Түүхий нүүрсийг хориглох нь амьд явах эрхийг хөндсөн асуудал биш гэж үү?!

-Оршин суугчдынх нь талаас илүү нь гэр хороололд дулаалга муутай гэр сууцанд түүхий нүүрс түлж амьд үлдэх анхдагч хэрэгцээгээ хангадаг Улаанбаатарын тухай бид ярьж байгаа шүү дээ. Тэдний түлшийг хориглоно гэдэг нь амьд үлдэх анхдагч хэрэгцээг нь оролдож буй явдал билээ-

Улаанбаатар хотын гэр хорооллын айлуудын халаалтад энэ оны тавдугаар сарын 15-наас эхлэн түүхий нүүрс хэрэглэхийг хориглосон шийдвэрийг Засгийн газар гаргаж, хэрэгжилтийг нь хангахаар ажиллаж байна. Нийслэлийн гэр хорооллын 220 мянган айл өрх, нам даралтын 3000 орчим уурын зуух жилдээ 1.2 сая тонн нүүрс түлж байгаа бөгөөд цаашид жилдээ түүхий нүүрсийг орлох 600 мянган тонн шахмал түлшээр дээрх хэрэглээг хангана гэсэн тооцоог бодлого хэрэгжүүлэгчид гаргасан юм. Мөн жилийн түлшний хэмжээ 50 хувь буурахтай хамт шууд хамаарлаар утаа 50 хувь буурна гэжээ. Уг шахмал түлшийг үйлдвэрлэх, түгээх дэд бүтэц, хамгийн гол нь түүхий нүүрсийг хориглох шийдвэрийн хэрэгжилтийг хянах захиргааны нэгж бүтцийг бэлтгэж байна. Утаатай тэмцэх цаг болсон. Үүний төлөө хэн ч хоёр гараа өргөн дэмжихэд бэлэн. Аливаа бодлого, шийдвэр зардалтай байдаг гэдгийг ч хүлээн зөвшөөрнө. Гэхдээ үүний цаана хүний эрхийн маш эмзэг асуудал хөндөгдөж буй.

Хүний аливаа хэрэглээг хориглосон захиргааны шийдвэр бүрийн ард хүний эрх хөндөгдөж байдаг. Тэрхүү эрхийг хангах, хамгаалах бодлого, бэлтгэл хангагдсан цагт л “хориглох” шийдвэрийг хэрэгжүүлэх ёстой байдаг гэсэн үг. Тэгвэл түүхий нүүрсний хэрэглээг хориглох энэ удаагийн шийдвэрийн ард бид хэний ямар эрхийг хамгаалах ёстой вэ?

Түүхий нүүрс гэхээр олборлолт талаас нь харвал уул уурхайн яамны асуудал. Үүнийг бүхэл бүтэн нийслэл хотын оршин суугчдын тал гаруй хувь нь түлшиндээ хэрэглээд эхлэхээр түлш, эрчим хүчний бодлогын асуудал болж хувирна. Харин утааг бууруулах нь Засгийн газрын бодлого зорилго болж таарна. Тэгвэл эцсийн дүндээ нүүрсийг түлшинд хэрэглэхийг хориглох нь утааны эсрэг арга хэмжээ гэхээс илүүтэй хүний үндсэн хэрэглээ, амьд явах эрхийн эсрэг арга хэмжээ болж байгааг хэн нэгэн дарга анзаарсан болов уу?  Аль ч улс оронд, тэр дундаа өвөл болон сэрүүний улиралд -10 гардусаас доош хүйтэрдэг улс оронд ТҮЛШНИЙ стратеги гэх үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд яригдах бодлогын асуудал байдаг. Хүн төрөлхтөн хөгжлийнхөө түүхэнд хамгийн түрүүнд галыг нээж амьд үлдэхээ, үүнээс олон мянган жилийн дараа хөдөө аж ахуйн хувьсгалын дараа л амь зуух асуудлаа шийдсэн гэж үздэг. Нэг үгээр бол юун түрүүнд хөлдөж үхэхгүй байх, дулаан оромжинд амь зуух асуудлаа шийдсэнээр өнөөдрийн хөгжилд хүрчээ.

Юун түрүүнд дулаан орон гэрт амьдрах нь хүний анхдагч хэрэглээ, үндсэн эрх юм. Өвөлдөө шөнөдөө -40 грудас хүртэл хүйтэрдэг, энэ нь маш урт үргэлжилдэг, оршин суугчдынх нь талаас илүү нь гэр хороололд дулаалга муутай гэр сууцанд түүхий нүүрс түлж амьд үлдэх анхдагч хэрэгцээгээ хангадаг Улаанбаатарын тухай бид ярьж байгаа шүү дээ. Тэдний түлшийг хориглоно гэдэг нь амьд үлдэх анхдагч хэрэгцээг нь оролдож буй явдал гэдгээ Засгийн газар, түүний шийдвэрийг хэрэгжүүлэгчид ухамсарлаж байгаа гэж найдаж байна. Түүхий нүүрсийг хориглох, утааны эсрэг тэмцэхийг эсэргүүцээгүй ч үүний цаана хүний  үндсэн эрхийг хөндөж буй гэдгээ ухамсарлаж, хариуцлага хандлагаа анхаараасай л гэж хэлэхийг зорилоо.

Тээр жилийн зуднаар говийн аймгуудад ажилласан хүмүүс түлшгүй болсон айлууд гэрийнхээ унийг сугалж аваад түлчихсэн байхыг шимшрэн ярьж байлаа. Униа тоолж байгаад л гурван унь тутмын нэгийг сугалж аваад гал түлж, хэсэгтээ дулаацаж, хамгийн гол нь хоол хүнсээ болгож байв. Мөн саяхан даа, 2000-аад оны эхээр энүүхэнд Багахангай дүүрэгт угсармал орон сууцууд нь халаалтгүй зогсоод байхад айлууд хүн орохгүй гэсэн өрөөнийхөө шалны модыг хуулж аваад түлчихсэн байв. Хүн амыг түлшээр хангах стратеги гэж хэчнээн чухал бодлого, хүний амьд үлдэх эрх /зөн совин/ ямар эмзэг болохыг тэр явдлууд гол зуртал өгүүлнэ. Тэгэхээр ийм чухал асуудлыг хөндөж байгаа тохиолдолд бэлтгэл бүхий л талаар бэлэн байх ёстой. Түүхий нүүрсийг хориглоход бэлэн үү гэдгийг хүн амын аюулгүй байдал, амьд явахыг эрхийг хангах үүрэгтэй төр, засаг өдөр бүр санаарай.

Хэрэв түүхий нүүрсийг орлуулах шахмал түлшний хангамж хэрэглээгээ гүйцэхгүй бол яах вэ гэдэг үр дагаврыг нэн түрүүнд тооцоолох ёстой болов уу. Ийм тохиолдолд нүүрсний хулгай цэцэглэнэ. Үнэ нь өснө. Нөгөө нь хот орчмын ногоон бүсийн ой руу хөрөө, сүхтэй дайран орно гэдгийг шийдвэр хэрэгжүүлэгчид мэдэж байгаа гэж найдаж байна.

Шахмал түлш гэр хорооллынхны хэрэгцээг хангаж чадахгүй тохиолдолд хэн ч хөлдөж үхэхгүй тулд арга чарга хайж таарна. Цахилгаан эх үүсвэрээр халаалт шийдэх нь өвөлдөө нүүрсээр галлахаас өндөр зардалтай байгаа өнөөгийнх шиг нөхцөлд хориглосон хориглоогүй нүүрс, эсвэл модоор, тэр тусмаа маш их хэмжээний модоор хэрэглээгээ шийднэ. Гэтэл нэгэнт хориглосон л бол хориглосон. Ийм шийдвэрүүд яаж хэрэгждэгийг бид сайн мэднэ.

Түүхий нүүрсийг гэр хорооллын гудамжны аманд шуудайгаар жижиглэн зардаг сүлжээ, уурхайн амнаас хот руу оруулж ирдэг ченжүүд, бүр цаана нь нүүрс малтан гаргаж байгаа уурхайчдын “хулгай”-тай тэмцэхийн тулд хураах, торгох зэрэг захиргааны аргыг хэрэглэж таарна.Хулгайгаар хот руу тээвэрлэх гэсэн нүүрсийг цагдаа, байцаагч хоёр хураасны дараа хааш нь яаж алга болгох бол?! Үнэндээ бол хураагдсан нүүрсийг дахин зардаг далд сүлжээ үүснэ, тэднийг аргалдаг авлигын тогтолцоо л хөгжинө.

Түүхий нүүрсийг шахмал, сайжруулсан түлшээр орлуулах нь утааг бууруулахад чиглэсэн эрс шийдэмгий алхам үгүйлж буй хотынхонд зөвхөн энэ шалтгаанаар л таалагдаж байгаа. Гэвч үүнтэйгээ зэрэгцүүлээд шууд “хорих” нь хэр зөв байсан бол?! Анхны цас шалгалт авах хүртэл бүгдээрээ хичээцгээе. Бөөрөнхий гэрт өвлийн хүйтэнд даарч суух юм бол утаа байтугайг тоохгүй шүү дээ...