсан нөхрөө цээрлүүлэн толгойг нь амьд үлдээн бие цогцосыг нь хөсөр хаян үүнээс хойш бүх бөө нарын шүтээн юуг манан сууж байг хэмээн цааз өгөн тангараг тавьсан учиртай. Энэ хүү домгоос үндэслэн авгалдайнд тамхи татуулдаг болжээ.   Манж гүрний үед амьдарч байсан нэг хошууны ноён манжын хааны чуулганд явхаар болж өөрийн шадар төрийн зайрангаа дагуулан явж. Манжийн хааны чуулганд товолсон өдөрөө ирсэн байж. Нэг шөнийн дараа ар монголоос ирсэн хошуу ноёныг хүлээж авах зарлиг гаран тэд ч бэлдэж байтал хошуу ноёны ёслол хүндэтгэлийн дээл гэртээ орьхогдон үлдсэн байх тул бөөн асуудал үүсч ингээд өөрийн шадар зайрангаа  ямар нэг аргаар авчир гэсэн лүндэн буусан тул зайран шөнө дөлөөр бөөлж ихэлж бөөлөхдөө ноёны гаансыг авч тэгээдл бөөлөөд байж үүрээр бөөлөө дуусаж гэнэ. Ингэж бөөлөхдөө өөрийн онгыг ар монгол бүр ноёны гэрт аваачин гэрээс дээл юуг нь аваад оронд нь гаансыг үлдээн тэмдэг тавиад үүрээр дээлийг авчир ч гэтэл дээлийн дотоод хоримоо жаахан газарт чирэгдэн сэмэрсэн байж ноён яагаад ийм болов гэж учирыг асуухад таны дээлийн товьч алт мөнгөөр бүрдсэн байсан тул даахад бэрэхтэй хүнд байсан тул ийм болов гэж ээ. Ийнхүү ноён саадгүй манжын хаанд бараалхасан гэдэг.    Одоогоос 300 жилийн тэртээ Засагт хан аймаг Цогтоо вангын хотгойд хошуунд бөөгийн шигишлэгэ болсон гэдэг . Энэ шигшилэгэнд орсон сэргэлэн гэх юм уу зальтай гэх юмуу нэг онгын хөөрсөнийг энд сийрүүлэн бичий. Бөөгийн шигишлэгэ болно гэж өдөр товлогдон газар бүрээс бөө нар цуглан удирдан явуулах бөө нар товлогдон галын шигишлэг хийхээр тов тогтоход зарим нь сандар ч зарим нь буцаж байсан гэдэг. Товолсон өдөрөө тогтож 5 хантай гэрийн дайны урц босгоод шар тосоор тосолж орхиод маргааш өглөө мандах улаан нарнаар шигишлэгэ эхлэхээр болж . Шигишлэгт орох зайрангын ээж нь удаг байсан байна тэгээд нэгэнт хүний эх болсон хойно хүүдээ санаа зож шөнө дөлөөр очиж баруун хатавчийг нь сийрэг болгоод усаар шавшиш норгоод мөлхөж гархаар нүх ухаад хөвдөөр дараад өглөө хүүдээ хэлж баруун хатавчинд суугаарай гэж шөнө хийсэн зүйлээ хэлж өгчөө товолсон цаг болж шигишлэгт орох бөө нарыг бүгдийг оруулан урцаа шатааж эхэлж утаа май их гал дүрэлзээд хоолой ам гашуу оргиж ихэл бөө нарч бөөлж ихэлж бөөн дуу орилоон гал гэдэг дүрэлзээд энэ үед нөгөө газарлуугаа зүтгээд мөлхөж ихэлж зүтгэсээр байгаад гараад ирж амьнаас хол боллоо гэх барагцаанд бөөлж ихэлээд л бараг хамаг түрүүн гач ирсэн болтой байна гэнэ . Зарим нь зад татан гар ч ирээд зарим нь түлэгдэж үхээдэл их хэцүү байсан гэдэг чадалтай нэг нь дүүлээд дүүлээд гараад ирдэг гэсэн иймэрхүү галын шигишлэгэ болдог байсан байна.