Б.Энхтуяа: Хүн өдөрт 100 грамм таван цул идэхэд л уураг, эрдэс бодисоо нөхдөг

“Бэлчээрийн монгол малын мах” номын авторуудын нэг, ШУТИС-ийн Үйлдвэрлэл, технологийн сургуулийн профессор Б.Энхтуяатай ярилцлаа. 

-Бэлчээрийн малын махны давуу тал юу вэ?

-Мах бол хүний уламжлалт хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийн нэг. Бэлчээрийн монгол малын мах чанарын хувьд бусад орны үржүүлгийн махнаас зарим талаар илүү. Хүнс тэжээлийн чанарыг нь дүгнэдэг хэдэн гол үзүүлэлттэй. Нэгдүгээрт, бэлчээрийн малын маханд уургийн агууламж дунджаар 20 хувь байгаа юм. Үүнийг бусад улс оронд үржүүлдэг сайн үүлдэрт тооцогддог малын махтай харьцуулахад адилхан байна. Монголчууд нутгийн үүлдрийн малын мах хэрэглэдэг бол бусад улс оронд махны чиглэлээр үржүүлсэн, амьдын жин илүү, махны гарц нь өндөр фермерийн мах хэрэглэдэг. Монгол мал ашиг шим муутай. Тиймээс малаа эрлийзжүүлэх шаардлагатай гэдэг. Гэвч гадаадад тасалгааны хэмд жилийн дөрвөн улирал байлгаж, хүчтэй тэжээлээр тэжээсний дүнд тэр ашиг шимийг авдаг. Монгол мал болохоор дөрвөн улирал бэлчээрт явдаг мөртлөө махан дахь уургийн агууламж өндөр ашиг шимтэй үүлдрийнхтэй адилхан байна. Хоёрдугаарт, малын өөх тосны агууламж. Монгол малын өөх идэх хэрэггүй гэдэг ойлголт нийгэмд түгэх болсон. Оронд нь гахай, тахиа, загасны мах зөвлөдөг. Гэтэл судалгаагаар бэлчээрийн малын маханд судас хатууруулж, цусны даралт нэмэгдүүлдэг агууламж бага гэдгийг тогтоосон. Үүнийг гадаадын лабораторийн шинжилгээгээр тогтоосон. Бид өөрсдөө ч бэлчээрийн малын махнаас дээж аваад үзэхэд, адилхан дүн гарч ирж байгаа. Хүний биед сөрөг нөлөө үзүүлэх бус харин ч эерэг нөлөө үзүүлдэг тосны эзлэх хувь хэмжээ нь 65-70 хувь гараад байгаа. Хүний биед эерэг нөлөө үзүүлдэг бодисын агууламж ийм өндөр хувьтай байгаа юм. Мах хүний биед сайн гэхээр заавал их хэрэглэн ёстой гэсэн үг биш. Өдөрт 100 граммыг л идэхэд хангалттай. Таван хошуу малын мах нь төгс уураг, үл орлогдох амин хүчил омега-3 тосны хүчлүүд, эрдэс бодис зэрэг зохицуулагч үйлчилгээтэй биологийн идэвхт нэгдлийг хангалттай хэмжээгээр агуулж байгаа нь “Эрүүл хүнс”-ний тухай ойлголтод тохирч байна. Бэлчээрийн мал аж ахуйд өсөлтийг түргэтгэх, ашиг шимийг дээшлүүлэх химийн нэгдлүүд хэрэглэдэггүй учраас, монгол малын мах бүх талаараа унаган шинж чанараа хадгалж байгаа нь “Органик хүнсний бүтээгдэхүүн”-ий тодорхойлолтод мөн нийцдэг.   

-Малын өөх тосыг хаях тохиолдол их байна. Гэтэл монголчуудын гадаадаас импортоор авч хэрэглэдэг савласан витаминууд ч өөх тосонд агуулагддаг талаар та ярьж байсан. Энэ талаар сонирхуулахгүй юу?

-Өөхөнд муу нөлөө гэж байхгүй. Хонь, үхэр, сарлаг, ямаа, адууны, дотор, гадар өөх, сүүл, тэмээний бөх тосны хүчлийн бүрдэл төстэй.  Зэрэгцээ холбоот линолийн хүчил, омега-3 зэргийг өдрийн хоол хүнснээсээ авч чадахгүй бол нэмэлтээр хэрэглэ гэдэг зөвлөгөө бий. Манайхан энэ тосны хүчлүүдийг маш өндөр үнээр гадаадаас худалдан авч хэрэглэдэг болсон. Гэтэл хүний биед шаардлагатай эдгээр бодис бэлчээрийн малын мах, өөхөнд агуулагдаж байна. Энэ нь байгалийн өвс ургамлаас улбаатай. Бэлчээрийн өвс ургамал маш баялаг учраас зэрэгцээ холбоот тосны линолийн хүчил, омега-3 зэргийг агуулдаг юм байна. Монгол мал түүнийг иддэг учраас мах, өөхөнд нь шингэдэг.   

-Бэлчээр дотроо хангай, говийн малын махны ялгаа байдаг уу?

-Амт шимтийн тухайд бол хувь хүний өөрийн үнэлэмжтэй холбоотой гэж үздэг.  Зүүн аймгийнхан нутгийнхаа малын маханд дуртай зүйл анзаарагддаг. Баруун аймгийнхан болохоор зүүн талын малын махыг нялуун оргиод идэж болдоггүй гэдэг. Говийн өвс ургамал тачирхан боловч агуулагдаж буй нэгдлүүд нь малын маханд шингэж байгаа учраас өөр үнэр, амт байхаас өөр гарцгүй. Энэ чиглэлийн судалгаа яг одоо явагдаж байгаа. Махны чанарын судалгааны хүрээнд цөл, хуурай хээрийн бүс, одоо ойт хээрийн бүсийн малын махнаас дээж авах гээд ажиллаж байна. Бүх нарийвчилсан шинжилгээний хариуг авч үзэхэд, ямар дүр зураг харагдах нь уу. Ялгаа гарах болов уу гэж бодогдож байна. Ерөнхийдөө судлаачдын зүгээс махнаас шим тэжээлийг нь ялгаж авахын оронд оргинал байдлаар нь хэрэглэсэн тохиолдолд эрдэс бодис, уургаа хамтад нь авах боломжтой гэдгийг санал болгож байгаа.

-Дайвар бүтээгдэхүүний онцлог их гэдэг. Энэ чиглэлээр ямар судалгаа, шинжилгээ хийсэн байдаг вэ?

-Хүнсний зориулалтаар мах бэлтгэхэд дагалдаад, малын жингийн гуравны хоёртой тэнцэх дайвар түүхий эд гардаг. Гэтэл манайхан сүүлийн үед дотор махны ашиглалт тун тааруухан болчихоод байна.   Цул дотор эрхтэнд химийн найрлагын шинжилгээ хийхэд, элэг, бөөр, зүрхэнд агуулагдаж буй уургийн хэмжээ махныхтай адилхан төгс байгаа. Тэгэхээр заавал хонины булчин махаар шөл хийж уух биш элэг, бөөр, зүрх идэхэд л өдрийнхөө уургийг төгс хангаж чадна. Гүзээ, сархинаг, ходоод, олгойд агуулагдаж буй уураг арай бага. Төгс биш уурагт тооцогддог. Эдгээр нь коллаген уургийг их хэмжээгээр агуулдаг. Коллаген уураг бол хүний бүх холбоос эд буюу үе, мөч, булчин, шөрмөс, арьс, үс зэрэгт байдаг уураг. Гүзээ, сархинаг, ходоод, олгой чанаж идээд байвал, коллагенийг бэлдмэлээр худалдан авч идэх шаардлагагүй. Мөн дотор маханд эрдэс бодис маш ихээр агуулагддаг. Махнаас ч их. Элэг, бөөр, зүрх, уушиг, дэлүү бүгд организмд гүйцэтгэдэг үүрэг нь хороондоо төстэй. Бүгд цус төлжүүлэх үйл явцад оролцдог. Ойролцоо бодис агуулдаг гэсэн үг. Тиймээс бэлчээрийн маллагаатай монгол малын мах, дотор мах нь экологийн цэвэр, органик бүтээгдэхүүн болохыг нотлох шинжлэх ухааны үндэслэлтэй судалгааг орчин үеийн дэвшилтэт багаж төхөөрөмж ашиглан явуулж, судалгааны баттай дүнг олон улсад сурталчлан таниулах шаардлагатай.

-Хүмүүс уушгинд их дургүйцдаг шүү дээ. Уушги бас өндөр эрдэс бодис агуулдаг байх нь ээ?

-Зарим нутгийн иргэд бүр анхнаасаа уушгийг нохойдоо хаяж өгч ирсэн юм билээ. Гэтэл уушги байнга идвэл, цус багадалтад өртөхгүй, шим тэжээлийн дутагдалд орохгүй гэж ойлгож болно. Коллаген уургаа ч нөхөх боломжтой. Сайн тал ийм олон.  Гэрийн нөхцөлд уушгийг нойтноор нь хадгалах хүндрэлтэй байдаг. Энэ тохиолдолд хатаан хэрэглэж болно. Борцыг хэчнээн ч хугацаагаар хадгалж болдог шүү дээ. Хатааж  хэрэглэсэн тохиолдолд өдөрт 100 граммыг идэх шаардлагагүй. Хатаасан уушгийг өдөр 16 грамм, дэлүүнээс зургаан граммыг идэхэд л хангалттай. Эрдэс бодисын хэрэгцээгээ бүрэн дүүрэн хангана гэж тооцсон. Малын дотор мах нь нийт уураг тосны хүчлийн бүрдэл, эрдэс бодисын агууламжаар махтай адил хүнс тэжээлийн үнэт чанар өндөртэй гэдэг нь үүнээс харагдаж байгаа юм.   Дотор махыг боловсруулан биологийн идэвхт бодисын агууламжийг нэмэгдүүлж чиглэсэн үйлчилгээтэй хүнс, хүнсний нэмэлт байдлаар ашиглах бүрэн боломжтой.

-Судлаачдын зүгээс эдгээр судалгааны дүнгээ үйлдвэрүүдэд санал болгосон тохиолдол байна уу. Жишээлбэл, зах зээл дээр хямд, бараг хаягдаж байгаа уушгийг хатаагаад борлуулсан тохиолдолд өндөр хэмжээний эрдэс бодисоор иргэдийг хангах боломжтой юм биш үү? 

-Бидний зүгээс баримталж буй зарчим бол бэлчээрийн малын махыг гүн боловсруулалт хийлгүйгээр хэрэглээнд нэвтрүүлэх. Тухайлбал, жижиг цех, өрхийн хэмжээнд ч юм уу, хатаах аргыг хэрэглэж болно. Хатаах төхөөрөмж байхад л хангалттай. Үйлдвэрүүд өөрсдөө санаачилга гаргаад нэвтрүүлчих асуудал.

-Сүүлийн жилүүдэд монгол­чуудын дунд таргалалт гэдэг тахал дэлгэрээд байгаа. Үүнээс шалтгаалан малын өөх тосноос татгалзах болсон. Холестрин өндөр агуулдаг гэдэг ч юм уу.  Нөгөө талаар таргалалтыг транс тосны хэрэглээтэй холбох нэгэн ч байна. Судлаачийн хувьд шалтгааныг нь хэрхэн хардаг вэ?

-Зарим эмч буруу зөвлөж буй тохиолдол бий. Транс тос гэдэг бол шингэн хэлбэрт байгаа ургамлын тосыг маргарин болгосонд байгаа юм. Маргарин гэдэг бол хатууруулсан ургамлын тос гэж ойлгоход болно. Маргарин болгосноор байгалийн бүтээгдэхүүн биш болчихож байгаа юм.  Транс тосыг малын өөх тостой харьцуулахад, жинхэнэ зүрх судасны өвчинд хүргэдэг эрсдэлтэй. Сүүлийн үе маргариний хэрэглээгээ багасгаарай гэдэг зөвлөгөө явах болсон нь үүнтэй холбоотой. Таргалалт бол өөх тосны хэрэглээтэй холбоогүй зүй. Нүүрс ус ихээр агуулж буй гурил, төмс, будаа, боов боорцог гэх мэт бүтээгдэхүүн ихээр хэрэглэх болсонтой холбоотой. Тосыг бас их хэрэглэж болохгүй. Хүн өдөрт 100 грамм тос хэрэглэх ёстой. Мах адилхан хэмжээгээр заавал идэх ёстой зүйл шүү дээ. Үндсэндээ ус, шүүснээс бусад бүх бүтээгдэхүүн агуулагддаг учраас мэдэхгүй хэрэглээд байдаг юм. Нүдэн харагдалгүйгээр хэрэглээ нь хэтрээд байгаа болохоор таргалалтын шалтгаанд тооцогдож байгаа. Дээр нь хөдөлгөөн дутагдал их байна.

-Транс тос органик бус нэгдэл юм байна. Тэгэхээр хүний биед яаж шингэдэг вэ. Шингэдэггүй гэдэг?        

-Шингэлт удаан биш. Цусан дахь холестриний хэмжээг нэмэгдүүлдэг. Судсаар цус хэвийн гүйж байх ёстойг хязгаарладаг гэсэн үг.