М.Зоригт: С.Баярцогт, Да.Ганболд, Б.Бямбасайхан, М.Энхсайхан нар 10, 20 жилийн дараа баатар болно

“Бидний цөөхөн монголчууд” төслийн зохицуулагч М.Зоригттой ярилцлаа.

-Та хэзээ эх орноосоо гараад хэзээ орж ирэв. "Бидний цөөхөн монголчууд" төслөө хэрэгжүүлэхээр гадны улсыг зорьсон уу?

-Энэ оны хоёрдугаар сарын 16-нд анх “Бидний цөөхөн монголчууд” төслийн зураглаач найруулагч Нямбаяртай хамт ОХУ-ын Москва, Халимаг, Европын холбооны долоо, найман орноор төслөө хэрэгжүүлэхээр эх орноосоо гарсан. Гадаад харилцааны яам, Хилийн чанад дахь зөвлөл гэх мэт олон байгууллагатай хамтарч ажилладаг. Гэтэл коронавирус дэлхий нийтэд тарж, дөрвөн сарын турш ОХУ-д хөл хорионд орсон. Ингээд сая авто замаар эх орондоо ирэхээр зориглож, нэг машин олж аваад, 6500 км туулж, Алтанбулаг боомтоор орж ирлээ. Одоогоор Дарханы нэгдсэн эмнэлэгт тусгаарлагдаж байна.

-Эх орондоо ирээд юуг хамгийн түрүүнд анзаарсан бэ?

-Монголчуудын хариуцлага суларсан байна гэж анзаарлаа. Эмнэлгийн цонхоор амьдрал харагдах юм. Сошиал медиагаар олон арга хэмжээ явах юм. Маск зүүж байгаа хүн цөөхөн байна. Нэг метр, хоёр метрийн зай барьж байгаа юм алга. Энэ нь том аюул юм гэдгийг бүр умартаж байх шиг байна. Наад зах нь ЭМЯ-ны мэдээлэл хүргэдэг хариуцлагатай хүмүүс нь маск зүүж бээлий өмсөхгүй байгаа харагдах юм. Сэтгүүлчдийг ойртуулаад зогсоосон байгаа нь наад захын зохион байгуулалтаа хийж чадахгүй байна гэсэн үг шүү дээ. Хэвлэлийн хурал хийх талбай нь багадаад байвал өөр талбайд хийж болно шүү дээ. Энэ мэт асуудлаас эхлээд хариуцлага суларсан байна гэдгийг анзаарлаа. Харин манай мэргэжлийн хүмүүс маш сайн ажиллаж байна. Алтанбулаг боомтоор орж ирэхэд ОХУ-ын тал дэндүү хариуцлагагүй байсан. Манай хилийн цэргийнхэн хамгийн түрүүнд угтаж аваад паспорт үзсэн. Цав цагаан хувцас, маск хамгаалалт, бээлий иж бүрэн. Дараа нь мэргэжлийн хяналтынхан биднийг хүлээж аваад, халуун үзэж зөвлөгөө өгсөн. Цагдаа, онцгойгийнхон, Дархан хотын нэгдсэн эмнэлгийн ажлын зохион байгуулалт маш сайн байна. Зөвхөн энэ хүмүүстээ найдаад бид тайвширч болохгүй гэдгийг хүн бүр ойлгоосой. Корона бол зүгээр нэг ханиад биш.

-Та олон газраар явж олон хүнтэй уулзсан. Энэ өвчин хүмүүсийг яаж зовоож байна вэ?

-Маш хэцүү байна. Казакстан улсад нөхцөл байдал маш хэцүү байна. Гэтэл тэд “Чингисийн үр сад монголчууд коронавирус тусахгүй байна. Бид ч бас Чингисийн үр сад байтал коронавирусээр өвчиллөө” гэлцэж байна. Дэлхий дээр хамгийн өндөр хурдтай тархаж байгаа улсын тэргүүн эгнээнд Казакстан орж байна. Эрүүл мэндийн байгууллага нь дийлэхээ байсан. Манай улстай хил залгаа Тувад халдвар авсан хүний тоо өдөрт хэдэн мянгаар нэмэгдэж байна. Байдал бол хэцүү байна. Энэ вирус бол хурдтай тархдаг юм. Тиймээс иргэн бүр дор бүрнээ сонор сэрэмжтэй байх хэрэгтэй. Манай мэргэжлийн байгууллага сайн ажиллаж байна. Гэхдээ зөвхөн эд нарт найдаад орхиж болохгүй. Иргэн бүр хариуцлагатай байх хэрэгтэй.

-Тусгаарлах байранд байгаа хүмүүс тав тухгүй байр, амтгүй хоол өгдөг гэх шүүмжлэлийг хэлдэг. Харин танд ямар санагдаж байна вэ?

-Эх орондоо ирсэн болохоор тав тухтай сайхан байна. Дэлхий нийтийг түгшээсэн ийм онцгой үед бид амьдарч байна.  Нэг хүний хариуцлагагүй үйлдлээс болж нэлээд хэмжээний хохирол учирч болзошгүй. Тиймээс бид хамтын хүчээр давж гарах ёстой. Би бол Дархан хотын нэгдсэн эмнэлгийн Халдвартын тасагт тусгаарлагдаж байгаа­гаараа өөрийгөө азтайд тооцож байна. Би олон сар мөрөөдсөн сайхан Монгол хоолоо идэж байгаа. Хуушуур, бууз, цуйван, гурилтай шөл гээд энэ бүгд монгол хүний хүндтэй зочиндоо барьдаг хоол шүү дээ. Юуг нь голох вэ дээ, сайхан байна.

-Та өөрийнхөө тусгаар­лагдаж байгаа өрөөг тохижуулсан талаараа мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Ах нь түрүүн хэлсэн. Онцгой тохиолдолд бид хамтын хүчээр давж гарах ёстой. Эмнэлэг маань эртний модон цонх, модон хаалга, модон шалтай юм байна. Бас 40 метр урттай, хоёр метр өргөнтэй коридор байна. Тиймээс энд байх хугацаандаа бага ч гэсэн тохижуулж өгье гэж бодсон юм. Коридортоо дэвсэх гээд 80 метр хулдаас авчраад тавьчихсан. Эмнэлгийн зориулалтын нэлээн зузаан хулдаас, хүрээ, наадаг цавууг нь хүртэл авчраад тавьчихсан. Хорио цээрийн дэглэмтэй байгаа учраас биднийг тусгаарлалтаас гарсны дараа эмнэлгийн хамт олон өөрсдөө хулдаасаа дэвсэх байх. Өөрсдийн ая тухыг хангах үүднээс 00 өрөө, душ, цонхонд нь тор хадахаас эхлээд бага зэрэг тохижууллаа. Дугуй зардаг нэг дүү маань энэ эмнэлгийн түргэн тусламжийн авто машинд цоо шинэ сайхан дугуй тавьж өглөө. Би энэ бүхнийг яагаад ярьж байна вэ гэхээр бидний энэ хандлагаас олон юм үлдэж байдаг. Хүн хаана байхаас үл хамаараад хамтын хүчээр цар тахлыг давж гарах ёстой. Бид хоёр өдөржин зүгээр сууна гэж юу байх вэ. Юм хийгээд байхаар цаг хугацаа ч хурдан өнгөрөх юм.

-Та тусгаарлах байр­наас гарч болохгүй байж яаж энэ бүхнийг амжуулаад байна вэ?

-Олон удаа эргэлт авч болохгүй. Долоо хоногт нэг л удаа эргэлт авдаг юм байна. Тэр үеэр нь зөөж оруулдаг. Нямбаяр бид хоёр нэлээн урт жагсаалт гаргаж аваад, Дарханд байдаг залуусын тусламжтайгаар энд авч оруулсан.

-Эх орондоо ирэх замнал тань их сонирхолтой санагдсан. Энэ талаар ярихгүй юу?

-Өнгөрсөн хугацаанд эх орондоо ирэх гэж олон удаа оролдсон. Гэтэл бид хоёр чинь Улсын онцгой комиссоос тавьсан таван шаардлагыг хангаагүй. Тиймээс авто машин олж аваад 6500 гаруй км замыг өөрсдөө туулж ирлээ. Эндээс бид хоёр онгоцоор ниссэн учраас ОХУ-аас авто машин олж авсан. Ингээд Тувагийн хилээр орохын тулд Улсын онцгой комиссоос зөвшөөрөл гуйхад нөгөө хэд маань зөвшөөрсөнгүй. Олон удаа хүсэлт тавьсан. Сая л Алтанбулаг боомтоор нэвтрэх зөвшөөрөл авч чадлаа. Зөвшөөрөл авснаас хойш долоо найм хоног давхиад орж ирсэн дээ. Өдөрт 1000 гаруй км замыг туулж яваад орж ирлээ.

-Монгол туургатан хүмүүс та хоёрыг хэрхэн хүлээж авсан бэ?

-Бид хоёр хаана ч явсан “Бидний цөөхөн монголчууд” гэсэн бичигтэй хантаазаа өмсөөд явдаг. “Бидний цөөхөн монголчууд” гэдэг энэ сайхан үг монгол хүн бүрийн сэтгэлийг уяраасан, бүлээцүүлсэн хандлагыг бий болгодог. “Бидний цөөхөн монголчууд” гэсэн бичгийг уншсан хүн бүр бидэнд сэтгэлээ дэлгэхэд бэлэн байдаг. Нутгаа санасан, нутагтаа санаа зовсон бүх зүйлээ ярьдаг.

-Тун удахгүй нэвт­рүүлэг нь цацагдах байх тийм үү?

-Бид хоёр иж бүрэн тоног төхөөрөмжтэй явсан. Камер, дрон компьютер гээд бүгдийг нь аваад тусгаарлах байрандаа орсон. Энд монтажлах ажлаа хийж байгаа.

-Танай төсөл хаана хаана очиж ажилласан бэ?

-Манай төсөл Японд сар гаруй ажилласан. ӨМӨЗО-нд хагас жил гаруй ажилласан. Тува, Буриад, Халимаг гээд явж байна.

-Монгол туургатан иргэд­тэй уулзаад явахад ямар бодол төрж байна вэ?

-Явахын хэрээр эх оронч, Монголынхоо их түүхийг биширсэн, хайрласан мэдрэмж улам бүр хүчтэй төрдөг. Дэлхийн тэн хагасыг захирч явсан тэр том улс гүрний хойч үеийг дэлхий дээр тоолоод тоолоод 10 сая хавьцаа л байна. Дэндүү цөөхүүлээ. Бид бие биенээ хайрлаж, ядарсан нэгнээ түшээд авдаг хүчтэй байх ёстой. Монгол иргэд хариуцлагатай, манлайлагч байж дэлхийгээр тарсан монголчуудынхаа аав, ах шиг байх ёстой. Үүний тулд эв нэгдэл, хүчин чармайлт хэрэгтэй юм шиг байгаа юм. Дэлхийн хаана байхаас үл хамаараад монгол цустай хүмүүс биднийг харж л байдаг “Нөгөө муу монголчууд маань яаж байгаа бол дахиад л сонгууль дээрээ алалцаад эхэлсэн үү” гээд л. Зөв үед биднээс илүү баярлана, буруу үед биднээс илүү хямардаг юм. 

-Та гадаадад хөл хорионд орсон учраас нэр дэвшиж чадаагүй юм уу. Эсвэл улс төрөөс хөндий­рөхөөр шийдсэн үү?

-Дөрвөн жилийн өмнө “Бидний цөөхөн монголчууд” төслийг хийж эхэлсэн. Тэр үеэс хойш цаг алдаж болохгүй юм байна, би хийхгүй бол өөр хэн хийх вэ гэдгийг ойлгосон. Энэ ажилдаа бүрэн төвлөрч ажиллахаар шийдээд энэ удаагийн сонгуульд нэр дэвшихгүй гэдгээ зарласан.

-Ардчилсан нам засаглаж байхад та “бялуу хуваалцаж”, сайдаар ажиллаж байсан. Тийм учраас танаас энэ намын талаар асуухгүй өнгөрч болохгүй мэт санагдаж байна.

-За асууж болно оо.

-Ардчилсан нам УИХ-ын хоёр удаагийн сонгуульд дараалан ялагдлаа. Энэ ялагдлыг намын даргатай холбон тайлбарлах нэгэн байна. Харин та хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Яах аргагүй хоёр удаа ялагдсан. Ардчилсан намын гишүүд дор бүрнээ дүгнэлт хийх хэрэгтэй. Хоёр дахь удаагаа ялагдаж байна гэдэг нь эхний ялагдлын дараа бид дүгнэлт хийж чадсангүй. Алдаагаа засч чадаагүй гэдгийг харуулж байна. Энэ ялагдлын гэм бурууг С.Эрдэнэ ч юм уу хэн нэгэнд тохоод үлдэх биш энэ намын олон мянган гишүүн дор бүрнээ бодох ёстой. Олон мянган намын гишүүн бүгд буруутай гэж хэлэхэд хэцүү, хэн нэгэнд гэм бурууг тохох ч бас хэцүү. Сүүлийн дөрвөн жилийн дотор Ардчилсан намыг болохоо байтал муутгасан зүйл нь намын даргын сунгаа байсан. Намын даргын сонгуульд оролцсон хүмүүс ялахын тулд цүнх цүнхээр нь мөнгө тарааж байгаад намын дарга болсон. Уг үйлдэл нь энэ намыг алж байна. УИХ-ын сонгууль, орон нутгийн сонгуулиар мөнгө тараагаад ялдаг гэж хүмүүс ярьдаг. Яг тэр зүйлийг нам дотроо хийсэн. Энэ нь намын уналтыг эхлүүлсэн. Түүнд нь эгдүүцсэн намын гишүүд намын үйл ажиллагаанаас хөндийрсөн. Тэр их мөнгийг бий болгосон, тараасан, гаргасан хүмүүс нам дотор байр сууриа эзлээд явж байгаа. Нам гэдэг чинь өөрөө үзэл санааны асуудал байдаг. Бидний санаа зорилгоос огт өөр бодолтой хүмүүс Ардчилсан намаар дамжиж төрийн албанд орох гэсэн хандлагатай хүмүүс орж ирээд энэ намыг байхгүй болгосон. Одоо дахиад намын даргын сунгаа хийнэ гэх юм. Гэтэл урьд нь мөнгө тараагаад болдог гээд ойлгосон этгээдүүд дунд нь шургалж ороод явж байна. МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч О.Амартүвшин, манай Ц.Оюунгэрэл гэх мэт сайхан залуус байна. Эд мянга сайхан зүйл яриад нэмэргүй. Тэдний хажуугаар цүнхтэй мөнгө тараагаад гараад ирэхэд бэлэн хүмүүс байгаа юм. Тиймээс юун түрүүнд намын даргын сонгуульд яаралгүй намын Их хурлаа зарлах ёстой. Намын дүрэмдээ өөрчлөлт хийх ёстой. Өнгөрсөн хоёр удаагийн ялагдалд дүн шинжилгээ хийж, алдаа оноогоо ойлгож, өөрчлөхийн төлөө дүрэм бий болгох ёстой. Ингээд үндсэн дүрмийнхээ хүрээнд намын даргын асуудлаа ярих ёстой.

-Ардчилсан нам нэр дэвших сонирхолтой гишүү­­дээсээ 100 сая төг­­рөг татсан. 100 сая төгрөгөө өгөөд нэр дэвших эрхтэй болсон гишүүн нь орон нутгийн намдаа бас л мөнгө өгсөн. Ингээд нэг нэр дэвшигчээс 300-400 сая төгрөгийн зардал гарлаа. Ийм их мөнгө зарж төр рүү зүтгэхийн цаад учир нь татвар төлөгчдийн мөнгийг үрэх гэсэн санаархал гэж иргэд хардсан. 

-Сонгууль өөрөө их зардал шаарддаг. Хот хөдөөгийн олон мянган сонгогчид хүрэхийн тулд бензин тос, сурталчилгааны материал хэвлүүлэх, боловсруулах, тараах, түгээх, уулзалт зохион байгуулах зэрэг нь зардал дагуулж явдаг. Тэр мөнгийг нэр дэвшигч гаргах ёстой. Гэтэл нэр дэвших ёстой, Монгол төрд хэрэгтэй хүнд нь тийм  хэмжээний мөнгө байдаггүй. Мөнгөө босгох гээд янз бүрээр үздэг. Зарим нэг нь хөдөө малчин айлд хоол идээд сууж байсан чинь 100 сая төгрөг өгсөн гээд хэлчихсэн билүү. Тэр бол худлаа байх. Гэхдээ улс төрийн намын санхүүжилтийн асуудлыг монголчууд нийтээрээ бодох ёстой. Ардын намынхан ч ялгаагүй. Ардчилсан намынхан мөнгөний асуудлаа ил гаргасан, Ардын намынхан далд явуулсан. Цаанаа бол мөн чанар нь ялгаагүй юм.

-Ардчилсан намынхан мөнгөний асуудлаа ил гаргаснаар нийгэмд илүү муу нэр зүүсэн байх тийм үү?

-Сонгуулийн тактикаар бол тийм л болж таарч байна.

-Ардчилсан намын лидерүүд эхнээсээ шоронд ороод эхэллээ. Зарим нэг нь гадагшаа зугтаад явсан. Энэ намд яг юу болоод байна вэ?

-Монголчуудын ардчиллын төлөө гэсэн үзэл санаа бол мөнхөд байх болов уу. Тэр утгаараа ардчилалд итгэх итгэл нь суларна гэж байхгүй. Ардчилсан намын нэг гайхамшигтай чанар нь яалт ч үгүй нийгмийн толь юм. Нийгэм, ард түмэн ямар байна Ардчилсан нам яг л тийм байдаг. Нам дотор болж байгаа үйл явц нь нийгмийн өнгө төрхийг тэр чигээр нь харуулж байгаа юм. Монгол Улс эрх зүйтэй, төртэй улс. Ардчилсан нам бол ард олны дунд явдаг нам байхгүй юу.

-Тантай хамт нэг Засгийн газар ажиллаж байсан сайдууд өнөөдөр шүүгдэж байна. Тэд үнэхээр буруутай юу. Та юу гэж бодож байна вэ?

-Оюутолгойтой холбоотой асуудлыг би өөрөөр хардаг. Оюутолгой бол эхлэх ёстой байсан. Эхэлснээр Монголын эдийн засаг хэдэн зуу дахин өсч чадлаа. Энэ нь Монголын хөгжилд хэрэг­тэй зүйл байхгүй юу. Улс төрийн өнцгөөр асуудалд хандаж байгааг би олж харлаа. Оюутолгойтой холбогдуулаад С.Баярцогт, Да.Ганболд, Б.Бямбасайхан, М.Энхсайхан нарыг шүүлээ.  Одоогоос 10, 20 жилийн дараа эд маань баатар болж гарч ирнэ. Яагаад гэвэл түүх харуулна. Өнөөдөр улс төрийн тавцан дээр садаа болж байгаа хүмүүсээ хуулийн аргаар холдуулж, хөндийрүүлж байна. С.Баяр­цогт, Да.Ганболд, Б.Бямбасайхан нар сонгуульд амжилт гаргахад нь садаа болсон учраас цагдан хориход хийсэн гэж ойлгоод байгаа.

-Нэр дэвшигч нарыг онилж, цагдан хорих ажлыг хэн хийгээд байна вэ?

-Өрсөлдөж байгаа намынхан л байлгүй.

-Шүүх засаглал Ерөнхий­лөгчийн мэдэлд байдаг шүү дээ?

-Тэгвэл Ерөнхийлөгч өрсөлдсөн юм байлгүй дээ. Би холоос харж байгаа учраас нарийн ширийн юмыг нь мэдэхгүй байна.

-Та цаашид намынхаа ажилд оролцох уу?

-Үгүй. Би “Бидний цөөхөн монголчууд” төслийг цаг алдалгүй байнга хийж байх ёстой. Сайхан сайхан өндөр настай буурай, сийрэг ухаантай хөх өвгөчүүд цөөрөөд байна. Нүүдэлчин соёл улам бүр бүдгэрээд байна. Энэ цаг мөчийг алдаж болохгүй мэт санагдаад. Миний энэ хийж байгаа ажил бол УИХ-ын гишүүдийн хийж байгаа ажлаас ч илүү хариуцлагатай чухал ажил гэж хараад байгаа учраас энэ ажлаа хийнэ. Гэхдээ мэдээж улс төрийг анзаарч өөрийнхөө үгийг сошиалаар дамжуулах болов уу.

-Н.Алтанхуяг дөрвөн жилийн өмнө Ардчилсан намын даргад өрсөлдөж байсан. Гэтэл өнөөдөр бие даагч УИХ-ын гишүүн боллоо. Гишүүд нь намаасаа нүүр буруул­аад байна уу, нам нь гишүүдээсээ нүүр буруулаад байна уу?

-Н.Алтанхуяг гуай болоод Ардчилсан намд байсан гишүүд намд байх эрхээ хасуулсан. Гэхдээ тэд Ардчилсан намгүй явж чадахгүй. Ардчилсан нам ч тэдэнгүй явж чадахгүй. Хэзээ нэгэн цагт тэд орж ирнэ үү, нам нь хамж авна уу нэг тийш болж л таараа. 

Би хоёр жилийн өмнө нам дээрээ очсон. Түүнээс өмнө олон мянган Монгол туургатан иргэдтэй уулзсан байдаг. Тэр утгаараа намын ирээдүй, сонгуулийн дүнгийн талаар арай бодит мэдээлэлтэй байсан. Ингээд намаа өөрчлөхгүй бол болохгүй нь байна шүү гэдгийг хэлчихээд явсан. Намдаа санаа зовсондоо зорьж очоод хэлсэн. Ер нь Ардчилсан нам бол зөвхөн Ардчилсан намын гишүүдэд хэрэгтэй нам биш. Энэ бол нийт монголчуудад хэрэгтэй нам юм. Ардчилсан нам, Ардын нам бүтэлтэй явж байвал монголын ард түмэн хожно. Хоёр нам бол тоонот гэрийн хоёр багана. Нэг нь муу байхад дэгэн догон болно. Тиймээс аль аль нь өнгөтэй, төвшин төгөлдөр байх ёстой. Ардын намын 65-ын задрал бол Ардчилсан намаас улбаатай. Ардчилсан нам сайн сөрөг хүчин байсан бол Ардын нам тэгж задрахгүй шүү дээ.