А.Батцэнгэл: Монголчуудын  өв уламжлал, түүхийг тээсэн дүйчин өдөр тохиож байна

Хоёрдугаар ялгуусан хэмээн алдаршсан Богд Зонховын их дүйчэн буюу Зулын 25-ны их дүйчэн өдөр, өвлийн эхэн сарын хуучдын 25 буюу өнөөдөр тохиож байна. Дүйчэн өдрийн тохиолдуулан Монголын Бурхан шашинтны төв Гандантэгчэнлин хийдээс зохион байгуулах үйл ажиллагааг танилцуулав. Энэ өдрийн утга, буяны үйлд юунд зориулагддаг талаар Гандантэгчэнлин хийдийн нийгэм олон нийт хариуцсан тэргүүлэгч, гэвш  А.Батцэнгэлээс тодрууллаа.

-Богд Зонховын их дүйчэн өдөр тохиож байна. Тэгэхээр энэхүү уламжлалт  шашны гол утга учир юунд оршдог талаар хэлж өгнө үү?

-Богд Зонхова үндэслэсэн бурханы шашныг бид шүтэж биширч явж ирсэн билээ. Бурханы шашны онцлог нь юу вэ гэхээр маш олон номыг үзэж суралцаж, тэдгээр номоо бодож бясалгаж анхааран авлага хийдэг ийм онцлогтой. Мэдлэг дээр суурилсан гэсэн үг шашин гэсэн үг юм.  Амар амгаланд, гэгээрэлд хүрэх бүхий л арга замыг заасан бурхан багшийн сургаал номлолыг их хөлгөн, бага хөлгөн, судрын ёс, тарнийн ёс гэж олон янзаар ангилдаг. Эдгээр сургаал номлолыг бүрэн гүйцэд судалдаг, судлахдаа эртний Энэтхэгийн Наландагийн уламжлал дагуу судалдаг энэ арга зүй бол Богд Зонховийн үндэслэсэн гэлүгва урсгал. Монголчууд нийтээрээ “шарын шашин” хэмээдэг. Коммунизмын үед шарын шашныг “бурангуй шашин”  гэх мэтчилэн элдэв янзаар доромжилсон үзэл суртал их хийсэн байдаг. Үүний улмаас шарын шашин гэж их буруу хэвшмэл ойлголт их бий. Яг үнэндээ Богд Зонховийн үндэслэсэн энэ шарын шашин бол бурханы шашны олон уламжлалуудаас хамгийн сонгодог нь юм байгаа юм. Мөн барууны зарим судлаачид дутуу судалсны үндсэн дээр “Ламайзм” гэх мэт буруу ойлголтууд ч их явдаг. Монголчууд эрт дээр үеэс бурханы шашинг шүтэж ирсэн. Хожмоо Богд Зонховийн Гэлүгва уламжлал дэлгэрснээр урт удаан хугацаанд үндэстнээрээ шүтэж дээдэлж ирсэн түүхтэй. Ийм сайхан уламжлал, түүхтэй холбоотой дүйчэн өдөр тэмдэглэх гэж байгааг юуны өмнө тайлбарлах нь зүйтэй юм.

-Энэ жилийн зулын 25-ны өдрийн онцлог, МБШТөв- Гандантэгчэнлин хийдээс зохион байгуулах үйл ажиллагааг танилцуулна уу?

-Энэ өдрүүдэд  Богд Зонховийн олон сургаал номлолийн охь шим болсон “Эрдэм бүхний суурь” хэмээх номыг МБШТөв- Гандантэгчэнлин хийдийн дэд хамба гавж С.Гантөмөр айлдана. Энэ номын айлдварт сууснаар Богд Зонхов яг ямар сургаал айлдсан юм бэ, бид амар амгаланд хүрэхийн тулд яг яах ёстой юм, сөрөг сэтгэл хөдлөлийг арилгахын тулд ямар арга замыг дагаж мөрдөх ёстой юм бэ, юуг эрхэмлэх, юуг тэвчих шаардлагатай энэ бүгдийг мэдэж авна.  Өөрөөр хэлбэл, бурханы шашны зам мөрийг бүхэлд нь тайлбарладаг их чухал ном айлдах гэж байна.  

Энэ сарын 25 ны өглөө 07:00 цагт Тэгчинсожин буюу Тэтгэх ариусахуйн сахил хүртээнэ. МБШТөв- Гандантэгчэнлин хийдийн Тэргүүн хамба хүртээх нэг өдрийн санваарын гол утга учир нь нэг өдрийн турш дотоод сэтгэлээ анхаарч хянана гэсэн үг.  Ердийн үед сэтгэлдээ төдийлөн анхаарал хандуулж чадахгүй зөнд нь орхидог бол энэ өдөр бид нар мандахаас өмнө энэ сахилыг аваад дараа өдрийн нар мандах хүртэл нэг өдрийн турш дотоод сэтгэлээ хянана гэсэн үг юм. Уур хилэн гэх мэт сөрөг сэтгэл хөдлөл бидний амгалан тайван байдлыг алдагдуулдаг. Бид ийм муу сэтгэлүүдийг дотоод сэтгэлээ хянаж байж л зогсооно, арилгана. Хүмүүс урт удаан хугацааны турш дотоод сэтгэлээ хянаж сахил сахихаас халширдаг бол нэг өдрийн сахил сахихад олон хүн зоригтойгоор авдаг үзэгдэл их бий.

-Дүйчэн өдрийн ёслолын үйл ажиллагаа 15.00 цагт эхэлнэ, бас галын тахилга хийнэ  гэсэн байна?

-Дүйчин өдрийн ёслолы 15.00 цагт эхэлнэ. Үүний дараа Жанрайсаг дацангийн хийдээс галын тахилга хийнэ.  Энэ галын тахилгын уншлага номыг Монгол хэлээр уншина. Хүрэлцэн ирсэн сүсэгтэн олон хамтлаа монгол хэлээр ном хурах юм.  Дараа нь зул өргөх ёслол болно. Урьд өмнө Богд ламын нирваан дүрийг үзүүлсэн энэ өдөр нийтээрээ зул өргөж өдөр мэт гэгээ гарсан гэдэг түүхтэй. Түүнээс хойш монголчууд бид энэ өдрийг онцгойлон анхаарч зул өргөдөг уламжлалтай. Ялангуяа малчин ард түмэн зулын 25 наас өмнө өвлийн хүнсээ бэлдээд, малынхөө бөөрний өөхийг хайлуулж тэр тосоор нь зул өргөж, малынхаа хойноос буян үйлддэг байсан уламжлалтай

Төр түмний их шүтээн Жанрайсэгийн өмнө зул өргөх ёслол болно. Түүний дараа мэгзим уншиж гороо эргэнэ.  Үдэш 22:00 цагт Гандантэгчигтэн хийдийн хоёр дуганд явж буй хурал гадаалахаар бүх лам нар нийлж Очирдарийн дуганы өмнө энхтайвны мандал өргөх үйл ажиллагаа болно. Тиймээс буддын шашинт сүсэгтэн олон та бүхнийг урьж байгаагаа үүгээр дамжуулан хэлье.