“Сауд гоби коал транс”-ын лицензийг цуцлах ҮНДЭСЛЭЛҮҮД

- “Сауд гоби коал транс” компанитай хариуцлагатай уул уурхайн тухай ярих ямар ч боломж байхгүй -

Мөнгө чухал ч түүгээр хэмжигдэхгүй, нөхөгдөхгүй зүйлсийн нэг бол хүний гараар талхилагдан, сүйтгэгдсэн байгаль орчин  юм. Тост, Тосон бумбын нуруу, сав газрыг хамгаалах тухай асуудал сүүлийн жилүүдэд нийгмийн  сэдэв болж буй нь үүнтэй л холбоотой. Уул уурхайг хариуцлагатайгаар эрхлэхэд нутаг оронд учирч болох эрсдэл буурдаг ч  “Сауд гоби коал транс” компанийн үйл ажиллагааны хувьд тус  сав газар дахь  усны судлын хагалбар хэсэгт олборлолт хийгээд эхэлчихсэн. Хууль бус уурхай нь Тост, Тосон бумбын нуруунаас 6.9 км зайд ажиллаж байна. Энэ  нь “Сауд гоби коал транс” компанитай хариуцлагатай уул уурхайн тухай ярих ямар ч бодит боломж байхгүй гэсэн үг. Өнөө маргаашдаа лицензээр түрий барин хөрс  сандаачиж,  хэдэн төгрөгтэй болж болох ч маргаашийн цаадах өдрүүдэд нутаг орны байгаль сүйдэж, говийн цөөн хэдэн булаг шанд ширгэж, дэлхийд  ховор амьтад, ургамал устаж, хүн амьдрахын аргагүй болоод ирэхийн цагт юу болох вэ. Энэ компанийг хэчнээн буруутгаад нэгэнтээ ширгэсэн булгийн ус эргэж ундрах уу. Мэдээж үгүй. Тэгэхээр тэдний хууль бус үйл ажиллагааг зогсоохыг шаардах  нь, улмаар зогсоох нь  нутаг орны иргэдийн, төр засгийн байгууллагуудын аль аль талынх нь үүрэг гэж үзэх бүрэн үндэслэлтэй.

“Сауд гоби коал транс” компанийн үйл ажиллагаа хууль бус гэдгийг бататгах баримт мэдээллүүдийг цувралаар хүргэж буй билээ.  Тост, Тосон бумбын нуруунд аюул дагуулсан үйл ажиллагаа явуулж буй тус компанид “дархан эрх” олгосон лицензийн үүх түүхийг энэ удаа уудлан хүргэе. Лавшруулж харах тусам тэдний үйл ажиллагаа хуудуу дүүрэн байгаа нь лицензтэй холбоотой уг мэдээллээр ч баталгаажих болно.

ӨЧИГДӨР Ч ӨНӨӨДӨР Ч МАРГААШ Ч  БУДЛИАН  ДАГУУЛАХ ЛИЦЕНЗ

Оюутолгойн “автор” гэгддэг Роберт Фридландтай монголчууд бид хэвлэлийн хуудсаар танилцаад удсан. Тэгвэл та бидний эчнээ танил алдарт Фридландын “Айвенхоу Майнз Монголиа Инк” компани өдгөө “Сауд гоби коал транс” компанийн эзэмшиж буй лиценз бүхий талбайд анх хайгуулын лицензтэй байсан юм.  Фридланд бол уул уурхайн орд газар, лицензийн наймааг компани хооронд төдийгүй тив дамнаж хийхэд холбох гүүр болдог зартай хэлцэгч буюу дилмэйкер л дээ.   

Тэгвэл түүний “Айвенхоу Майнз Монголиа Инк” компани 2006-2007 оны үед Өмнөговь аймагт хоёр зуу гаруй хайгуулын лицензтэй байсан гэх мэдээлэл бий.  “Айвенхоу Майнз Монголиа Инк” компани нүүрсний хайгуулын лицензийг 2003 оны тавдугаар сарын 22-нд анх авсан байна. Тэр үеийн Ашигт малтмалын тухай хуулиар хайгуулын лицензийг  долоон  жилийн хугацаатай олгохдоо  эхний удаад гурван жилийн хугацаагаар, үргэлжлүүлээд хоёр жилээр хоёр удаа сунгаснаар  хугацаа нь дуусах зохицуулалттай байжээ. Мэдээллээс үзэхэд  72146 га талбайг хамарсан 11187Х дугаартай  хайгуулын лиценз  “Айвенхоу Майнз Монголиа Инк” компаниас   2007 оны хоёрдугаар сарын 22-нд “Саус гоби сэндс” компани руу шилжжээ.  “Айвенхоу Майнз Монголиа Инк” компани нь нүүрсний лицензүүдээ хариуцуулахаар  “Саус гоби сэндс” компанийг 2007 онд байгуулсан байдаг.

1997 оны Ашигт малтмалын тухай хуулиар хайгуулын лицензийг таван жил болонгуут онцгой эрх гэдгээр шууд ашиглалтын лиценз болгодог зохицуулалт бас байж. Тэгвэл тэрхүү онцгой эрхийг  “Саус гоби сэндс” эдэлж, 11187Х дугаартай  хайгуулын лицензийн 72146 га талбайгаас 10-аад мянган га талбайг 12726А  дугаартай ашиглалтын лиценз болгон авсан байна. Уг нь ашиглалтын лиценз авахын тулд хайгуулыг бүрэн хийх, нөөцийг тогтоох, ордыг ашиглах Техник эдийн засгийн үндэслэл, тооцоог хийсэн байх, Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр батлуулсан байх гэхчлэн шат дамжлагуудыг давсан байх ёстой ч “Саус гоби сэндс”-ийн тухайд эхнээсээ л ногоон гэрлээр давхижээ.

“Саус гоби сэндс” компани 72146 га талбайгаас 10-аад мянган га-г онцгой эрхийн дагуу ашиглах болсноор цаана нь 60 гаруй мянга га бүхий талбай үлдэж байгаа биз. Тэгвэл тэр 60 мянган га газрыг хамарсан 11187Х дугаар бүхий хайгуулын лиценз “Саус гоби сэндс” компаниас 2011 оны зургаадугаар сарын 3-нд “Сауд гоби коал транс” компани руу шилжжээ.  Энэ лиценз олгогдсон хайгуулын талбайд  гүний усан хагалбар, зэргэлдээх уул хоорондын хөндийн газар доорх усны тэжээлийн гадаад муж давхцан оршдог тул Тост, Тосон бумбын нуруунд бүрэлдэж байгаа урсац Хөвд орчмын булаг шанд, баян бүрдүүд цаашлаад Хуршуутын гол, Нарийн сухайт орчмын олон тооны худаг ус булаг шанд уурхайн ашиглалт явагдсан тохиолдолд устаж, ширгэх бодит аюул нүүрлэнэ гэдгийг лицензийн өмнөх эзэн  “Саус гоби сэндс” компани мэдэж байж. 

“Сауд гоби коал транс” компанийн хувьд тэднээс лицензийг нь шилжүүлж авахдаа мэдээгүй байж болох ч тэдний дараа дараагийн үйлдлээс харахад зөвтгөх үндэслэл харагдахгүй байгаа юм. Ерөөс “Сауд гоби коал транс” компанийн мэдэлд лиценз очих хүртлээ, очсоныхоо дараа ч хууль бус замаар замнасныг он, сар, өдрөөрөө баталгаажих мэдээллүүд гэрчилнэ.

Тухайлбал, “Саус гоби сэндс” компани 2007 онд 10-аад мянган га газраа ашиглалтын лицензид хамруулсныхаа дараа нөгөөх 60 гаруй мянган га бүхий талбайн хайгуулын лицензийн хугацаагаа сунгахгүй “мартаж” орхисон нь араасаа хууль бус үйлдэл  дагуулжээ.  Энэ нь түрүүн өгүүлсэнчлэн байгаль экологид ихээхэн хор хөнөөл хийгээд эсэргүүцэл дагуулах талбай гэдгийг нь “Саус гоби сэндс”-ийнхэн өөрсдөө мэдэж байсныг илтгэх нэг баримт байж болно. Хууль журмын дагуу хайгуулын лиценз эзэмшлийн долоон жилийн хугацаа нь 2009 онд дууссан учраас  АМГ-ын Геологи, уул уурхайн кадастрын хэлтсээс хүчингүй болгосон байдаг. Төрийн байгууллага ийнхүү ой санамжийнхаа дагуу ажлаа хийж, шийдвэр гаргаснаас хойш нэг сар хагасын дараа “Саус гоби сэндс” компанийнхан “сэрж” өргөдөл гаргасан байгаа юм. Тус компаниас 2009 оны зургаадугаар сарын 22-нд АМГ-ын Геологи, уул уурхайн кадастрын хэлтсийн дарга Л.Даваацогтод хүргүүлсэн өргөдөлдөө  манай компанийн ажилтан Ч.Ганбат гэдэг хүний мартаж санасан хайхрамжгүй хандлагын улмаас бид лицензийн хугацаагаа сунгахаа мартжээ гэсэн агуулгыг дайжээ. Тэдний өргөдлийг хүлээн авсан Л.Даваацогт Бүртгэл, техникийн тасаг, Статистикийн тасагтаа “Саус гоби сэндс”-ийн хүсэлтийг нааштай шийдвэрлэхийг даалгасан байдаг. Даргын цохолтын дагуу ажилтнууд ч шуурхай ажиллаж, 11187Х лицензийн хүчин төгөлдөр хугацааг 2012 оны тавдугаар сарын 22-ныг, 11190 лицензийг  2012 оны есдүгээр сарын 5-ныг дуустал гурван жилийн хугацаагаар сунгажээ.

Энэ бол өдгөө “Сауд гоби коал транс”-ын эзэмшиж буй лиценз бүхий талбайн асуудал гэдгийг дахиад сануулъя.

Гол нь “Саус гоби сэндс”-ийн хүсэлтийг АМГ шийдвэрлэж өгсөн нь хууль зөрчсөн болох нь нэг жилийн дараа тодорхой болсон байдаг. Ашигт малтмалын газрын даргаар ажиллаж байсан Д.Батхуяг Геологи, уул уурхайн кадастрын хэлтсийн фондод хадгалагдаж байгаа бүхий л тусгай зөвшөөрлийн олголт, сунгалт, шилжүүлэг, барьцаалалт, цуцлалт, дуусгавар болгох, буцаан өгөх, төлбөр төлөлттэй холбоотой хяналт, шалгалт  хийлгэхээр Ажлын хэсгийг 2010 оны хоёрдугаар сарын 12-нд байгуулжээ. Сонирхолтой нь хууль бус шийдвэр гаргах чиглэл өгсөн Л.Даваацогт Ажлын хэсгийг ахалж, чиглэлийг нь ажил хэрэг болгосон Статистикийн тасаг, Эрх зүй, хуулийн тасгийн дарга нар нь ажлын хэсэгт нь багтсан байдаг. Ажлын хэсгийн дүгнэлт найман сарын дараа гарахдаа “Саус гоби сэндс” компанийн 11187Х, 11190Х тусгай зөвшөөрлүүдийн хугацааг сунгасан шийдвэрийг хүчингүй болгон, аль алийг нь 2009 оны тавдугаар сарын 23-нд дуусгавар болсонд тооцох ёстой гэсэн шийдвэр гарч байжээ. Харин “Саус гоби сэндс” үүнийг үл зөвшөөрөн Нийслэлийн Захиргааны хэргийн шүүхэд 2011 оны гуравдугаар сарын 23-нд хандсан бөгөөд шүүх компанийн талд шийдвэр гаргаж, АМГ-ын шийдвэрүүдийг хүчингүй болгосон түүхтэй. Нэг зүйлийг тодотгоход, “Саус гоби сэндс” компанитай холбоотой Захиргааны хэргийн шүүх дээр очсон маргаануудыг Б.Хажидмаа гэж шүүгч дараалан компанийн талд шийдвэрлэж байсан нь анхаарал татдаг.

Шүүхээс “Саус гоби сэндс” компанийн талд шийдвэрлэн лицензийн хугацааг нь сунгах ёстой гэж үзсэний дараа удалгүй “Сауд гоби коал транс” компани руу шилжүүлжээ.

Он цагийн хувьд тухайн үед “Сауд гоби коал транс” компанитай албан ёсны холбоотой байсан Б.Чойжилсүрэн “Саус гоби сэндс” компаниас шилжүүлж авсан 60 гаруй мянган га газрыг хамарсан 11187Х лицензээ ашиглалтын лиценз болгохын тулд төрийн байгууллагад нөлөөлсөн үү гэдэг асуултад хариулт хэрэгтэй. Тэгвэл дараах мэдээлэл байна.

2012 оны дөрөвдүгээр сарын 23-нд “Сауд гоби коал транс” компани ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл хүссэн өргөдлөө Ашигт малтмалын газарт хүргүүлэхдээ байгаль орчны нөлөөллийн болон нарийвчилсан үнэлгээг ор тас орхигдуулж байжээ.

2012 оны дөрөвдүгээр сарын 24-нд буюу лиценз хүссэн өргөдөл өгснөөс нэг хоногийн дараа “Сауд гоби коал транс” компани МV-017038 тоот ашиглалтын тусгай зөвшөөрлөө гаргуулан авсан байдаг. 37 гаруй мянган га газарт нь MV 019036 гэсэн ашиглалтын лиценз мөн авчээ.  Тэгэхээр  37 мянган га газарт ашиглалтын лиценз авчихаар цаана нь 20-иод мянган га газар үлдэж байна. Тус компанийн зүгээс уг хайгуулын талбайгаа мөн л ашиглалтынх болгох гээд 2014 онд АМГ-т хандсан байгаа юм. Гэхдээ тухайн сум, аймгийн ИТХ-ын, тэргүүлэгчдийн  тогтоолоор орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авсан газартай давхцаж буй тул лиценз олгох боломжгүй гэсэн шийдвэр АМГ-аас гарсан байдаг.

Харин үүнийг компанийн зүгээс эсэргүүцэж шүүхэд ханджээ. Хууль мэдэх хүмүүс бол “Саус гоби коал транс”-ын нэхэмжлэлийг шүүх хүлээж авах үндэслэлгүй гэдгийг хэлдэг. Гэвч Захиргааны хэргийн шүүхийн Өмнөговь аймгийн Даланзадгад дахь 12 дугаар анхан шатны шүүхийн  н.Баярмаа гэдэг шүүгч хэрэг үүсгэсэн байгаа юм. Түүнчлэн орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авах шийдвэр гаргасан сум, аймгийн ИТХ, тэргүүлэгчид компани болон шүүхийн өмнө хүчгүйдсэн дүр зурагтай байна.

“Сауд гоби коал транс” компани ашиглалтын лиценз авсныхаа дараа буюу 2014 оны зургаадугаар сарын 23-нд “Сауд  гоби коал транс” компанийг Т.Мөнхбат гэх иргэнд шилжүүлснийг дурдах хэрэгтэй байх. Мөн тус компани “Саус гоби сэндс” компаниас лиценз шилжүүлж авснаасаа хойш сар хүрэхгүй хугацааны дараа Худалдаа хөгжлийн банкинд барьцаанд тавьсан бөгөөд зээлийн гэгдэх мөнгөний хэмжээгээ нэмэгдүүлсээр өдгөө 12 сая ам.доллароор хэмжигдэж буй гэх мэдээллийг эх сурвалжууд хэлдэг.

Лицензтэй холбоотой баримт мэдээллүүдийг хөвөрдөн харахад өнөөдрийн байдлаар “Сауд  гоби коал транс” компанийн мэдэлд буй  011187Х,  MV-017038, MV 019036 лицензүүдийг цуцлах үндэслэлүүд байна. 

ҮНДЭСЛЭЛ  1: БАЙГАЛЬ ОРЧИН

УИХ-аас 2016 оны дөрөвдүгээр сарын 14-нд “Зарим газар нутгийг улсын тусгай хамгаалалтад авах тухай” тогтоол баталсан. Үүний дагуу Тост, Тосон бумбын нурууг улсын тусгай хамгаалалтад авах хилийн заагийг Засгийн газар тогтоож, 60 хоногийн дотор координатыг баталгаажуулах ёстой байсан. Гэвч Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайдтай засаг уг асуудлыг шийдээгүй. Сонгуулийн дараа байгуулагдсан Ж.Эрдэнэбат Ерөнхий сайдтай, Б.Чойжилсүрэн Сангийн сайдтай засгийн үед шийдвэрлэгдэхдээ 153 мянган га бүхий талбайг тусгай хамгаалалтын гадаа үлдээсний дотор “Сауд  гоби коал транс” компанийн  лицензтэй талбайнууд байгаа юм. Тус компанийн хоёр лицензийн талбай  уртаашаа 57.2 км орчим, өргөнөөрөө 13 км талбайг хамарч буй бөгөөд Тост, Тосон бумбын нуруу, сав газрын экологийн системд ноцтой аюул учруулах гол цэгт олборлолт хийгээд эхэлчихсэн юм.

“Де Нейче Консерванс”  олон улсын байгууллагаас Монгол орны өмнийн говьд экологийн бүс нутгийн үнэлгээ хийхэд  хамгаалалтад авах зайлшгүй шаардлагатай, экологийн хувьд чухал ач холбогдолтой газрын тоонд Тост, Тосон бумбын нуруу орсон байдаг.  Дэлхийд нэн ховор, тэр дундаа Монгол орны говийн бүсэд тархац нутаг нь хумигдаж буй цоохор ирвэсийн сүүлийн өлгий нутаг гэж тодотгож байв. Түүнчлэн 2013 онд цоохор ирвэстэй дэлхийн 12 орны Засгийн газар нэгдэн “Цоохор ирвэс хамгаалах дэлхийн стратеги” төлөвлөгөө боловсруулж, дагаж мөрдөхөөр Бишкекийн тунхаг бичигт гарын үсэг зурсан билээ. Энэ төлөвлөгөөний хүрээнд дэлхийн хэмжээнд 20 бүс нутгийг хамгаалах шийдвэр гарч бүс нутгуудыг сонгоход Тост, Тосон бумбын нуруу болон тодорхой бүс нутгийг хамарсан говийн бүс нутаг нэгээр нь сонгогдсон байдаг. Тост, Тосон бумбын нурууг хайрлаж, хамгаалах шалтгаан дэлхийд байхад бид эндээ харсаар суугаад сүйдэлж болохгүй. “Хүрээлэн” төслийн багийнхан Тостын нуруунд 22-25 ирвэс байгаа гэж 2014 онд  мэдэгдэж байсан билээ. Тэгвэл дэлхийд нэн ховордсон ирвэс гэж амьтан Монголын нутагт нэгэн цагт байсан юм гэж та бид өнгөрсөн цаг дээр ярьж суух уу. “Сауд  гоби коал транс” компанийн зохисгүй үйл ажиллагааг зогсоохгүй бол тийм л зүйл болох нь.

ҮНДЭСЛЭЛ  2: ХУУЛЬ БУСААР  СЭРГЭЭГДСЭН ЛИЦЕНЗҮҮД 

 “Сауд  гоби коал транс” компанид лиценз шилжүүлсэн  “Саус гоби сэндс” компани Монголын хууль, журмыг зөрчиж, эрх мэдэлтнүүдэд нөлөөлөн хууль бус шийдвэр гаргасан нь шалгалтаар, шүүхээр тогтоогджээ.

“Саус гоби сэндс” компанийн талд шийдвэр гарахад нөлөөлсөн АМГ-ын удирдлагуудтай холбоотой 2013 оны нэгдүгээр сарын 30-ны өдрийн шүүхийн шийтгэх тогтоолд:
 

Хэдийгээр Д.Батхуяг, Л.Даваацогт нарын  хууль бус үйлдэл олон арван лицензтэй холбогддог ч “Саус гоби сэндс”-ийн авлигын асуудал жин дарж байсныг сануулъя. Шүүхийн шийтгэх тогтоолд ч “Саус гоби сэндс”-ийн лицензтэй холбоотой асуудлыг дээрх байдлаар тодотгосон байгаа юм. 

Өмнийн говь нутагт, тэр дундаа дэлхийд данстай Тост, Тосон бумбын нуруу, сав газрын ирээдүйд заналхийлсэн үйл ажиллагаа явуулж буй “Сауд  гоби коал транс” компанийн мэдэл дэх лицензийг цуцлах үндэслэлүүд байгааг дуулгалаа. Холбогдох төр засгийн байгууллагууд анхааралдаа авах шаардлагатай байна.

ФРИДЛАНДЫН ХАЛААСНААС “САУД  ГОБИ КОАЛ ТРАНС” КОМПАНИД ОЧСОН ЛИЦЕНЗИЙН ТҮҮХ

Эх сурвалж: "ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН"