Омикроны дэгдэлт, инфляцын "халуурал" ба ДАРААГИЙН СОРИЛТ

Инфляц буюу үнийн өсөлт өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард улсын хэмжээнд өмнөх оны мөн үеэс 13.4 хувь, өмнөх сараас 2.1 хувиар өссөнийг Үндэсний статистикийн хорооноос танилцуулаад буй. Үнийн өсөлт жилийн өмнөхөөс 13.4 хувь өсөлттэй гарсны 5.6 нэгж хувь буюу 41.8 хувь нь хүнсний бараа, ундаа, усны бүлгийн  үнийн өсөлтөөс шалтгаалсан бол 46.3 хувь нь импортын барааны үнийн  өсөлтөөс шалтгаалсан гэж статистикчид тайлбарлаж байгаа юм.

Өнөөгийн нөхцөл байдлыг аваад үзэхэд эдийн засгийн идэвхжил сайн биш хэвээр.  Уул уурхай, барилга, хөдөө аж ахуй зэрэг эдийн засгийн салбаруудын идэвхжил буурдаг хүйтний улирлаас гадна ковидын тархалт дахин өсөж буй нь  хил гаалийн нөхцөл байдалд нэмж эрсдэл үүсгэж байна. Тэгэхээр ийм үеийн инфляцын халуурлыг онилсон бодлогын орон зай бий юу гэдэг асуудлыг хөндсөн мэдээллийг өчигдөр хүргэсэн билээ.

Ерөнхийдөө инфляцын өсөлт дэлхий нийтийн хувьд тулгамдсан асуудал болоод буй. 2020 оны сүүл 2021 оны эхнээс төсөв, мөнгөний бодлогоо зөөллөсөн дэлхийн улс орнуудад одоо бол бодлогын орон зай тун хомс байгаа талаар эдийн засагчид, шинжээчид хэлж ярьж байгаа юм.

Түүнчлэн The Economist сэтгүүлийн 2021 оны 9 дүгээр сарын 11-ний дугаарт гарсан “The global policy cycle” нийтлэлд энэ агуулгыг хөндсөнийг хүргэж байна. Гэхдээ уг бичвэр гарах үед ковидын омикрон хувилбар өнөөдрийнх шиг дэлхий нийтэд нэмэлт эрсдэл үүсгээгүй байсныг тодотгоё. Тухайлбал, Дельтагийн тархалт өмнөхөөс бага буюу “азтай” байх тохиолдолд улс орнууд дахь эдийн засгийн бодлого чангарах хандлага нь инфляцыг багаар бууруулж, үйлдвэрлэлээ үргэлжлүүлэн сэргээх боломжийг олгоно. Өөр нэг хувилбар нь дэлхийн эдийн засгууд Дельта хувилбартай нүүр тулж, хатуу хөл хорио тавигдаж, эргээд эдийн засгийг дэмжих арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлнэ хэмээн уг нийтлэлд онцолсон байсан.

Тэгвэл өдгөө дэлхий нийтээрээ ковидын Омикрон омгийн сорилтыг хэрхэн яаж хор хохиролтой багатай даван туулах вэ гэдэг асуудалтай нүүр тулаад байна. Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллагын мэдээллээр омикроны халдварлах чадвар өмнөх хувилбараас илүү өндөр бөгөөд дэлхийн хоёр хүн тутмын нэг нь уг омгоор өвчлөх эрсдэлтэй байгааг анхааруулсаар байна.

Тэгэхээр дэлхий нийтийн хувьд ковидын шинэ шинэ хувилбаруудаас нийтийн эрүүл мэнд болоод эдийн засгаа хэрхэн яаж хамтад нь хохирол багатай авч гарах вэ гэдэг ээлжит сорилттой тулаад буй энэ үед Үнийн өсөлт яах аргагүй гол сэдвүүдийн нэг юм.

Улс орнууд лав энэ оны эхний хагас жилд ковидын өвчлөлөөс сэргийлсэн хөл хорио хязгаарлалтын арга хэмжээнүүдийг  хэсэгчилсэн байдлаар үргэлжлүүлэх магадлал өндөр байна. Нөгөө талд нийлүүлэлтийн тасалдал үргэлжилсэн хэвээрээ байхаар байгаа ийм нөхцөлд инфляцын эрчим хадгалагдах төлөвтэй байна.

Тэгэхээр ийм үед Засгийн газрууд, Төв банкууд ямар зохицуулалт хийх вэ. Тэдэнд бодлогын ямар орон зайнууд байна вэ гэдэг асуулт тавигдсаар байна.

Түүнчлэн омикрон омог идэвхжихээс өмнө Дельтагийн ид дэгдэлтийн үед буюу есдүгээр сард The Economist сэтгүүл эдийн засгийн нөхцөл байдлыг хэрхэн тооцож, төсөөлснийг хүргэе. Дараах мэдээллийг Төв банкны мэдээлэл товхимолоос авсан болно.

“Инфляцыг эдийн засагт цөөн тооны бараа, харин хэт их мөнгө байгаагийн үр дагавар гэж ойлгож болно. Өөрөөр хэлбэл, худалдан авагч талд хэт их мөнгө байгаа тул цөөн тооны бараанаас олж авахын тулд илүү өндөр үнэ төлөхөд бэлэн байна. Худалдагч талд цөөн тооны л бараа байгаа тул аль болох өндөр илүү үнээр зарахыг бодно. Үүний үр дагаварт үнийн өсөлт буюу инфляц нэмэгдэнэ. Энэ үйл явдал (инфляц) 2021 онд дэлхийн өнцөг булан бүрт тохиож байна. Нийлүүлэлт хангалтгүй байгаагаас эрэлтийн сэргэлт нь үнийн өсөлтийг бий болгож, жилийн инфляц евро бүсэд 3%, Америкт 4% гаруй, Бразилд 9%-иас дээш гарлаа. Энэхүү үнийн өсөлтийн дарамт, эдийн засгууд сэргэлт нь бодлого боловсруулагчдыг дэмжлэгийн арга хэмжээнүүдээ бууруулах, зогсооход хүргэж байна. Ихэнх оронд төсвийн дэмжлэгээ бууруулж байгаа бөгөөд Төв банкууд бодлогоо чангаруулж эхэлсэн эсвэл ойрын үед чангаруулахаар зэхсэн байдалтай байна.

Гэхдээ цар тахлын үед нөхцөл байдал хурдан өөрчлөгдөж болно. Иймд, ковидын Дельта хувилбар эрчимтэй тархахын хэрээр эдийн засгийн өсөлт буурах нөхцөл байдал үүсэх тохиолдолд бодлогыг “хэвийн горимд” шилжүүлэх нь нэг төрлийн эрсдэл юм гэсэн болгоомжлолтой байна. Засгийн газрууд цар тахлын үед үзүүлж байсан дэмжлэгүүдээ бууруулж байна. Европын Холбооны хувьд 2020 онд тохиролцсон 750 тэрбум еврогийн (886 тэрбум доллар) эдийн засгийг сэргээх сангийн зарцуулалт дөнгөж эхэлж байна. Гэсэн хэдий ч төсвийн бодлогын тэлэлт маш бага байна. Их-20 буюу G20-ийн бүлгийн эдийн засгуудад (хүүгийн төлбөрийг хасч, эдийн засгийн мөчлөгөөр тохируулга хийсэн) төсвийн алдагдал ирэх онд 2021 онтой харьцуулахад хоёр дахин буурах төлөвтэй байна

Америкт ажилгүйдлийн яаралтай тэтгэмж 9 дүгээр  сарын 6-наас зогссон. Брукингс Институтээс ДНБ-ий өсөлтөд засгийн газрын оруулсан хувь нэмрийг 2021 оны эхний улирал дахь жилд шилжүүлсэн өсөлтийн хувьд 7.8 нэгж хувь, харин гуравдугаар улиралд 2.1 нэгж хувь байсан гэж тооцжээ. Их Британийн өндөр өртөгтэй хөдөлмөр эрхлэлтийн нөхөн олговрын схем энэ сарын сүүлээр дуусна. Эдгээр хоёр улсын Засгийн газар төсвийн зарлагаа нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж байгаа ч, татвараа нэмэгдүүлэх замаар үүнийг санхүүжүүлэх, энэ нь эрэлтийн хэт өсөлтийг саармагжуулахад тусална гэж харж байна.

Мөнгөний бодлого ч мөн адил чангарах чиглэл рүүгээ явж байна. Энэ нь Бразил, ОХУ зэрэг хурдацтай хөгжиж буй орнуудад илт харагдаж байгаа бөгөөд хоол хүнс, эрчим хүчний үнэ эрс өсч, өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдсэнтэй холбогдуулан Төв банкууд бодлогын хүүгээ хэд хэдэн удаа өсгөсөн байна. Эдгээр улс орнууд өмнө нь өндөр инфляцын дарамттай хэдэнтэй нүүр тулж, хүнд нөхцөл байдлыг мэдэрсэн, тиймээс одоо инфляцыг онилдог мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлдэг, инфляцын хүлээлтийг удирдахад ихээхэн анхаарч буй улс орнууд юм.

БНСУ өнгөрсөн 8 дугаар  сарын 25-нд 2018 оноос хойш анх удаа бодлогын хүүгээ нэмсэн байна. Норвеги улс ч мөн адил бодлогын хүүгээ нэмэх шийдвэрийг гаргах төлөвтэй байна. Харин Шинэ Зеландын нөөцийн банк наймдугаар сард бодлогын хүүгээ өсгөнө гэж таамаглаж байсан хэдий ч тус улсад Ковид-19 тархалт эрчимтэй нэмэгдснээс шалтгаалан хойшлуулжээ.

Өндөр хөгжилтэй орнуудад бодлогын хүүний өсөлт хамгийн эртдээ ирэх оны эцэс хүртэл гарахгүй. Учир нь бодлогын хүүгээ өсгөж эхлэхээс өмнө тэд хөрөнгө худалдаж авч, эдийн засагт мөнгө шууд нийлүүлж байгаа үйл ажиллагаагаа зогсоох ёстой. Гэхдээ хөрөнгийн худалдан авалт хийж эх үүсвэр олгохоо аажмаар хааж байна. Тухайлбал, Австралийн нөөцийн банк 9 дүгээр  сарын 7-ны өдрийн хурлын дараа активын худалдан авалтаа багасгаж эхэлсэн бөгөөд Английн Төв банк удахгүй 875 тэрбум фунт стерлинг буюу 1.2 триллион долларын үнэт цаас худалдан авах зорилтоо биелүүлж дуусах болно.

Европын төв банк 9 дүгээр  сарын 9-нд болсон уулзалтаараа бонд худалдан авах схемийн дагуу хийсэн хөрөнгийн худалдан авалт хийх хурдыг бууруулж байгаагаа зарлав. Харин Америкт 8 дугаар  сарын байдлаар ажил эрхлэлтийн статистик сул гарсан нь Холбооны нөөцийн банк хөрөнгө худалдан авахаа сааруулж эхлэхээ зарлах хугацааг хойшлуулж магадгүй боловч,хамгийн ихдээ хоёр сараар л хойшлогдох төлөвтэй байна. Хэдийгээр төв банкны ажилтнууд хөрөнгө худалдан авах явц удаашрах нь бодлогын чангаралт биш гэж байнга хэлдэг ч, энэ нь  бондын өгөөжийг өсгөхөд аль хэдийн түлхэц үзүүлж эхлээд байна.

Оны эхээр эдийн засгууд хурдацтай сэргэхээр хүлээгдэж байв. Гэвч ковидын  Дельта хувилбар эрчимтэй тархах тусам улс орнуудын эдийн засгийн өсөлт хүлээгдэж байсан түвшиндээ гарч чадахгүй байх эмзэг байдал нэмэгдэж байна. Зүүн өмнөд Азид цар тахлаас үүдэн эдийн засгийн хувьд хүнд зун болсон билээ. Учир нь ихэнх үйлдвэрүүд ажиллаагүй хаагдсан нь бусад улс руу чиглэсэн эд ангиудын урсгалыг тасалдуулж, үйл ажиллагааг улам дордуулжээ. Ковид-19-ийн халдварын тархалтад Америкийн эдийн засаг ч ганхаж байгаа бөгөөд гуравдугаар улирлын ДНБ-ий өсөлтийн таамаг жил бүр 6%-иас дээш байдаг байсан бол энэ жил 4%-иас бага болсон байна.

Хэрэв Дельтагийн тархалт өмнөхөөс бага буюу “азтай” байх тохиолдолд улс орнууд дахь эдийн засгийн бодлого чангарах хандлага нь инфляцыг багаар бууруулж, үйлдвэрлэлээ үргэлжлүүлэн сэргээх боломжийг олгоно. Өөр нэг хувилбар нь дэлхийн эдийн засгууд дельта хувилбартай нүүр тулж, хатуу хөл хорио тавигдаж, эргээд эдийн засгийг дэмжих арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх юм” гэсэн байгаа юм.

Тэгвэл одоогийн нөхцөл байдлыг харахад дэлхий нийт дельтагийн эрсдэлийг даван туулсан ч, Омикроны “халуурал” амаргүй нөхцөл байдлыг үүсгээд байна. Цаашлаад дараа дараагийн омгууд гарч ирэх эрсдэл ч байгаа ийм үед дэлхийн бүхий л Засгийн газрууд, Төв банкууд шинэ шинэ сорилтуудын өмнө өөр өөрсдийн орон зайтай байж чадах нь гол асуудал хэвээрээ байна.